Aleksandr Wasiljewicz Suworow, (ros.) Александр Васильевич Суворов (ur. 13 listopada?/24 listopada 1729 w Moskwie, zm. 6 maja?/18 maja 1800 w Sankt Petersburgu) – książę Italii (князь Италийский, 1799), książę Sardynii, hrabia Rymnika (граф Рымникский, 1789), hrabia Świętego Cesarstwa Rzymskiego, rosyjski generalissimus (1798), marszałek polny Austrii. Dowódca i teoretyk wojskowy. Był sławny ze względu na odniesione sukcesy militarne.

Już w dzieciństwie pod nadzorem ojca, gen. lejtnanta Wasilija Iwanowicza Suworowa (1705–1775; doradcy cara Piotra I) uczył się matematyki, literatury, historii sztuki, astronomii i języków obcych, a także studiował takie działy z dziedziny wojskowości jak: jeździectwo, strzelectwo, szermierka, taktyka, kartografia, artyleria, sztuka fortyfikacji i historia sztuki wojennej. Ze względu na słaby stan zdrowia we wczesnym dzieciństwie, szczególnie pieczołowicie poddany był usprawniającym ćwiczeniom fizycznym. Jeszcze jako chłopiec w 1742 został wcielony do wojska jako szeregowy żołnierz i służył w Siemionowskim pułku Gwardii Cesarskiej, w którym dosłużył się w 1748 rangi kaprala. W 1754 po ukończeniu nauki w Akademii Wojskowej został mianowany porucznikiem (oficerem) i skierowany do Ingermanlandzkiego pułku piechoty. W okresie od 1756 do 1758 służył w Kolegium Wojennym. W czasie wojny siedmioletniej 1756–1763 od 1758 na stanowiskach sztabowych i dowódczych. Walczył w bitwie pod Kunowicami 1759, w opanowaniu Berlina 1760 i Kołobrzegu 1761. W 1762 mianowany do stopnia pułkownika i wyznaczony na dowódcę Astrachańskiego pułku piechoty. Od 1763 do 1769 dowódca Suzdalskiego pułku piechoty. W latach 1764–1765 napisał i wprowadził do użytku „Instrukcję pułkową” – instrukcję o porządku wojskowym, metodach szkolenia i wychowania żołnierza i oficera.

W 1761 został inicjowany do petersburskiej loży masońskiej Des Trois Etoiles. Wyższe stopnie wtajemniczenia uzyskał w Królewcu, w loży Zu Den Drei Kronen.

W latach 1768–1772 dowodził pułkiem piechoty, następnie brygadą i w końcu wielką jednostką (dywizją) w korpusie gen. lejtnanta Iwana Wejmarna. Brał udział w rozgromieniu konfederacji barskiej. 13 września 1769 odniósł zwycięstwo nad Józefem i Kazimierzem Pułaskimi w bitwie pod Orzechowem. 23 maja 1771 pokonał konfederatów pod wodzą Charlesa Dumourieza w bitwie pod Lanckoroną. W nocy z 22/23 września 1771 rozgromił oddziały konfederatów litewskich, dowodzone przez hetmana wielkiego litewskiego Michała Kazimierza Ogińskiego w bitwie pod Stołowiczami. Przeprowadził udane oblężenie Wawelu, zakończone kapitulacją jego załogi 23 kwietnia 1772 W 1770 mianowany do stopnia generała majora.

W 1772 został dowódcą Sanktpetersburskiej Dywizji.

W lutym 1773 na własną prośbę skierowany na front wojny rosyjsko-tureckiej do 1 Armii gen. płk P. A. Rumiancewa-Zadunajskiego. W okresie od maja do czerwca 1773 jednostka Suworowa dwa razy sforsowała Dunaj i rozbiła Turków pod Turtukajem. We wrześniu 1773 zorganizował obronę Girsowa i po odparciu uderzenia Turków, śmiałym kontratakiem rozbił ich siły. W czerwcu 1774 razem z gen. płk. M.F. Kamieńskim rozbił 40-tysięczny korpus turecki pod Kozłudżą.

