Carl Gustaf Emil Mannerheim, (wym: maner'hejm, ur. 4 czerwca 1867 w Askainen, zamek Villnäs w Finlandii (Rosja), zm. 27 stycznia 1951 w Lozannie w Szwajcarii) – baron, fiński dowódca wojskowy, generał-lejtnant Armii Imperium Rosyjskiego, marszałek Finlandii, polityk, pierwsza głowa państwa jako regent po uzyskaniu niepodległości (1918-1919), prezydent Finlandii (1944–1946).

Życiorys

Urodził się 4 czerwca 1867 w miejscowości Askainen (ówczesne Villnäs) w Wielkim Księstwie Finlandii należącym wówczas do Imperium Rosyjskiego, w arystokratycznej rodzinie fińskich Szwedów, osiadłych w Finlandii w XVIII wieku. Jego niemiecki przodek "Marhein" wyemigrował do Szwecji w XVII wieku, a stamtąd do Finlandii będącej wówczas częścią Szwecji.

Był synem hrabiego Carla Roberta Mannerheima i jego żony Heleny von Julin. Jako czternastolatek poszedł do Szkoły Kadetów w Haminie, skąd usunięto go ze względów dyscyplinarnych. Wstąpił na Uniwersytet Helsiński. Od 1887 był słuchaczem Mikołajewskiej Szkoły Oficerskiej Kawalerii w Petersburgu. Od 1889 służył jako kornet w 15 Aleksandryjskim Pułku Dragonów stacjonującym w Kaliszu. Wraz z pułkiem został przeniesiony do Sankt Petersburga. Później służył w Azji Środkowej i na Dalekim Wschodzie. W 1905 został awansowany do stopnia pułkownika i dowodził pułkiem. Uczestniczył w wojnie rosyjsko-japońskiej (1904–1905). W latach 1906–1908 był szefem Misji Wojskowej w Chinach. Według badań naukowców niemiecko-holenderskich, dalecy przodkowie Mannerheima mieszkali w Hamburgu.

5 stycznia 1909 został przeniesiony do Królestwa Polskiego, gdzie objął dowództwo 13 Włodzimierskiego Pułku Ułanów w Mińsku Mazowieckim). 1 stycznia 1911 został dowódcą Lejb-Gwardyjskiego Pułku Ułanów Jego Wysokości, jednego z najlepszych pułków kawalerii w armii Imperium Rosyjskiego, którego koszary mieściły się w parku warszawskiego Belwederu.

W czasie I wojny światowej był dowódcą związków taktycznych i dowódcą korpusu kawalerii. Za walki w czasie I wojny światowej został wyróżniony Krzyżem Świętego Jerzego. Mianowany do stopnia generała-majora, a następnie w 1917 generała-lejtnanta.

Rewolucja lutowa 1917 zachwiała jego karierą wojskową w armii rosyjskiej, a październikowa ostatecznie ją przerwała. W grudniu 1917 Mannerheim powrócił do Finlandii, która walczyła o niepodległość. Senat powierzył mu zadanie sformowania armii fińskiej i przywrócenia porządku w kraju. Po odzyskaniu przez Finlandię niepodległości (6 grudnia 1917) został naczelnym dowódcą wojsk fińskich (1917–1918). Pełnił też funkcję regenta Królestwa Finlandii od 12 grudnia 1918.

Rozbrajał rosyjskie garnizony na północy kraju. W tym czasie zorganizowana przez komunistów Czerwona Gwardia kontrolowała południe kraju, gdzie powstał rewolucyjny rząd (tzw. Ludowa Rada Finlandii). Przy pomocy Niemców tzw. Biała Armia pod dowództwem Mannerheima pokonała oddziały Czerwonej Gwardii do maja 1918 nie cofając się przed stosowaniem terroru i surowych represji. Mannerheim przewidując upadek państw centralnych, wszedł w konflikt z Senatem (proniemieckim) i złożywszy dymisję wyjechał z kraju. Został wezwany do Finlandii ponownie w grudniu 1918, gdzie objął funkcję regenta. Opowiadał się za wprowadzeniem monarchii w Finlandii, podczas tworzenia konstytucji domagał się umocnienia władzy głowy państwa. Gdy kraj jednak przyjął republikańską formę rządów – wystartował w wyborach prezydenckich, ale przegrał. Jego ostatnia decyzją było podpisanie konstytucji Republiki Finlandii w lipcu 1919. 25 lipca 1919 wycofał się z życia politycznego.

W następnych latach oficjalnie nie uczestniczył z polityce, ale zachowywał wpływy i działał w organizacjach społecznych m.in. w Czerwonym Krzyżu. W 1929 odmówił poparcia prawicowego zamachu stanu, choć zamachowcy oferowali mu władzę dyktatorską. W 1931, po przejęciu prezydentury przez Svinhufvuda przyjął funkcję przewodniczącego Rady Obrony Państwa (do 1939). Od 1933 marszałek polny. Zreorganizował armię. Z jego inicjatywy zbudowano na Przesmyku Karelskim linię umocnień, tzw. Linię Mannerheima.

Był naczelnym dowódcą armii fińskiej w czasie wojny zimowej (1939–1940) i wojny kontynuacyjnej (1941–1944). Mimo olbrzymiej przewagi sowieckiej nie dał pobić swojej armii w wojnie zimowej. Dla obrony integralności terytorialnej państwa fińskiego wszedł w sojusz z Niemcami w celu odzyskania utraconych ziem w 1940, ale starał się unikać zbyt gorliwego zaangażowania po ich stronie, m.in. odmówił uczestnictwa wojsk fińskich w oblężeniu Leningradu i zaatakowaniu kolei murmańskiej.

