Marilyn Monroe , właśc. Norma Jeane Mortenson, Norma Jeane Baker (ur. 1 czerwca 1926 w Los Angeles, zm. 5 sierpnia 1962 tamże) − amerykańska modelka i aktorka filmowa, gwiazda filmowa, legenda światowego kina lat 50. i 60. XX w.

Dzieciństwo i młodość

Martin Edward Mortensen (piekarz) i Gladys Pearl Monroe (montażystka filmowa) rozeszli się przed narodzeniem Normy Jeane, zarejestrowanej potem w urzędzie jako Mortenson (prawdziwego, biologicznego ojca, nigdy nie ustalono, prawdopodobnie był nim Charles Stanley Gifford, pracujący razem z Gladys w studiu RKO), w młodości znanej też jako Baker po pierwszym mężu Gladys, którym był John Newton Baker i z tym nazwiskiem została ochrzczona przez matkę. Wychowywana w rodzinach zastępczych i sierocińcu.

19 czerwca 1942, w wieku 16 lat, po raz pierwszy wyszła za mąż za 21-letniego Jamesa Dougherty'ego, pracownika fabryki samolotów. 13 września 1946, po przeszło czterech latach małżeństwa rozwiedli się.

Kariera

Jako modelka prezentowała kostiumy kąpielowe. 29 lipca 1946 została zauważona przez Howarda Hughesa, szefa studia filmowego RKO, a w sierpniu wezwana do biura Bena Lyona, kierownika ds. obsady. Tam obrała pseudonim sceniczny Marilyn (imię Marilyn Miller (1898–1936), aktorki, wybrane przez Lyona) Monroe (nazwisko panieńskie matki), lecz pierwszy kontrakt (za namową agenta) podpisała z wytwórnią filmową 20th Century Fox.

W latach 1947-1948 wystąpiła w kilku filmach, z których żaden nie odniósł większych sukcesów i wytwórnia filmowa 20th Century Fox nie przedłużyła z nią kontraktu.

Wróciła do zawodu modelki oraz wstąpiła do szkoły aktorskiej. W 1949 pozowała nago do zdjęć, które w 1953 (kupione przez Hugh Hefnera) ukazały się w pierwszym numerze Playboya.

W 1950 zagrała małe role w kilku filmach, dwie z nich zauważyli widzowie i producenci. W 1952 (już jako znana aktorka) po raz pierwszy jako "platynowa blondynka" wystąpiła w filmie Małpia kuracja, a w 1953 w filmie Mężczyźni wolą blondynki, który przyniósł jej status gwiazdy i sławę. Platynowe blond włosy i malowane na policzku znamię, charakterystyczne znaki uwodzicielskiego stylu, były tak naprawdę inspirowane wizerunkiem artystycznym Jean Harlow, aktorki lat trzydziestych wylansowanym w filmie Platynowa blondynka (1931).

Słynna scena wykonania piosenki Diamonds Are a Girl's Best Friend w filmie Mężczyźni wolą blondynki (1953 r.)

W początku lutego 1952 poznała Joego DiMaggio, słynnego baseballistę, a 14 stycznia 1954 po raz drugi wyszła za mąż. 27 października 1954, po 274 dniach burzliwego małżeństwa (ona niewierna, on zazdrosny) rozwiedli się.

15 września 1954 wystąpiła w słynnej scenie z uniesioną podmuchem z kanału wentylacyjnego metra białą sukienką, w trakcie realizacji filmu Słomiany wdowiec w Nowym Jorku. Podczas zdjęć Monroe, spotkała tam aktorkę Ginę Lollobrigidę.

12 grudnia 1955 spotkała podczas premiery filmu Tatuowana róża aktorkę Jayne Mansfield.

