Vivien Leigh, właśc. Vivian Mary Hartley (ur. 5 listopada 1913 w Dardżyling, zm. 7 lipca 1967 w Londynie) – brytyjska aktorka filmowa i teatralna. Laureatka dwóch Oscarów. Znana między innymi z roli amerykańskiej bohaterki Scarlett O’Hary w filmie Przeminęło z wiatrem.

Biografia

Wczesne dzieciństwo

Na świat przyszła jako Vivian Mary Hartley w dniu 5 listopada 1913 r. w miejscowości Dardżyling leżącej na terytorium należącym do brytyjskiej kolonii w Indiach, jako jedyne dziecko Ernesta i Gertrudy Hartley.

Od wczesnego dzieciństwa wykazywała zdolności aktorskie i predyspozycje do wykonywania tego zawodu. Tuż po zakończeniu I wojny światowej, czyli w 1918 r. Vivien wraz z rodzicami po raz pierwszy odwiedziła swoją ojczyznę. Po przyjeździe do Anglii jej rodzice umieścili ją w przyklasztornej szkole prowadzonej przez zakonnice.

Pobyt w przyklasztornej szkole

Jako najmłodsza uczennica, Vivien na pocieszenie dostała kotka od zakonnic, które ze względu na jej wiek postawiły odstąpić od surowych reguł panujących w szkole. Vivien zaprzyjaźniła się ze starszą o dwa i pół roku Maureen O'Sullivan (aktorka Mia Farrow jest jej córką), która również kochała teatr. Obie dziewczynki występowały w wystawianych w klasztornym teatrze sztukach. W plebiscycie na najładniejszą uczennicę, Vivien zdobyła pierwsze miejsce; Maureen była tuż za nią.

W trakcie nauki w klasztorze jej rodzice zabrali pewnego dnia swoją jedynaczkę do teatru. Dla Vivien był to wspaniały prezent. Po obejrzeniu przedstawienia utwierdziła się w przekonaniu, że chce grać – odkryła swoje powołanie.

Vivien zmieniała szkoły kilka razy, w różnych krajach. Ujawniły się przy tym jej zdolności lingwistyczne.

 

Vivien Leigh i Laurence Olivier w 1948 r.

 

Efektem jej nauki była biegła znajomość języków: niemieckiego, francuskiego, włoskiego i rosyjskiego. Dzięki tym umiejętnościom mogła w przyszłości dubbingować własne filmy. Kiedyś jedna z jej nauczycielek powiedziała jej, że jeśli będzie się starać, w przyszłości na pewno stanie się cenioną aktorką. Od tego momentu Vivien zaczęła realizować swoje marzenia o scenie z jeszcze większą determinacją niż dotychczas, zaczęła bardziej nad sobą pracować.

Pierwsze małżeństwo

W wieku osiemnastu lat, 20 grudnia 1932 r., Vivien wyszła za mąż za trzydziestoletniego prawnika, Herberta Leigh Holmana.

Po ślubie dochodziło między nimi do kłótni. Herbert nie wiedział wcześniej, że jego żona wiąże swoją przyszłość z niestabilnym zawodem aktorki. Nie zakazał jej jednak studiowania na Royal Academy of Arts w Londynie. Pod koniec zimy 1933 r. Vivien dowiedziała się, że zostanie mamą. Na deskach teatru występowała do czerwca. Dnia 12 października 1934 r. urodziła pierwsze i jedyne dziecko – córkę Suzanne.

Po pewnym czasie Vivien udało się wrócić do teatru. Jednocześnie poznała Johna Gliddona, który postanowił zająć się jej karierą. Vivien zaczęła pracę modelki (w 1934 r. jej zdjęcia pojawiły się magazynie „Vogue”), ponadto zadebiutowała w filmie. Właśnie zdjęcia opublikowane w „Vogue” przyczyniły się pośrednio do tego, że przyznano jej rolę Scarlett.

Miała w tym magazynie mody sesję zdjęciową, w której była ucharakteryzowana na kobietę Południa z czasów secesji. Vivien zagrała drobną rolę w „The Village Squire”. Potem, w roku 1935, były jeszcze dwa filmy, ale przełom nadszedł właśnie na deskach teatru. Dostała rolę w „The Mask of Virtue”. Jej występ oczarował publiczność i krytykę. Na drugi dzień jej twarz trafiła na pierwsze strony gazet. Angielski producent filmowy i reżyser węgierskiego pochodzenia, Alexander Korda, zwrócił na nią uwagę i podpisał z nią kontrakt filmowy, który dawał jej także możliwość grania w teatrze. Vivien zmieniła także literę „a” w swoim imieniu na „e” i jako pseudonim artystyczny upatrzyła sobie imię męża. Tak narodziła się Vivien Leigh. Związek aktorki chylił się jednak ku końcowi.