4 sierpnia 1944 został wybrany na prezydenta Finlandii, podpisał 19 września 1944 zawieszenie broni z ZSRR i skierował wojska fińskie do walki z Niemcami. Zdając sobie sprawę, że jest osobą, która może stanowić dla Finlandii problem w ułożeniu stosunków powojennych z ZSRR i mocarstwami zachodnimi, 9 maja 1946 ustąpił z urzędu i osiadł w Szwajcarii.

Znaczenie

Stał na czele fińskiego ruchu niepodległościowego w czasie I wojnie światowej i doprowadził do wyzwolenia swojego kraju spod władzy Rosji, a następnie przyczynił się do zachowania jego niepodległości w latach II wojny światowej i okresie powojennym. Wielkie umiejętności wykorzystywania naturalnego ukształtowania terenu i warunków umożliwiły mu osiągnięcie szeregu zwycięstw nad przeważającymi siłami nieprzyjacielskimi.

Napisał we "Wspomnieniach" (Minnen, t. I, s. 22, tłum. AvF):
"Konie pułku były czarne, a pułk nadal nazywano "huzarami śmierci", pamiętając czasy, gdy był pułkiem huzarskim. Dolman był czarny ze srebrnymi haftami i galonami, co bardzo odpowiadało mym młodzieńczym upodobaniom. Nic nie miałem przeciwko temu, że zostałem stacjonowany w Polsce, którą później z radością ponownie zobaczyłem. Im bardziej poznawałem Polaków, tym lepiej ich rozumiałem i świetnie się czułem między nimi."

Zasługi militarne dla kraju:

• zdobycie broni dla tworzących się sił zbrojnych Finlandii w 1918 dzięki zdobyciu garnizonu rosyjskiego w Vaasa
• nadzorowanie budowy umocnień w okolicach Przesmyku Karelskiego
• pokonanie 3-krotnie silniejszej Armii Czerwonej przy 10-krotnie mniejszych stratach (25000 do 250000) w 1939–1940.

W grudniu 2004 Mannerheim został wybrany w fińskim programie telewizyjnym "Suuret suomalaiset" (Wielcy Finowie) największym Finem w dotychczasowej historii kraju.

W listopadzie 2010 nakładem Wydawnictwa Replika ukazało się polskie wydanie biografii Mannerheima autorstwa Jonathana Clementsa.

Życie prywatne

Mannerheim był żonaty od 1892 z Rosjanką Anastazją Arapową, z którą miał dwie córki: Anastazję (1893–1977) i Zofię (1895-1963). Małżeństwo rozpadło się w 1902, a w 1919 orzeczony został rozwód. Jego wielką, lecz chyba platoniczną miłością, była ks. Maria Lubomirska, żona Zdzisława Lubomirskiego.

Odznaczenia

• Order Białej Róży (Suomen Valkoisen Ruusun ritarikunta, Finlandia)
• Krzyż Wielki Orderu Lwa Finlandii (Suomen Leijonan ritarikunta, Finlandia)
• Order Słonia (Elefantordenen, Dania)
• Order Dannebroga (Dannebrogordenen, Dania)
• Order Krzyża Ziemi Maryjnej (Maarjamaa Risti teenetemärk, Estonia)
• Order Krzyża z Orłem I klasy (Estonia, 1938)
• Krzyż Wielki Legii Honorowej (Grand Croix Légion d'honneur, Francja)
• Komandor Legii Honorowej (Commandeur Légion d'honneur, Francja)
• Oficer Legii Honorowej (Officier Légion d'honneur, Francja)
• Krzyż Wielki Orderu Zbawiciela (Tagma toi soteros, Grecja)
• Order Świętego Włodzimierza IV klasy (Орден Святого Владимира, Imperium Rosyjskie)
• Order Świętej Anny II klasy (Орден Святой Анны, Imperium Rosyjskie)
• Order Świętego Jerzego IV klasy (Орден Святого Георгия, Imperium Rosyjskie])
• Order Świętego Stanisława II klasy (Орден Святого Станислава, Imperium Rosyjskie)
• Order Wschodzącego Słońca (Kyokujitsu-shō, Japonia)
• Krzyż Rycerski Orderu Żelaznego Krzyża z Liśćmi Dębu – 8 sierpnia 1944 (Ritterkreuz des Eisernen Kreuzes mit Eichenlaub, Niemcy)
• Krzyż Rycerski Orderu Żelaznego Krzyża – 18 sierpnia 1941 (Ritterkreuz des Eisernen Kreuzes, Niemcy)
• Krzyż Niemiecki w Złocie (Deutsches Kreuz, Niemcy)
• Krzyż Żelazny I klasy z okuciem ponownego nadania 1939 (Eisernes Kreuz, Niemcy)
• Krzyż Żelazny II klasy z okuciem ponownego nadania 1939 (Niemcy)
• Order Michała Walecznego (Ordinul Mihai Viteazul, Rumunia)
• Królewski Order Serafinów (Kungliga Serafimerorden, Szwecja)
• Królewski Order Wiktorii (The Royal Victorian Order, Wielka Brytania)
• Order Imperium Brytyjskiego (Order of the British Empire, Wielka Brytania)
• Oficer Orderu Domowego pw. świętych Maurycego i Łazarza (Ordine dei Santi Maurizio e Lazzaro, Włochy)
• Wielki Oficer Orderu Wojskowego Italii (Ordine militare d'Italia, Włochy)