29 czerwca 1956 po raz trzeci wyszła za mąż za Arthura Millera, dramaturga, dokonując konwersji na judaizm reformowany. W trakcie najdłuższego małżeństwa dwukrotnie poroniła. 29 października 1956 uczestniczyła (między innymi z Brigitte Bardot) w dorocznej gali z udziałem Elżbiety II w Empire Theatres w Londynie. 20 stycznia 1961, po przeszło czterech latach małżeństwa, para rozwiodła się. Rozstanie przypieczętowali wspólnym filmem (o sobie) Skłóceni z życiem, którego scenariusz napisał Miller, a wystąpiła w nim Marilyn.

Nadużywała alkoholu i barbituranów, popadała w coraz częstsze i dłuższe depresje, chorowała na bulimię, sprawiała coraz większe problemy na planie, opóźniając realizację filmów. Wraz z rozpoczęciem zdjęć do filmu Słodki kompromis stała się bardziej punktualna. Niechęć reżysera do aktorki, złe traktowanie przez wytwórnię Fox (oskarżającą ją niesłusznie o opóźnianie zdjęć) spowodowało rozwiązanie umowy z wytwórnią. Kroplą przelewającą czarę było opuszczenie planu, aby zaśpiewać Happy Birthday z okazji 45 urodzin Johna F. Kennedy'ego.

Śmierć

5 sierpnia 1962 znaleziono ją martwą w jej domu w Brentwood w Los Angeles, nagą na łóżku ze słuchawką telefoniczną w dłoni. Przyczyną zgonu, wg protokołu z sekcji zwłok, było przedawkowanie środków nasennych (barbituranów), choć nadal niewyjaśnione są ostatecznie tajemnicze okoliczności jej śmierci.

Istnieją hipotezy, iż nie był to przypadek, a morderstwo (zaaplikowanie leków) upozorowane na samobójstwo, z powodu jej związków z rodziną Kennedych oraz komunistami. Aktorka romansowała zarówno z Johnem F. Kennedym, jak i jego bratem, Robertem F. Kennedym. Pojawiały się więc spekulacje, że miała dostęp nie tylko do sypialni tych dwóch polityków, ale także do tajemnic państwowych i stała się z tego powodu zagrożeniem dla wpływowych kręgów politycznych. Za śmierć Marilyn obwiniano amerykańskie służby specjalne, a nawet samą rodzinę Kennedych. Silny wpływ na popularność hipotezy o morderstwie miał fakt, że zamordowano Johna F. Kennedy'ego i jego brata Roberta F. Kennedy'ego.