Laurence Olivier

W teatrze Vivien spotkała miłość swojego życia – aktora Laurence’a Oliviera. Po raz pierwszy zobaczyła go w przedstawieniu „Romeo i Julia” i zakochała się od pierwszego wejrzenia. Po spektaklu, w którym Olivier grał rolę Romea, udała się za kulisy z gratulacjami za jego grę. On miał wówczas dwadzieścia osiem lat, ona dwadzieścia dwa. Był rok 1935. Narodziła się wtedy słynna historia miłosna Złotego Wieku Hollywood.

Jedyną przeszkodą na ich wspólnej drodze było to, iż ani Vivien ani Larry (tak mówili do siebie) nie byli stanu wolnego. Ona miała męża i córkę, on żonę, także aktorkę, partnerkę ze sceny, Jill Esmond, która była akurat w ciąży.

W 1937 r. Vivien doczekała się kolejnych ról filmowych. Wystąpiła u boku Conrada Veidta w filmie „Dark Journey”. Stworzyła także duet z Rexem Harrisonem w „Burzy w szklance wody”. Kolejnym jej filmem była „Wyspa w płomieniach”, gdzie po raz pierwszy zagrała wspólnie z Larrym. Ich romans trwał.

Niebawem Olivier opuścił Jill, a Vivien swojego męża. Zamieszkali razem nie w Londynie, lecz w Danii, gdzie na dziedzińcu zamku Kronogorg grali w „Hamlecie”. On rolę tytułową, ona Ofelię.

Na planie swojego kolejnego filmu „Jankes w Oxfordzie” spotkała Maureen O’Sullivan, przyjaciółkę z klasztoru. Ta tworzyła udany związek z Johnem Farrow.

Przeminęło z wiatrem

Gdy Vivien grała w „Przeminęło z wiatrem” Laurence skupił się na filmie „Wichrowe Wzgórza”. Grał tam główną rolę Heathcliffa. Chciał, aby wystąpiła też Vivien jako główna bohaterka, Cathy. Vivien nie cieszyła się taką popularnością, jak Olivier i reżyser filmu, Wyler, zaproponował jej drugoplanową rolę Isabelli. Vivien, która nigdy nie zadowalała się „okruchami ze stołu”, odmówiła. Wyler miał jej powiedzieć, że nigdy nie dostanie lepszej roli na debiut w Hollywood. Vivien jednak czuła, że to ona ma rację i wybrała własne rozwiązanie.

Podczas wypadu na narty Vivien niefortunnie upadła i złamała nogę. Gips na jakiś czas unieruchomił ją. Wtedy sięgnęła po bijącą wówczas rekordy popularności książkę „Przeminęło z wiatrem” autorstwa Margaret Mitchell. Po przeczytaniu bestsellera stwierdziła, że postać Scarlett O’Hary – głównej bohaterki dzieła – jest napisana wprost dla niej.

Producent adaptacji filmowej, która akurat miała wtedy zostać nakręcona rozpaczliwie poszukiwał aktorki, która zagrałaby rolę niepokornej Scarlett. Olivier wyruszył wówczas do Ameryki. Miał tam grać w filmie. Vivien pojechała razem z nim.

Nie była ona początkowo faworytką do tej roli. Była ona zupełnie nieznana w Stanach Zjednoczonych, a o tę rolę ubiegały się wszystkie aktorki Hollywood m.in. Katharine Hepburn (później serdeczna przyjaciółka Vivien), Bette Davis, Joan Crawford, Jean Harlow, Carole Lombard (żona Clarka Gable, odtwórcy roli Retta Buttlera), Claudette Colbert.

Swoje sprawy za oceanem aktorka powierzyła Myronowi Selznickowi, bratu Davida, producenta „Przeminęło z wiatrem”. Gdy kręcono sceny pożaru Atlanty, Vivien ubrała się w suknię przypominającą te z czasów secesji. Zrobiła to celowo. Wszyscy tak zafascynowali się jej urodą i talentem, że powierzono jej tę rolę. Wcześniej musiała jednak zaświadczyć, że swój związek z Olivierem będzie trzymać w tajemnicy. W konserwatywnym Hollywood obowiązywał kodeks moralności.

