Warszawa Wilanów, Pałac królewski w Wilanowie

Pałac w Wilanowie – pałac królewski w Warszawie, w Wilanowie Królewskim, barokowy, wzniesiony w latach 1681–1696 dla króla Jana III Sobieskiego i Marii Kazimiery według projektu Augustyna Locciego, skrzydła boczne dobudowano w latach 1723–1729; mieści Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.

W 1994 zespół pałacowy w Wilanowie Królewskim wraz z Morysinem został uznany za pomnik historii.

Pałac wraz z otaczającym parkiem oraz zabudowaniami zachował niezmienioną formę architektoniczną, walory historyczne i artystyczne mimo zaborów, wojen i okupacji.

Zespół pałacowo-parkowy w Wilanowie jest również miejscem wydarzeń kulturalnych, koncertów i spotkań. Do najbardziej znanych imprez należą: Letnie Koncerty Królewskie w Ogrodzie Różanym oraz Międzynarodowa Letnia Akademia Muzyki Dawnej.

Architektura i wystrój pałacu

Architektura pałacu jest oryginalna – jest to efekt połączenia sztuki europejskiej ze staropolską tradycją budowy. Zachowany wystrój malarsko-rzeźbiarski elewacji i wnętrz pałacowych, który w nawiązaniu do symboliki antycznej głosi apoteozę rodu Sobieskich i gloryfikację sukcesów militarnych króla.

Wystrój sztukatorski i malarski pałacu jest dziełem takich twórców jak Józef Szymon Bellotti, Jerzy Siemiginowski-Eleuter, Michelangelo Palloni, Claude Callot, Jan Reisner (obraz plafonowy Jutrzenka w Gabinecie Zwierciadlanym), Jan Samuel Mock (obrazy Augusta II Mocnego w Gabinecie Holenderskim). Dekoracje w tarczach elewacji wykonał Francesco Fumo. Ornamentyka regencyjna (lata 20. i 30. XVIII w.) jest dziełem Pietro Innocente Comperetiego. Autorem rzeźby gabinetowej jest pochodzący z płd.-wsch. Polski (Puławy) z rodziny rzeźbiarzy działających dla Lubomirskich – Eliasz Hofmann.

Historia

Początkowo, w latach 1677–1680 była to typowa podmiejska rezydencja magnacka, w kształcie dworu polskiego z alkierzami. Projekt rozbudowy i dekoracji powierzono prawdopodobnie Tylmanowi z Gameren. Kierownictwo robót objął Augustyn Locci.

W latach 1692–1696 centralna część pałacu otrzymała drugie piętro, a wieże pałacowe zwieńczono miedzianymi hełmami. W kształcie z 1696 reprezentuje charakterystyczny typ barokowej rezydencji podmiejskiej entre cour et jardin. W latach 1720–1728 dobudowano skrzydła boczne (autor projektu: Giovanni Spazzio – główny architekt Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej).

Po śmierci Sobieskiego w 1696 pałac był własnością jego synów, jednak efekcie konfliktu spadkowego, jaki nastąpił, pałac został całkowicie ogołocony z wyposażenia i wszelkich ruchomości – okien, drzwi, kominków itp[potrzebny przypis].

W 1720 najmłodszy syn królewski, Konstanty, sprzedał pałac Elżbiecie Sieniawskiej, która w kolejnych latach rozbudowała pałac, m.in. dodając skrzydła boczne. Po śmierci Elżbiety w 1729 r. dziedziczką została jej córka, Maria Zofia Denhoffowa, późniejsza żona wojewody ruskiego, księcia Augusta Aleksandra Czartoryskiego. Ta oddała pałac w dożywotnią dzierżawę (tj. do 1733) następcy Jana III, królowi Augustowi II Mocnemu. Kolejną dziedziczką została ich córka, Izabela Lubomirska, i działając szeroko na polu artystycznym wzbogaciła pałac o wiele dzieł sztuki oraz wzniosła na terenie dziedzińca nowe budowle.

W 1799 r. właścicielem został jej zięć, Stanisław Kostka Potocki. Z jego inicjatywy w 1805 w części pałacu powstało jedno z pierwszych publicznych muzeów w Polsce. Obok prezentacji bogatych zbiorów sztuki europejskiej i dalekowschodniej, część centralną pałacu poświęcono pamięci Jana III i wspaniałej przeszłości narodowej.

W 1892 pałac przeszedł do rąk Ksawerego Branickiego i pozostał w rodzie do 1945 r. Ostatnim właścicielem był Adam Branicki.

14 maja 1926, w trakcie przewrotu majowego, Stanisław Wojciechowski podpisał w pałacu rezygnację ze stanowiska Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. W 1938 roku w pałacu przyszła na świat znana aktorka, pochodząca z rodziny hrabiowskiej Beata Tyszkiewicz.

Przejęty po ostatniej wojnie na własność państwa, po gruntownych pracach konserwatorskich i rewaloryzacyjnych oraz rewindykacji znacznej części zbiorów wywiezionych przez Niemców, został udostępniony publiczności w 1962 roku.

Od 1995 pałacem i zespołem pałacowo-parkowym zarządza Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie (do 2013 noszące nazwę Muzeum Pałac w Wilanowie). W 2004 przeprowadzono renowację dzięki pomocy norweskiego wkładu finansowego w stowarzyszenie EEAGrants wraz z innymi polskimi zabytkami (zamkiem w Malborku oraz krakowskimi sukiennicami).

nr rej. 639/4 i 639/8z 1.07.1965, 692/2 z 1.1973