Ryszard Kaczorowski herbu Jelita (ur. 26 listopada 1919 w Białymstoku, zm. 10 kwietnia 2010 w Smoleńsku) – polski polityk, działacz społeczny i harcerz, komendant chorągwi Szarych Szeregów w Białymstoku w 1940, od 2009 roku harcmistrz Rzeczypospolitej, po 1945 na emigracji, członek Rady Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej, w latach 1989–1990 Prezydent RP na Uchodźstwie; zginął w katastrofie polskiego Tu-154 w Smoleńsku.

Ryszard Kaczorowski był ostatnim prezydentem RP na Uchodźstwie. 22 grudnia 1990 złożył urząd na ręce nowo zaprzysiężonego prezydenta RP Lecha Wałęsy i na Zamku Królewskim w Warszawie uroczyście przekazał mu insygnia władzy państwowej.

Pochodził z rodziny szlacheckiej pieczętującej się herbem Jelita. Był młodszym synem Wacława Kaczorowskiego i Jadwigi z Sawickich. Wychował się w domu przy ul. Mazowieckiej 7 w Białymstoku, przed wojną instruktor harcerski.

Przed II wojną światową

Od najmłodszych lat należał do harcerstwa. Po zajęciu miasta przez Armię Czerwoną tworzył Szare Szeregi, gdzie pełnił funkcję komendanta okręgu białostockiego. Był łącznikiem między Szarymi Szeregami a Komendantem Związku Walki Zbrojnej. 17 lipca 1940 aresztowany przez NKWD i więziony w Białymstoku oraz w Mińsku, gdzie po dwudniowym procesie 1 lutego 1941 skazany na karę śmierci przez Najwyższy Sąd Białoruskiej Republiki Radzieckiej. Po stu dniach pobytu w celi śmierci 10 maja sąd ZSRR zamienił wyrok na dziesięć lat łagrów. Wywieziony na Kołymę, odzyskał wolność po podpisaniu układu Sikorski-Majski. W marcu 1942 wstąpił do Armii Polskiej w ZSRR formowanej przez generała Andersa. Przeszedł szlak bojowy 2 Korpusu, walcząc m.in. pod Monte Cassino.

Na emigracji

Po wojnie pozostał na emigracji w Wielkiej Brytanii, gdzie ukończył Szkołę Handlu Zagranicznego. Przez 35 lat pracował jako księgowy.

Ryszard Kaczorowski aktywnie działał w ZHP na emigracji. Był naczelnikiem harcerzy w latach 1955–1967, a następnie przewodniczącym Związku Harcerstwa Polskiego na uchodźstwie w latach 1967–1988. Pełnił też funkcję komendanta reprezentacji polskiej na Międzynarodowym Jubileuszowym Jamboree 1957 oraz komendanta Światowego Zlotu Harcerstwa na Monte Cassino w 1969 i w Belgii w 1982. Działał na forum Rady Narodowej (parlament emigracyjny). W lutym 1986 roku w rządzie na emigracji Kazimierza Sabbata został mianowany ministrem bez teki. W maju tegoż roku w nowym rządzie premiera Edwarda Szczepanika objął tekę ministra do spraw krajowych.

25 stycznia 1988 Prezydent RP, Kazimierz Sabbat, na podstawie artykułu 24 Konstytucji RP z 23 kwietnia 1935, wyznaczył go w zarządzeniu na „następcę Prezydenta Rzeczypospolitej na wypadek opróżnienia się urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości.

19 lipca 1989, po nagłej śmierci Kazimierza Sabbata, objął urząd Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na Uchodźstwie. Prezydent Kaczorowski powierzył dalsze pełnienie urzędu premiera polskiego rządu emigracyjnego Edwardowi Szczepanikowi, sprawującemu tę funkcję od 1986. Z tytułu objęcia urzędu Prezydenta RP z dniem 19 lipca 1989 został kawalerem Orderu Orła Białego.

20 grudnia 1990 zakończył działanie swojego urzędu oraz rządu na emigracji i cztery dni później przekazał na Zamku Królewskim w Warszawie insygnia prezydenckie II Rzeczypospolitej, wśród nich insygnia Orderu Orła Białego i Orderu Odrodzenia Polski wybranemu w wyborach powszechnych prezydentowi Lechowi Wałęsie.

Działalność po prezydenturze na uchodźstwie

Ryszardowi Kaczorowskiemu, zgodnie z uchwalonym w 1996 prawem o byłych prezydentach RP przysługiwała dożywotnio pensja, środki finansowe na prowadzenie biura (mieściło się w dawnej siedzibie Rządu na Uchodźstwie w Londynie) oraz ochrona osobista BOR-u na terenie Polski. Nadal mieszkał w Londynie, jednak często przebywał w Polsce, gdzie uczestniczył i patronował wielu wydarzeniom.