Leigh grała u boku takich sław jak Clark Gable, czy Olivia de Havilland. Film okazał się niebywałym sukcesem. Otrzymał 8 Oscarów, w tym jeden dla Vivien w kategorii najlepszej aktorki pierwszoplanowej w roku 1940. Pokonała: Gretę Garbo, Bette Davis i Greer Garson. Nagrodę wręczył jej Spencer Tracy. Był to najsłynniejszy film z jej udziałem.

Dalsza kariera

 

W filmie Pożegnalny walc

 

Vivien nie znosiła Hollywood i nie chciała być elementem tego świata. Dlatego przyjmowała role wybiórczo.

Po „Pożegnalnym walcu” zagrała w filmie Alexandra Kordy, gdzie z Olivierem mogli zagrać główne role. „Lady Hamilton” odniosła umiarkowany sukces.

Po okresie gry w teatrze na plan filmowy powróciła w ekranizacji sztuki George’a Bernarda Shawa „Cezar i Kleopatra”. Partnerował jej Claude Rains. Na planie zdarzyło się jednak nieszczęście. Reżyser Gabriel Pascal nie był zadowolony ze sceny, w której Vivien bije niewolnika, dlatego kazał nakręcić ją ponownie. W czasie realizacji poślizgnęła się i upadła. Była w ciąży i poroniła. Nie mogła tego wybaczyć Pascalowi.

W 1948 r. zagrała w ekranizacji „Anny Kareniny”. Właśnie wtedy w wieku 35 lat otrzymała rolę, o której marzy każda aktorka. W postaci tragicznej, rosyjskiej heroiny z powieści Lwa Tołstoja ukazała macierzyńską miłość, w której odbijało się jej przywiązanie do syna Larry’ego z jego małżeństwa z Jill, Tarquina, który swoje niecodzienne imię zawdzięcza fascynacji rodziców mitologią Etrusków.

Niebawem wpadła jej w ręce sztuka Tennessee Williamsa „Tramwaj zwany pożądaniem”. Vivien z determinacją walczyła, aby zagrać Blanche Dubois. Vivien i Marlon Brando stali się ulubieńcami prasy. Dziennikarzy ciekawiło, jakie relacje są między dwojgiem tak różnych postaci. Marlon bardzo cenił talent Vivien i był dla niej pełen szacunku, gdyż widział, jak z trudem pokonuje chorobę i daje z siebie wszystko, by zagrać jak najlepiej mimo kłopotów ze zdrowiem. Ponadto łączyła ich pogarda dla Hollywoodu.

Rola Blanche okazała się dla Vivien destruktywna. Skomplikowana osobowość i choroba Blanche oraz sposób, w jaki Vivien w nią się zagłębiła, pogorszyły jej stan psychiczny. Mimo że rola ta przyniosła jej drugiego Oscara w 1952 r., przekreśliła szansę na powrót do zdrowia.

Złota para Anglii

 

Leigh w filmie Tramwaj zwany pożądaniem

 

W 1940 r. Vivien i Laurence uzyskali rozwody ze swoimi wcześniejszymi partnerami i nic już nie stało na przeszkodzie, aby wzięli ślub. Ich świadkiem była Katharine Hepburn. Ceremonia odbyła się dnia 31 sierpnia 1940 roku.

Jako małżeństwo przygotowali spektakl szekspirowskiego dramatu „Romeo i Julia”. Oczekiwali sukcesu, którego jednak nie było, a Vivien zaczęła zdradzać oznaki rozstroju nerwowego. Przyczyniło się do niego m.in. poronienie na planie filmu „Cezar i Kleopatra”, a także niezbyt dobre recenzje za tę rolę.

Zaczęła gromadzić obsesyjnie białe rękawiczki. Robiła to dlatego, że uważała, że ma za duże, brzydkie dłonie. Zaniechała tego, gdy zwrócono jej uwagę, że wygląda to nieelegancko. Spała zaledwie kilka godzin na dobę. Coraz bardziej uzależniała się od męża psychicznie. Złota para robiła wrażenie szczęśliwych, ale w rzeczywistości ich uczucie gasło. Vivien miała coraz więcej ataków histerii.

