Maksim Gorki (Максим Горький, ur. 16 marca?/28 marca 1868, zm. 18 czerwca 1936) – pisarz rosyjski, właściwie Aleksiej Maksimowicz Pieszkow (Алексей Максимович Пешков). Autor wielu dramatów (Na dnie), powieści (Matka) i opowiadań (Foma Gordiejew). Wybitna postać rosyjskiego modernizmu (tzw. srebrnego wieku).

Życiorys

Wcześnie osierocony, wychowywany przez babkę.

W 1895 roku pracował w „Samarskiej Gaziecie”, gdzie poznał młodą korektorkę Jekatierinę Wołżinę, z którą ożenił się w 1896 roku. Mieli dwójkę dzieci – syna Maksima, urodzonego w 1897 roku, i córkę Katię. Gorki zawarł później drugie małżeństwo z aktorką Marią Andrejewną, nie rozwodząc się jednak z pierwszą żoną.

Ze Stalinem w 1931 r.

Mimo przedrewolucyjnej przyjaźni z Leninem rewolucję październikową przyjął z niechęcią, publikował antybolszewickie felietony, próbował ratować aresztowanych pisarzy. W 1920 roku jego druga żona, Maria Fiodorowna Andrejewa, aktorka, została komisarzem politycznym do spraw teatru i ministrem sztuki. Skonfliktowany z władzami i chory na gruźlicę na polecenie Lenina wyjechał 6 października 1921 r. na leczenie za granicę. W latach 1921-1924 mieszkał na emigracji w Niemczech, w Berlinie, Bad Saarow i Heringsdorfie (gdzie leczył gruźlicę), później do 1927 we Włoszech (Sorrento).

Tymczasem władze uznały pisarstwo Gorkiego za wzorzec do naśladowania (realizm socjalistyczny) i zabiegały o jego powrót i poparcie. Skutecznie. Po powrocie, mianowany przewodniczącym Związku Pisarzy ZSRR, brał udział w licznych przedsięwzięciach kulturalnych i propagandowych (m.in. redagował osławiony zbiór esejów o budowie Kanału Białomorsko-Bałtyckiego).

Obsypywany przywilejami. Na jego cześć zmieniono nazwę miasta (Niżny Nowogród) oraz nazywano samoloty i fabryki.

Jego autorytet pomógł Stalinowi budować na Zachodzie propagandowy obraz ZSRR.

Umarł w tajemniczych okolicznościach. O jego otrucie oskarżano licznych podsądnych w procesach politycznych lat 30. Według najbardziej prawdopodobnej wersji otruty został przez agentów NKWD działających z polecenia Stalina. Śmierć Gorkiego wiązana jest często z wstępem do czystek stalinowskich.

Debiutował jako prozaik w 1892. Rozgłos zyskał trzema tomami Szkiców i opowiadań (1898-1899), a także dramatami Mieszczanie (1901) i Na dnie (1902), ukazującymi sprzeciw przeciwko drobnomieszczaństwu.

Był jakoby zwiastunem rewolucji ludowej w Pieśni o Sokole (1895) i Pieśni o Zwiastunie Burzy (1901). Osądzał surowo burżuazję i inteligencję rosyjską z powodu jej konformizmu, np. w powieści Foma Gordiejew (1899), dramatach Letnicy i Barbarzyńcy. Do najbardziej znanych jego powieści należy Matka (1906), poświęcona życiu robotników. Wydał też trylogię autobiograficzną Dzieciństwo (1912), Wśród ludzi (1914) i Moje uniwersytety (1922). Ukazała się także powieść o losach burżuazyjnej rodziny Artamonow i synowie (1925) i Życie Klima Samgina" (1925-1936). W języku polskim ukazała się większość jego prac, w tym również Pisma (tom 1-16, pol. wyd. 1951-1957), artykuły i pamflety.