Burt Lancaster; właściwie Burton Stephen Lancaster (ur. 2 listopada 1913 w Nowym Jorku, zm. 20 października 1994 w Los Angeles) – amerykański aktor filmowy. Laureat Oscara dla najlepszego aktora pierwszoplanowego za rolę w filmie Elmer Gantry (1960; reż. Richard Brooks).

Życiorys

Przyszedł na świat w protestanckiej rodzinie klasy robotniczej angielskiego pochodzenia jako jedno z pięciorga dzieci Elizabeth (z domu Roberts) i listonosza Jamesa Henry'ego Lancastera. Jego dziadkowie, będący potomkami angielskich imigrantów do północnej Irlandii, wyemigrowali z Belfastu do USA, jego rodzina ze strony matki uważa się za związaną z Frederickiem Robertsem.

Dorastał we wschodnim Harlemie i spędził dużą część swojego czasu na ulicy, gdzie jego wielką pasją była gimnastyka. W 1930 roku ukończył szkołę średnią DeWitt Clinton High School w nowojorskim Bronxie. Podjął pracę w cyrku jako akrobata. Podczas II wojny światowej, Lancaster dołączył do Armii Stanów Zjednoczonych.

Początkowo nie myślał o aktorstwie. Jego ówczesna żona June Ernst pracowała jako sekretarka w agencji aktorskiej, gdzie jeden z agentów namówił go, by zgłosił się na przesłuchanie do wystawianej broadwayowskiej sztuki Dźwięk polowania (1945). Przez dwa tygodnie odtwarzał rolę sierżanta Josepha Mooney'a, która zwróciła na niego uwagę producentów filmowych i przyniosła mu nagrodę Theatre World Award. Na ekranie zadebiutował w dramacie kryminalnym Zabójcy (1946) w reżyserii Roberta Siodmaka, gdzie wystąpił u boku Avy Gardner. Zdobył znaczny rozgłos i pojawił się w dwóch kolejnych produkcjach w następnym roku: thrillerze Brutalna siła i dramacie kryminalnym Desert Fury.

Przez wiele lat przyjaźnił się z aktorem Kirkiem Douglasem, z którym zagrał w sześciu filmach: I Walk Alone (1948), Pojedynek w Corralu O.K. (1957), Uczeń diabła (1959), Siedem dni w maju (1964), Zwycięstwo nad Entebbe (1976) i Twardziele (1986).

Za rolę sierżanta Miltona Wardena w melodramacie wojennym Stąd do wieczności (1953; reż. Fred Zinnemann) otrzymał swoją pierwszą nominację do nagrody Oscara. W 1961 r. za tytułową kreację w filmie Elmer Gantry (1960) zdobył Oscara dla najlepszego aktora pierwszoplanowego oraz nagrodę Złoty Glob. Kolejną nominację do Oscara otrzymał za postać Roberta Franklina Strouda w biograficznym dramacie Ptasznik z Alcatraz (1962; reż. John Frankenheimer). Rola Lou Pascala w melodramacie kryminalnym Atlantic City (1980; reż. Louis Malle) z Susan Sarandon i Michelem Piccoli po raz kolejny przyniosła mu nominację do Oscara i Złotego Globu.

Ma swoją gwiazdę (numer 6801) na hollywoodzkiej Walk of Fame.

Był trzykrotnie żonaty: z June Ernst (w latach 1935-46), Normą Anderson (w latach 1946-69), z którą miał pięcioro dzieci: Jimmy'ego, Billa, Susan, Joannę i Sighle, oraz z Susan Martin (od 10 września 1990 do jego śmierci w 1994 r.).

Zmarł po kolejnym zawale serca w swoim domu w Los Angeles na dwa tygodnie przed 81. urodzinami.

Wybrana filmografia

• Zabójcy (1946) jako "Szwed" Andersen
• Brutalna siła (1947) jako Joe Collins
• Przepraszam, pomyłka (1948) jako Henry Stevenson
• W pułapce miłości (1949) jako Steve Thompson/narrator
• Płomień i strzała (1950) jako Dardo Bartoli
• Dolina zemsty (1951) jako Owen Daybright
• Wróć, mała Shebo (1952) jako Doc Delaney
• Karmazynowy pirat (1952) jako kapitan Vallo
• Stąd do wieczności (1953) jako sierżant Milton Warden
• Vera Cruz (1954) jako Joe Erin
• Ostatnia walka Apacza (1954) jako Massai
• Tatuowana róża (1955) jako Alvaro Mangiacavallo
• Traper z Kentucky (1955) jako Elias Wakefield "Big Eli" (także reżyseria)
• Zaklinacz deszczu (1956) jako Bill Starbuck
• Trapez (1956) jako Mike Ribble
• Słodki zapach sukcesu (1957) jako J.J. Hunsecker
• Pojedynek w Corralu O.K. (1957) jako Wyatt Earp
• Dramat w głębinach (1958) jako porucznik Jim Bledsoe
• Osobne stoliki (1958) jako John Malcolm
• Uczeń diabła (1959) jako wielebny Anthony Anderson
• Elmer Gantry (1960) jako Elmer Gantry
• Nie do przebaczenia (1960) jako Ben Zachary
• Wyrok w Norymberdze (1961) jako Ernst Janning
• Młodzi dzicy (1961) jako Hank Bell
• Ptasznik z Alcatraz (1962) jako Robert Stroud
• Lampart (1963) jako książę Don Fabrizio Salina
• Lista Adriana Messengera (1963)
• Dziecko czeka (1963) jako dr Matthew Clark
• Siedem dni w maju (1964) jako gen. James Mattoon Scott
• Pociąg (1964) jako Paul Labiche
• Na szlaku Alleluja (1965) jako porucznik Thaddeus Gearhart
• Zawodowcy (1966) jako Bill Dolworth
• Łowcy skalpów (1968) jako Joe Bass
• Pływak (1968) jako Ned Merrill
• Obrona zamku (1969) jako mjr. Abraham Falconer
• Cyrk straceńców (1969) jako Mike Rettig
• Port lotniczy (1970) jako Mel Bakersfeld
• Valdez przybywa (1971) jako Bob Valdez
• Szeryf (1971) jako Jered Maddox
• Ucieczka Ulzany (1972) jako McIntosh
• Skorpion (1973) jako Cross
• Zamach na prezydenta (1973) jako James Farrington
• Portret rodzinny we wnętrzu (1974) jako profesor
• Buffalo Bill i Indianie (1976) jako Ned Buntline
• Wiek XX (1976) jako Berlinghieri, dziadek Alfredo
• Skrzyżowanie Cassandra (1976) jako Stephen Mackenzie
• Zwycięstwo nad Entebbe (1976) jako Szimon Peres
• Wyspa doktora Moreau (1977) jako dr Paul Moreau
• Ostatni promień blasku (1977) jako gen. Lawrence Dell
• Spatranie (1978) jako mjr. Asa Barker
• Świt Zulu (1979) jako płk. Anthony Durnford
• Atlantic City (1980) jako Lou Pascal
• Skóra (1981) jako gen. Mark Wayne Clark
• Biznesmen i gwiazdy (1983) jako Felix Happer
• Weekend Ostermana (1983) jako Maxwell Danforth
• Twardziele (1986) jako Harry Doyle
• Pogrzeb wikinga (1988) jako Levi Rockwell
• Pole marzeń (1989) jako dr Archibald "Moonlight" Graham
• Przed sklepem jubilera (1989) jako jubiler
• Upiór w operze (1990) jako Gerard Carriere