Ryszard Kaczorowski był m.in. sekretarzem honorowym Funduszu Pomocy Krajowej, przewodniczącym Rady Dziedzictwa Archiwalnego w Warszawie, członkiem Głównej Kwatery Harcerzy Związku Harcerstwa Polskiego poza granicami Kraju w Londynie, członkiem Rady Programowej Towarzystwa Naukowego im. Stanisława ze Skarbimierza, patronem Fundacji Ochrony Zabytków Militarnych w Londynie oraz honorowym członkiem Polish American Youth w Chicago. Otrzymał honorowe obywatelstwo Białegostoku, Chodzieży, Częstochowy, Drzewicy, Gdańska, Gdyni, Gorzowa Wielkopolskiego, Jeleniej Góry, Kielc, Krakowa, Krosna, Legnicy, Lublina, Łukowa, Mińska Mazowieckiego, Nowego Sącza, Opoczna, Opalenicy, Opola, Ostrołęki, Pabianic, Piastowa, Polic, Raciąża, Rogoźnicy, Rzeszowa, Siedlec, Sierpca, Sochaczewa, Supraśla, Świątnik Górnych, Tomaszowa Lubelskiego, Warszawy, Zakopanego, Zielonej Góry i Ziemi Podlaskiej.

Nadano mu tytuł honorowego prezydenta Wyższej Szkoły Menedżerskiej w Legnicy oraz wielkiego protektora Akademii Polonijnej w Częstochowie. Był Honorowym Protektorem Marszu Szlakiem I Kompanii Kadrowej.

W 2004 został mianowany przez królową Elżbietę II honorowym kawalerem I klasy (Rycerzem Krzyża Wielkiego) brytyjskiego Orderu św. Michała i św. Jerzego. Wyróżnienie to otrzymał za wybitne zasługi dla Polonii brytyjskiej. Przez Jana Pawła II odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Piusa IX. Odznaczony także Krzyżem Pamiątkowym Monte Cassino, Krzyżem Więźnia Politycznego, Krzyżem Franciszkańskim oraz Krzyżem Armii Krajowej i Medalem Polonia Mater Nostra Est. Uhonorowany Medalem Konfederacji Jasnogórskiej. W maju 2009 otrzymał tytuł „Zasłużony dla Powiatu Bełchatowskiego”. Odznaczono go również Medalem Wdzięczności Muzeum Lotnictwa Polskiego „Summa Cum Laude”. W lutym 2010 z rąk ministra Radosława Sikorskiego otrzymał Odznakę Honorową „Bene Merito".

Był doktorem honoris causa Uniwersytetu Wrocławskiego (1991), Akademii Medycznej w Białymstoku (1992), Uniwersytetu w Białymstoku (1998), Uniwersytetu Opolskiego (1998) oraz Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego (2008).

Śmierć, pogrzeb, ekshumacja

Zginął 10 kwietnia 2010 w katastrofie polskiego samolotu Tu-154M w Smoleńsku, udając się na obchody 70. rocznicy zbrodni katyńskiej.

Zwłoki byłego prezydenta zostały rozpoznane już w dniu tragedii, było to jednak, jak później się okazało, rozpoznanie nieprawidłowe. Ciało innej ofiary katastrofy zostało błędnie zidentyfikowane jako ciało Ryszarda Kaczorowskiego, choć – według ówczesnych komunikatów – było w grupie kilkunastu "najlepiej zachowanych", tak że osoby je oglądające nie miały wątpliwości co do tożsamości.

Do Polski trumna z jego domniemanym ciałem przybyła 15 kwietnia 2010 i została wystawiona na widok publiczny w Belwederze.

19 kwietnia 2010 osoba mająca być Ryszardem Kaczorowskim została pochowana z honorami w Panteonie Wielkich Polaków warszawskiej Świątyni Opatrzności Bożej. Ceremonię pogrzebową poprzedziła Msza święta w archikatedrze św. Jana na Starym Mieście, której przewodniczył metropolita warszawski arcybiskup Kazimierz Nycz.

W październiku 2012 prokuratura zarządziła ekshumację grobu Ryszarda Kaczorowskiego, ponieważ śledczy po analizie dokumentacji medycznej doszli do wniosku, że w jego przypadku mogło dojść do pomyłki i zamiany ciał.