Tuż po wojnie zamieszkali pod Londynem w domostwie Notley Abbey. Leigh podupadła na zdrowiu, zaczęła chorować na gruźlicę. Wkrótce potem Olivier otrzymał tytuł szlachecki z rąk brytyjskiej królowej za swe artystyczne zasługi. Zaczęli się od siebie coraz bardziej oddalać. Larry twierdził, że najlepszym lekarstwem na dolegliwości Vivien będzie praca. Pisał dla niej przedstawienia oparte na dramatach szekspirowskich, razem mieli zagrać w filmie „Książę i aktoreczka”. Jednak to nie Vivien powierzono główną rolę, ale Marilyn Monroe, nowej supergwieździe Hollywood.

Leigh ciągle przechodziła ostre ataki maniakalnej depresji. W 1956 r. w wieku 42 lat Vivien spodziewała się dziecka, ale straciła je. Zaczęła intensywnie pić i palić.

Laurence Olivier, po 20 latach małżeństwa, opuścił Vivien dla młodszej od niego o 22 lat aktorki, Joan Plowright. Miał z nią troje dzieci. Odejście Oliviera było dla Vivien ogromnym ciosem. W 1960 r. dała mu rozwód, biorąc na siebie winę.

Dalsze losy

 

Vivien Leigh w 1958 r.

 

Pocieszeniem dla Vivien okazał się kochający ją skrycie od lat Jack Merivale, młodszy od niej o 3 lata. Poznali się w 1940 r. przy pracy nad „Romeo i Julią”. Vivien odnalazła także radość w dzieciach swojej córki Suzanne.

W latach 60. pojawiła się na ekranie tylko dwukrotnie. Najpierw w ekranizacji jedynej powieści Tennessee Williamsa, grając tytułową rolę w „Rzymskiej wiośnie pani Stone”. Ponadto dwa lata przed śmiercią wzięła udział w produkcji „Statku szaleńców”, tworząc ostatnią, wybitną rolę u boku Simone Signoret i Lee Marvina.

Do choroby psychicznej doszła gruźlica. Odkryta wiele lat wcześniej nie wydawała jej się zagrożeniem. Vivien ignorowała jednak ostrzeżenia lekarzy. Jej stan pogorszył się w maju 1967 r. Do końca martwiła się o swojego przyjaciela, umierającego Spencera Tracy. Pamiętała, jak wręczał jej pierwszego Oscara w karierze. Zmarła krótko po nim 7 lipca 1967 r. w Londynie. Prochy aktorki rozrzucono ponad stawem młyńskim w jej posiadłości Tickerage Mill w Blackboys w hrabstwie Sussex.

Podobno, gdy Merivale zadzwonił do Oliviera i powiadomił go o śmierci Vivien, ten przyjechał od razu. Na szafce nocnej aktorki stało zdjęcie Larry’ego z czasów, gdy byli małżeństwem.

Ciekawostki

 

Leigh i Olivier w hotelu w 1948 r.

 

• Amerykański Instytut Filmowy uznał ją za 16. wśród 50 największych legend kina.
• Wraz z Clarkiem Gable pojawiła się na znaczku pocztowym, wydanym w 1990 w hołdzie klasykom kina.
• Była pierwszą aktorką nie-amerykańskiego pochodzenia, która otrzymała Oscara za najlepszą rolę kobiecą (Przeminęło z wiatrem).
• Ma swoją gwiazdę na Walk of Fame przy 6773 Hollywood Blvd.
• Vivien spędziła na planie Przeminęło z wiatrem 125 dni, za co otrzymała 25 tys. dolarów, podczas gdy Clark Gable na planie był tylko 72 dni, otrzymał 120 tys. dolarów.
• Grała na skrzypcach, wiolonczeli i fortepianie.
• W 1985 w ramach obchodów Brytyjskiego Roku Filmowego ukazał się 31-pensowy znaczek z podobizną Vivien.
• Ukończyła Królewską Akademię Sztuk Dramatycznych w Londynie.
• Zdała egzamin pierwszego stopnia w Royal Academy of Music.
• Kształciła się w Szwajcarii, Paryżu, Anglii i Bawarii.
• Zajęła pierwsze miejsce w rankingu przeprowadzonym przez firmę Bottegreen Prints na Najpiękniejszą Brytyjkę Wszech Czasów w 2006.
• Jej Oscar z 1939 został sprzedany w 1993 za 563 500 dolarów.
• Film „Z życia Vip-ów” (1963) był oparty na historii Vivien.
• Mówiła biegle po angielsku, niemiecku, francusku, włosku i rosyjsku.

