Michaił Iłłarionowicz Goleniszczew-Kutuzow (ros. Михаил Илларионович Голенищев-Кутузов, ur. 16 września 1745 w Petersburgu, zm. 28 kwietnia 1813 w Bolesławcu) – rosyjski dowódca, od roku 1812 książę smoleński, a 31 sierpnia 1812 generał feldmarszałek, wolnomularz

Uważany powszechnie za architekta klęski kampanii rosyjskiej Napoleona. Niesłusznie, gdyż twórcą strategii polegającej na wciągnięciu Wielkiej Armii w głąb Rosji i jej późniejszym zniszczeniu był poprzednik Kutuzowa - Barclay de Tolly. Kutuzow pozostaje jednak jednym z głównych autorów tego sukcesu.

Urodził się w rodzinie generała porucznika inżynierii. W roku 1759 wstąpił do Szlacheckiej Szkoły Oficerskiej Artylerii, którą ukończył z wyróżnieniem w 1761 roku i pozostał w niej jako wykładowca matematyki. W roku 1761 chorąży i dowódca kompanii Astrachańskiego pułku piechoty. Od 1762 roku kapitan i adiutant generał gubernatora w Rewlu. W latach 1764-1765 dowodził pododdziałami i działał przeciwko wojskom konfederatów polskich.

Uczestnik wojen z Turcją. W czasie wojny 1768-1774 na stanowiskach sztabowych - uczestnik walk koło Riaboj Mogiły, Łargi, Kaługi i innych. W lipcu 1774 roku, dowodząc batalionem w bitwie pod wsią Szumy (obecnie Kutuzowka) na południe od Ałuszty został ranny i stracił prawe oko.

W roku 1784 mianowany na stopień generała majora i wyznaczony na dowódcę formułującego się Bugskiego Korpusu Strzeleckiego, z którym brał udział w wojnie rosyjsko-tureckiej 1787-1792, walcząc u boku Aleksandra Suworowa. Był doradcą Suworowa. Odznaczył się m.in. pod Oczakowem w roku 1788, gdzie dowodził 6 kolumną i gdzie był powtórnie ranny oraz podczas zdobycia twierdzy Izmaił w roku 1790, potem w bitwach pod Babadagiem i Maczinem. W czasie wojny polsko-rosyjskiej 1792 dowódca korpusu. Brał udział w bitwie pod Dubienką. W latach 1794 - 1795 poseł nadzwyczajny Rosji w Konstantynopolu. Doprowadził do zawarcia przez Rosję kilku korzystnych umów politycznych i gospodarczych. W 1794 wyznaczony na dyrektora Lądowego Szlacheckiego Korpusu Kadetów. W latach 1795-1799 naczelny dowódca i inspektor wojsk rosyjskich w Finlandii. Wykonywał także szereg zadań dyplomatycznych m. in. rozmowy z Prusami i Szwedami.

W 1798 mianowany generałem piechoty. Później generał gubernator na Litwie (1799-1801) i w Petersburgu (1801-1802). W 1802 został zdymisjonowany. Zwolnił się ze służby i był w stanie spoczynku.

W sierpniu 1805 w czasie wojny rosyjsko-austriacko-francuskiej 1805 wyznaczony na naczelnego dowódcę wojsk rosyjskich skierowanych do pomocy Austrii. Kiedy dowiedział się, w czasie dyslokacji armii , o kapitulacji armii austriackiej gen. Macka pod Ulm rozpoczął marsz - manewr od Brna do Ołomuńca i wyprowadził wojska rosyjskie spod uderzenia przeważających sił Francuzów, odnosząc w czasie odwrotu kilka zwycięstw lokalnych nad siłami korpusu francuskiego.

Przedstawił plan działania przeciwko wojskom Napoleona, jednak car Aleksander I pod wpływem austriackich doradców go nie przyjął.

Oponent błędnego planu bitewnego wojsk rosyjskich w bitwie pod Austerlitz (1805). Bitwa przyniosła klęskę wojsk rosyjsko-austriackich. Pomimo klęski pod Austerlitz wyprowadził część wojsk i uchronił je od całkowitej zagłady. Mimo tego Aleksander I był mu nieprzychylny. Wyznaczany na podrzędne stanowiska: generał-gubernatora w Kijowie (1806-1807), dowódcę korpusu w Mołdawii (1808), generał-gubernatora na Litwie (1808-1811).