W sierpniu 1774 na rozkaz Katarzyny II został skierowany do stłumienia powstania Pugaczowa na Powołżu. Jednak siły powstańców zostały rozbite tuż przed przybyciem Suworowa. Suworow przejął buntownika Pugaczowa i konwojował go do Symbirska.

W latach 1774–1786 dowodził dywizjami i korpusami w różnych rejonach Rosji. Kierował budową Kubańskiej Linii Umocnionej i fortyfikacjami na Krymie. Zapobiegł przeprowadzeniu desantu przez Turków w Zatoce Achtiarskiej w 1778, co zapobiegło próbie rozpętania nowej wojny przez Turcję w niesprzyjającej dla Rosji sytuacji politycznej. W 1786 został mianowany generałem anszefem.

W latach 1787–1791 podczas wojny z Turcją dowodził trzydziestotysięcznym korpusem broniącym wybrzeża od Chersonia do Kinburna na Krymie. W październiku zniszczył desant Turków w rejonie Kinburna. W 1788 uczestniczył w okrążeniu Oczakowa, gdzie był ranny. W 1789 dowodził dywizją w Mołdawii i wraz z Austriakami rozbił Turków pod Fokszanami 1 sierpnia 1789 22 września odniósł świetne zwycięstwo nad wojskami wielkiego wezyra w bitwie nad Rymnikiem. Po szybkim szturmie zdobył 22 grudnia 1790 twierdzę Izmaił. Tam, wypełniając rozkaz Suworowa, żołnierze rosyjscy wymordowali ponad 10 000 ludności cywilnej (w tym wiele kobiet i dzieci).

W latach 1791–1794 dowodził związkami taktycznymi i operacyjnymi w Finlandii i na południu Rosji, kierował pracami fortyfikacyjnymi w różnych rejonach Rosji.

W 1794 rozbroił na Ukrainie pułki polskie wcielone w 1793 do armii rosyjskiej.

W 1794 zaniepokojona wybuchem insurekcji kościuszkowskiej Katarzyna II pisała do Suworowa: „Hrabio Aleksandrze Wasiljewiczu! Znany wam z pewnością buntownik Kościuszko, podburzywszy Polskę, w swych kontaktach z potworami rządzącymi Francją, zamierza wszędzie rozsiewać bunt na złość Rosji”.

Suworow stanął na czele korpusu ukraińskiego, który miał zadać ostateczny cios powstańcom kościuszkowskim. W okresie od września do października zepchnął gen. K. Sierakowskiego pod Krupczanami i pobił pod Terespolem, gen. J. Meyena i gen. A. Byszewskiego pod Kobyłką. Przypuścił 4 listopada szturm na Warszawę (dokonując rzezi ludności Pragi), za co został awansowany do stopnia feldmarszałka. Meldował Katarzynie II: „Ura! Warszawa jest nasza!” caryca odpowiedziała awansując go: „Ura! Feldmarszałku!”. Rosyjscy historycy obciążają odpowiedzialnością za rzeź (częściowo niezależnych) Kozaków, Suworow miał nakazać zniszczenie mostów, aby uchronić lewobrzeżną Warszawę[potrzebne źródło]. Pozostawał w Polsce do 31 stycznia 1796 jako dowódca wojsk okupacyjnych.

Po powrocie z Polski objął dowództwo wojsk na południu Rosji w Tulczynie. Tam wydał dzieło „Nauka zwyciężać” (ros. Наука побеждать), gdzie przekazał wieloletnie doświadczenia w szkoleniu i wychowaniu żołnierza. Dzieło to stało się przeciwstawne nowo wydanemu przez cara Pawła I nowemu regulaminowi zapożyczonemu z armii pruskiej. Krytyka nowego regulaminu i odmowa wprowadzania go w życie wojskowe w podporządkowane związki doprowadziła do zwolnienia Suworowa z armii 17 lutego 1797 i jego zsyłkę do miejscowości Konczałowskie (Nowogrodzka gubernia).