Filmografia

W Niagara z 1953

W filmie Książę i aktoreczka z 1957 roku

Pół żartem, pół serio, film z 1959 roku

Filmy fabularne

• 1962: Something's Got to Give jako Ellen Wagstaff Arden
• 1961: Skłóceni z życiem (The Misfits) jako Roslyn Taber
• 1960: Pokochajmy się (Let's Make Love) jako Amanda Dell
• 1959: Pół żartem, pół serio (Some Like It Hot) jako Sugar Kane Kowalczyk
• 1957: Książę i aktoreczka (The Prince and the Showgirl) jako Elsie Marina
• 1956: Przystanek autobusowy (Bus Stop) jako Cherie
• 1955: Słomiany wdowiec (The Seven Year Itch) jako Dziewczyna
• 1954: Rzeka bez powrotu (River of No Return) jako Kay Weston
• 1954: Nie ma jak show (There's No Business Like Show Business) jako Vicky
• 1953: Jak poślubić milionera (How to Marry a Millionaire) jako Pola Debevoise
• 1953: Mężczyźni wolą blondynki (Gentlemen Prefer Blondes) jako Lorelei Lee
• 1953: Niagara jako Rose Loomis
• 1952: Małpia kuracja (Monkey Business) jako Panna Lois Laurel
• 1952: Na krawędzi (Clash by Night) jako Peggy
• 1952: Uprzejmie informujemy, że nie są państwo małżeństwem (We're Not Married!) jako Annabel Jones Norris
• 1952: O. Henry przy pełnej widowni (Full House) jako Prostytutka (fragment "The Cop and the Anthem")
• 1952: Proszę nie pukać (Don't Bother to Knock) jako Nell Forbes
• 1951: Pobierzmy się (Let's Make It Legal) jako Joyce
• 1951: Pamiętniki Don Giovanniego (Love Nest) jako Roberta 'Bobbie' Stevens
• 1951: As Young as You Feel jako Harriet
• 1951: Opowieść z rodzinnych stron (Home Town Story) jako Iris Martin
• 1950: Wszystko o Ewie (All About Eve) jako Panna Claudia Casswell
• 1950: Asfaltowa dżungla (The Asphalt Jungle) jako Angela Phinlay
• 1950: Right Cross jako Dusky Ledoux (niewymieniona w czołówce)
• 1950: Podróż do Tomahawk (A Ticket to Tomahawk) jako Clara (niewymieniona w czołówce)
• 1950: Błyskawica (The Fireball) jako Polly
• 1949: Szczęśliwa miłość (Love Happy) jako Klientka
• 1948: Dziewczęta z chóru (Ladies of the Chorus) jako Peggy Martin
• 1948: Green Grass of Wyoming jako Epizod z Square Dance (niewymieniona w czołówce)
• 1948: Scudda-Hoo! Scudda-Hay! jako Dziewczyna w kajaku (niewymieniona w czołówce)
• 1948: You Were Meant for Me (niewymieniona w czołówce)
• 1947: Dangerous Years jako Evie, kelnerka w Gopher Hole
• 1947: Szokująca panna Pilgrim (The Shocking Miss Pilgrim) jako Operatorka telefonu (niewymieniona w czołówce)

Producent wykonawczy

• 1957: Książę i aktoreczka (The Prince and the Showgirl)

Nagrody i nominacje

Złote Globy

• 1960 − najlepsza aktorka w filmie komediowym lub musicalu − Pół żartem, pół serio
• 1957 − nominacja: najlepsza aktorka w filmie komediowym lub musicalu − Przystanek autobusowy

Henrietta Award

• 1962 − ulubiona aktorka filmowa na świecie
• 1954 − ulubiona aktorka filmowa na świecie

Nagrody BAFTA

• 1958 − nominacja: najlepsza aktorka zagraniczna − Książę i aktoreczka
• 1956 − nominacja: najlepsza aktorka zagraniczna − Słomiany wdowiec

David di Donatello

• 1958 − Złota Płyta za aktorstwo − Książę i aktoreczka

Upamiętnia ją

• 1962 − portret Marilyn Monroe autorstwa Andy'ego Warhola
• 1962 − własna gwiazda w Hollywood Walk of Fame znajdująca się przy 6778 Hollywood Boulevard
• 1984 − teledysk do piosenki Material Girl Madonny
• 1987 − piosenka Candle in the Wind Eltona Johna
• 1988 − gwiazda "Corona Borealis" RA 16h Om 5s 30 53'
• 1988 − piosenka Marilyn et John Vanessy Paradis
• 1989 − piosenka i album Krew Marilyn Monroe zespołu Róże Europy
• 1991 – film Marilyn i Ja
• 1996 − piosenka Z twarzą Marilyn Monroe zespołu Myslovitz
• 1999 − szóste miejsce w rankingu Amerykańskiego Instytutu Filmowego "AFI 100 Lat... 100 Gwiazd"
• 2009 − "Persona. Marilyn" spektakl Krystiana Lupy w Teatrze Dramatycznym m.st. Warszawy.
• 2011 − pomnik Forever Marilyn autorstwa Sewarda Johnsona
• 2011 − film biograficzny Mój tydzień z Marilyn
• 2012 − piosenka Marilyn Monroe napisana przez Nicki Minaj. Utwór znajduje się na płycie Pink Friday: Roman Reloaded
• 2012 − piosenka Marilyn Monroe napisana przez Brianna Perry.
• 2012 − piosenka Marylin Monroe (Puppy Love) napisana przez Lana Del Rey