W związku z nadchodzącą wojną z Napoleonem, zatem koniecznością zakończenia wojny z Turcją (1806-1812) car 7 marca 1811 roku wyznaczył Kutuzowa na naczelnego dowódcę Armii Mołdawskiej. Kutuzow nie przyjął dotychczasowej taktyki prowadzenia wojny, która sprowadzała się do zajęcia i utrzymania twierdz oraz kordonowych pozycji wojsk. Stworzył manewrowe korpusy i rozpoczął wiosenną kampanię 1811 roku aktywnymi działaniami.

22 lipca pod Ruszczukiem odniósł zwycięstwo, a w październiku okrążył i wziął do niewoli pod Swobodzą całą armię turecką - Armię Naddunajską. Za to zwycięstwo został nagrodzony 12 października 1811 tytułem hrabiego. Będąc doświadczonym dyplomatą wynegocjował i podpisał 12 maja 1812 wygodny dla Rosji bukareszteński pakt pokojowy, za który otrzymał tytuł księcia (29 lipca).

Na początku wojny roku 1812 wyznaczony na dowódcę pospolitego ruszenia Petersburga, a następnie Moskwy. Po wycofaniu wojsk rosyjskich ze Smoleńska 8 sierpnia wyznaczony na naczelnego dowódcę wojsk rosyjskich. 17 sierpnia przybył na pole walki przejął dowództwo armii rosyjskiej z rąk ówczesnego ministra wojny Barclaya de Tolly i podjął decyzje o wydaniu bitwy pod Borodino na 26 sierpnia. Poniósł porażkę, jednak armia rosyjska nie została rozbita. Brak sił nie pozwolił na przeprowadzenie kontrnatarcia. Dążąc do ratowania reszty sił podjął decyzję o wycofaniu, kontynuując strategię Barclaya de Tolly wciągnięcia Francuzów w głąb Rosji, wyczerpania sił i przygotowania własnego przeciwuderzenia. Bez walk oddał Moskwę. Decyzja ta była wówczas krytykowana przez część generalicji. Kutuzow wykonał wówczas manewr z drogi na Riazań na drogę do Kaługi. Zatrzymał armie w obozie w Taturino na południowy zachód od Moskwy, gdzie zmobilizował nowe siły i uzupełnił środki. 6 października pod Tarutinem odniósł zwycięstwo nad korpusem francuskim i zmusił Napoleona do przyspieszenia wycofania wojsk z Moskwy. Zagrodził pod Małojarosławcem drogę na południe wojskom francuskim, zmusił je do wycofania po zniszczonej drodze smoleńskiej. Napierając na nieprzyjaciela odniósł kilka zwycięstw nad wycofującymi się wojskami Napoleona m. in. pod Wiaźmą i Krasnym. Nad rzeką Berezyną próbował raz jeszcze bezskutecznie rozbić główne siły Napoleona.

Za kampanię zimową otrzymał 6 grudnia 1812 roku tytuł księcia smoleńskiego i został nagrodzony najwyższym odznaczeniem rosyjskim orderem św. Jerzego I stopnia. Idąc za wycofującymi się wojskami francuskimi dotarł do Polski.

Na początku 1813 roku dowodził wojskami rosyjskimi w Polsce i Prusach z zadaniem ostatecznego rozgromienia wojsk Napoleona. Śmierć przerwała wykonanie tych zadań. Ciało Kutuzowa zabalsamowano i przewieziono do Petersburga, gdzie został pochowany w soborze Kazańskim.

Wychowany na naukach P. Rumiancewa i A. Suworowa był przeciwnikiem kordonu i taktyki linearnej. Był zwolennikiem szybkiego i zaskakującego manewru. W kampanii 1812 roku pokazał do czego prowadzi strategiczna defensywa, manewr i kontrofensywa.

W byłym ZSRR istniał order Kutuzowa I i II stopnia wprowadzony 21 lipca 1942 roku i III stopnia 8 lutego 1943.