Filmografia

Filmy fabularne

• 1965: Statek szaleńców (Ship of Fools) jako Mary Treadwell
• 1961: Rzymska wiosna Pani Stone (The Roman Spring of Mrs. Stone) jako Karen Stone
• 1955: The Deep Blue Sea jako Hester Collyer
• 1951: Tramwaj zwany pożądaniem (A Streetcar Named Desire) jako Blanche DuBois
• 1948: Anna Karenina jako Anna Karenina
• 1945: Cezar i Kleopatra (Caesar and Cleopatra) jako Kleopatra
• 1941: Lady Hamilton (That Hamilton Woman) jako Emma Lady Hamilton
• 1940: Pożegnalny walc (Waterloo Bridge) jako Myra Lester
• 1940: 21 dni (21 Days) jako Wanda
• 1939: Przeminęło z wiatrem (Gone with the Wind) jako Scarlett O'Hara
• 1938: Zaułek Św. Marcina (Sidewalks of London) jako Libby
• 1938: Jankes w Oksfordzie (A Yank at Oxford) jako Elsa Craddock
• 1937: Burza w szklance wody (Storm in a Teacup) jako Victoria 'Vickie' Gow
• 1937: Dark Journey jako Madeleine Godard
• 1937: Wyspa w płomieniach (Fire over England) jako Cynthia
• 1935: The Village Squire jako Rose Venables
• 1935: Gentlemen’s Agreement jako Phil Stanley
• 1935: Things Are Looking Up jako Uczennica
• 1935: Look Up and Laugh jako Marjorie Belfer

Seriale telewizyjne

• 1959: ITV Play of the Week jako Sabina

Role teatralne

• 1934: Murder In Mayfair
• 1935: The Green Sash (Zielona szarfa) jako Giusta
• 1935: The Mask Of Virtue (Maska cnoty) jako Henrietta Duquesnoy
• 1936: Richard III (Ryszard III) jako Królowa
• 1936: The Happy Hypocrite (Szczęśliwy hipokryta) jako Jenny Mere
• 1936: Henry VIII (Henryk VIII) jako Anna Boleyn
• 1937: Becouse We Must (Ponieważ musimy) jako Pamela Golding – French
• 1937: Bats In The Belfy (Nietoperze z Belfy) znane również jako (Nietoperze w Dzwonnicy) jako Jessica Morton
• 1937: Hamlet (Hamlet) jako Ofelia
• 1937: A Midsummer Night’s (Sen nocy letniej) jako Titania
• 1938: Serena Blandish (Serena Blandish) jako Serena Blandish
• 1940: Romeo and Juliet (Romeo i Julia) jako Julia
• 1942: The Doctor’s Dilemma (Dylemat doktora) jako Jennifer Dubedat
• 1942: Spring Party (Wiosenne przyjęcie)
• 1942: The School For Skandal (Szkoła dla skandalu) jako Lady Teazle
• 1945: The Skin Of Our Teeth (Skóra naszych zębów) jako Sabina
• 1946: Richard III (Ryszard III) jako Lady Anne
• 1949: Antigone (Antygona) jako Antygona
• 1949: The Streetcar Named Desire (Tramwaj zwany pożądaniem) jako Blanche Du Bois
• 1951: Caeser And Cleopatra (Cezar i Kleopatra) jako Kleopatra
• 1951: Antony And Cleopatra (Antoniusz i Kleopatra) jako Kleopatra
• 1953: The Sleeping Prince (Śpiący książę) jako Mary Morgan
• 1955: Twelfth Night (Wieczór trzech króli) jako Viola
• 1955: Macbeth (Makbet) jako Lady Macbeth
• 1955: Titus Andronicus (Tytus Andronikus) jako Lavinia
• 1956: South Sea Bubble (Bańka południowego morza) jako Lady Aleksandra Shotter
• 1958: Duel Of Angels (Pojedynek aniołów) jako Paola
• 1959: Look After Lulu (Popatrz na Lulu) jako Lulu d’Arville
• 1962: The Lady Of The Camellias (Dama Kameliowa) jako Marguerite
• 1963: Tovarich (Towarzysz) jako Tatiana
• 1965: La Contessa (La Contessa) jako Contessa Sanziani
• 1966: Ivanov (Iwanow) jako Anna Petrowna