Zofia Aleksiejewna Romanowa, ros. Софья Алексеевна Романова (ur. 17 września (27) 1657 - zm. 3 lipca (14) 1704) - regentka (w latach 1682 - 1689) i siostra carów Iwana i Piotra, córka cara Aleksego I Michajłowicza Romanowa (1645-1676) i jego pierwszej żony Marii Iljinicznoj Miłosławskiej.

Po śmierci cara Fiodora III, w wyniku sporów i krwawych porachunków pomiędzy strzelcami carskimi i bojarami, ogłoszono równolegle carami dwóch braci zmarłego: 15-letniego Iwana i 10-letniego Piotra, zresztą z różnych małżeństw, i przydano im za regentkę ich 25-letnią siostrę, Zofię. Faktycznie rezolutna Zofia sprawowała niepodzielnie władzę przez 7 lat, gdyż Iwan był niesprawny umysłowo, zaś Piotr zbyt młody.

W 1684 r. Zofia potwierdziła zawarty wcześniej traktat pokojowy ze Szwecją, a w 1686 r. zawarty został w Moskwie traktat z Polską, zwany pokojem Grzymułtowskiego. Nazwa stąd, że na czele polskiego poselstwa stał wojewoda poznański Krzysztof Grzymułtowski. Traktat utrwalił warunki rozejmu andruszowskiego i stanowił pakt obronny obu państw przeciwko Turcji.

Przez cały XVII wiek trwały wyprawy odkrywcze rosyjskich podróżników, naukowców i pionierskich osadników w głąb Azji na wschód od Uralu. W pierwszej połowie XVII w. Rosjanie skolonizowali już prawie całą Azję na północ od Mongolii i rzeki Amur, z wyjątkiem Półwyspu Kamczackiego. Jednak w 1689 r. Rosja zawarła wymuszony traktat z Chinami, w którym, w zamian za przywileje handlowe, odstąpiła Chinom Kraj Nadamurski, to jest pas terytorium na północ od Amuru. Głównymi eksploatowanymi ówcześnie bogactwami Syberii były futra i skóry zwierzęce oraz drewno, stanowiące podstawowy, właściwie jedyny, materiał budowlany.

W XVII w. Rosja poczyniła też pewne postępy w rozwoju swej gospodarki, w miastach powstały liczne manufaktury, rozwijał się handel zagraniczny. Głównymi towarami eksportowymi były: futra syberyjskie, zboże, sól, ryby, kawior, len, olej konopny i drewno, spławiane wielkimi rzekami. Znaczną przeszkodą w kontaktach zagranicznych był brak dostępu Rosji do Bałtyku i Morza Czarnego.

Zofia, wraz ze swym głównym doradcą księciem Wasylem Golicynem, zamierzała przejąć również formalnie władzę carską, spisek jednakże się nie udał i Zofia została zesłana do Klasztoru Nowodziewiczego. Pełną władzę w Rosji, jako jedyny car, przejął wtedy Piotr I (1689-1725).