W związku z powstaniem drugiej antyfrancuskiej koalicji z udziałem Rosji Paweł I na prośbę koalicjantów w lutym 1799 wyznaczył Suworowa naczelnym dowódca wojsk rosyjskich skierowanymi do Włoch. Suworowowi podporządkowano także wojska austriackie. W czasie kampanii włoskiej na czele wojsk austriacko-rosyjskich odniósł wiele zwycięstw nad Francuzami, opanowując północne Włochy. Opracowany przez Suworowa plan działań strategiczno-operacyjnych przewidywał natarcie razem z tworzoną armią Piemontu na Grenoble – Lyon – Paryż we współdziałaniu z armią austriacką księcia Karola, która powinna nacierać ze Szwajcarii. Plan jednak został zatrzymany przez Austriaków. Rząd Austrii chciał tylko zajęcia Włoch i wymusił na Pawle I przerzut wojsk Suworowa do Szwajcarii. W czasie przerzutu we wrześniu 1799 wojska rosyjskie pokonały trudności przebazowania przez góry i wyjścia z okrążenia. W czasie kampanii włoskiej stoczył Suworow kilka bitew (m.in. nad Trebbią i pod Novi).

W październiku 1799 koalicja z Austrią była przez Pawła I rozwiązana, a wojska Suworowa wróciły do Rosji. Za swoje sukcesy we Włoszech został mianowany jeszcze w tym samym 1799 generalissimusem i księciem italskim. Za naruszenie „najwyższego Regulaminu” w Rosji znowu okazał się banitą i wkrótce zmarł w 1800. Został pochowany w Petersburgu.

Suworow zwykł mawiać „Kula jest głupia, bagnet zuch!” i chętnie posyłał swoich żołnierzy do walki na bagnety, kto zawracał, był rozstrzeliwany[potrzebne źródło]. Być może w ten sposób skutecznie mobilizował swoich żołnierzy do walki, jednak historycy wojskowości twierdzą, że już pod koniec XVIII wieku bagnety powodowały zaledwie niewielki procent ran bitewnych[potrzebne źródło].

Suworow był wybitnym wodzem swojej epoki. Zerwał z szablonowa taktyką i bezmyślną dyscypliną, wzorowaną na armii Prus. Jego sztukę wojenną cechowała zaczepność, szybkość działania i umiejętność wykorzystania manewru siłami, dążenie do decydującego rozstrzygnięcia w walce. Kładł duży nacisk na wyszkolenie żołnierza i wszczepienie mu wiary w potęgę jego armii i we własne siły.

Suworow był kawalerem 5 rosyjskich orderów: św. Andrzeja, św. Jerzego, św. Włodzimierza, św. Aleksandra Newskiego i św. Anny; a także orderów zagranicznych: austriackiego Marii Teresy, pruskich Czarnego Orła, Czerwonego Orła i Pour le Mérite, sardyńskiego świętych Maurycego i Łazarza, bawarskiego św. Huberta, bawarskiego Złotej Lwicy oraz polskich św. Stanisława i Orła Białego. Był też kawalerem wielkiego krzyża Połączonych Rycerskich i Szpitalnych Zakonów Św. Łazarza z Jerozolimy i Najświętszej Marii Panny z Góry Karmel, kawalerem wielkiego krzyża Orderu św. Maurycego i Łazarza, oraz kawalerem wielkiego krzyża Wojskowego i Szpitalnego Zakonu św. Jana z Jerozolimy (Maltańskiego), którego wielkim mistrzem był Paweł I.

Podwładnymi i wychowankami Suworowa byli m.in.: Michaił Kutuzow, Matwiej Płatow, Michaił Miłoradowicz, Piotr Bagration.