Wsiewołod Nikołajewicz Mierkułow, ps. Teoretyk (ros. Всеволод Николаевич Меркулов, ur. 7 listopada/25 października 1895 w Zakatale, zm. 23 grudnia 1953 w Moskwie) – generał armii, wieloletni funkcjonariusz policji politycznej (CzeKa, GPU, OGPU), naczelnik Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego NKWD, ludowy komisarz (tj. minister; zob. narkomat) Ludowego Komisariatu Bezpieczeństwa Państwowego (NKGB), jeden z realizatorów zbrodni katyńskiej, pierwszy zastępca szefa NKWD Ławrentija Berii. Został aresztowany po upadku Berii, a następnie rozstrzelany.

Biografia

Pochodził z rodziny oficerskiej i wychował się w Tbilisi. Po maturze zdanej z wyróżnieniem podjął studia fizyki i matematyki na Uniwersytecie Petersburskim, które jednak musiał przerwać w związku z poborem do wojska po wybuchu I wojny światowej. Służył w różnych jednostkach. W 1918 roku powrócił do rodzinnego Tbilisi, gdzie przez trzy lata pracował jako pracownik administracyjny w tamtejszej szkole dla niewidomych.

Karierę w aparacie bezpieczeństwa Mierkułow rozpoczął w 1921 roku w gruzińskiej CzeKa. Po przekształceniu CzeKa w GPU, a następnie w OGPU przez 7 lat pracował w OGPU w kilku miejscowościach w Gruzji.

Od grudnia 1938 roku Mierkułow był pierwszym zastępcą ludowego komisarza spraw wewnętrznych Ławrientija Berii i naczelnikiem Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego NKWD (GUGB). W czasie agresji ZSRR na Polskę w 1939 nadzorował z Ukrainy koordynację działań grup operacyjno-czekistowskich na terytorium państwa polskiego. Wraz z Leonidem Basztakowem i Bogdanem Kobułowem wchodził w skład Kolegium Specjalnego NKWD, tzw. trójki NKWD (Osoboje Sowieszczanije). Był faktycznym kierownikiem operacji "rozładowania" obozów jenieckich i więzień w kwietniu i maju 1940 roku. Ponosi odpowiedzialność za masowy mord na polskich oficerach w Katyniu.

W lutym 1942 roku w Mceńsku Wsiewołod Mierkułow jako specjalny wysłannik Stalina odbył serię spotkań z SS-Obergruppenführerem Karlem Wolffem w ramach rokowań na temat zawieszenia broni na froncie wschodnim. Strony nie doszły jednak do porozumienia.

Od 3 lutego 1941 do 20 lipca 1941 roku Mierkułow zajmował stanowisko ludowego komisarza bezpieczeństwa państwowego w NKGB, następnie od lipca 1941 do 1943 roku był ponownie naczelnikiem Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego (GUGB) przy Ludowym Komisariacie Spraw Wewnętrznych (NKWD).

Po ponownej reorganizacji aparatu bezpieczeństwa ZSRR w 1943 – likwidacji GUGB i ponownym utworzeniu NKGB Mierkułow stanął na jego czele i kierował nim do czasu przekształcenia komisariatu w Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwowego (MGB), czyli do 1946 roku.

Zwolniony ze służby bezpieczeństwa w maju 1946 roku, został zastępcą szefa, a następnie szefem głównego zarządu dóbr zagranicznych przy Radzie Ministrów ZSRR. W 1950 roku został ministrem kontroli państwowej.

Po śmierci Stalina i ponownym przejęciu kontroli nad resortem przez Berię Mierkułow został mianowany jego zastępcą w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych (MWD). Po aresztowaniu Berii w 1953 Mierkułow jako jego pierwszy zastępca został także aresztowany w sierpniu 1953 i stracony 23 grudnia 1953.

Odznaczenia

• Order Lenina - 26 kwietnia 1940
• Order Czerwonego Sztandaru - 3 listopada 1944
• Order Kutuzowa I Klasy - 18 marca 1944 (odebrany pośmiertnie 4 kwietnia 1962)
• Order Republiki (Tuwińska Republika Ludowa) (18 sierpnia 1943)

***