22 października 2012 dokonano ekshumacji w Świątyni Opatrzności, a także drugiej na Starych Powązkach, gdzie wydobyto trumnę z grobu Tadeusza Lutoborskiego, byłego prezesa Stowarzyszenia Rodzina Katyńska w Warszawie. Następnie trumny z ciałami dwóch ofiar katastrofy zostały przewiezione w konwoju do krakowskiego Zakładu Medycyny Sądowej. Tam nastąpiło ich protokolarne otwarcie i badanie zwłok przy pomocy tomografu komputerowego. Po badaniach ciała zabrano do Wrocławia, gdzie dokonano sekcji zwłok i pobrano próbki do badań DNA. Badania te potwierdziły błędną identyfikację ciał. Do błędu podczas identyfikacji przyznał się Jacek Najder.

3 listopada 2012 w Świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie odbyły się ponowne uroczystości pogrzebowe.

Upamiętnienie

2008

5 września 2008 Prezydentowi Ryszardowi Kaczorowskiemu, uchwałą Rady Miasta został nadany tytuł honorowego Obywatela Miasta Tomaszów Lubelski.

2009

29 grudnia 2009 uchwałą Rady Miejskiej w Niepołomicach otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Miasta i Gminy Niepołomice.

2010

16 kwietnia 2010 Sejmik Województwa Dolnośląskiego nadał mu tytuł Honorowego Obywatela Dolnego Śląska, a 22 kwietnia Rada Miejska Wadowic przyznała mu tytuł Honorowego Obywatela Miasta Wadowice.

28 kwietnia Rada Miejska Gdyni nazwała imieniem Ryszarda Kaczorowskiego promenadę położoną na terenie miasta między ul. Bema a ul. Tetmajera; 29 kwietnia Rada Miejska Stalowej Woli zdecydowała o nazwaniu jego imieniem ronda położonego w mieście.

15 kwietnia Rada Miasta Świątnik Górnych nazwała imieniem Prezydenta RP Ryszarda Kaczorowskiego rondo łączące drogi wjazdowe od strony Krakowa i Mogilan – na styku ul. Krakowskiej i Bruchnalskiego.

2 maja odsłonięto poświęconą mu tablicę pamiątkową w Krośnie; 18 września tablicę pamiątkową umieszczoną na budynku przy al. Niepodległości 163 w Warszawie, gdzie Ryszard Kaczorowski mieszkał w latach 1998–2010, a 10 listopada tablicę pamiątkową w gmachu Urzędu Miasta przy ul. Śląskiej w Częstochowie.

29 maja uchwałą Rady Miasta Legionowo otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Miasta Legionowo.

29 sierpnia w Piastowie jego imieniem nazwano nowo powstałe rondo.

10 września odsłonięto upamiętniającą go tablicę pamiątkową pod Pomnikiem Nieznanego Sybiraka w Białymstoku.

Postanowieniem z 10 grudnia został odznaczony Krzyżem Kawalera Towarzystwa Zasługi Rycerskiego i Szpitalniczego Orderu św. Łazarza.

2011

W marcu 2011 został mu nadany tytuł Honorowego Obywatela Miasta Skierniewice. Skierniewice były ostatnim miastem, jakie oficjalnie odwiedził Ryszard Kaczorowski.

25 marca podczas uroczystości w Świątyni Opatrzności Bożej Ryszardowi Kaczorowskiemu został nadany honorowy tytuł Seniora Kombatanta ZHP.

7 kwietnia podjęto uchwałę o nazwaniu imieniem Ryszarda Kaczorowskiego skweru przy ul. Kościeliskiej w Zakopanem.

10 kwietnia odsłonięto poświęconą mu tablicę pamiątkową w budynku Stacji Naukowej Polskiej Akademii Nauk w Wiedniu w Austrii.

8 maja odsłonięto wspólny pomnik Ryszarda Kaczorowskiego oraz Lecha Kaczyńskiego na terenie Sanktuarium Matki Bożej Trzykroć Przedziwnej w Koszalinie.

30 czerwca w Białymstoku odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą Ryszardowi Kaczorowskiemu na budynku dawnej szkoły nr 11 przy ul. Mazowieckiej 35, do której uczęszczał, oraz oficjalnie otwarto ulicę jego imienia (nowa ulica łącząca ul. Legionową z ul. Wiejską).

8 października odsłonięto pomnik przed siedzibą Akademii Polonijnej.

18 listopada odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą Ryszardowi Kaczorowskiemu w Zespole Szkół nr 8 w Lublinie.

2012

10 marca 2012 odbyło się uroczyste otwarcie Obwodnicy Zachodniej Siedlec i nadanie nazw ulicom Prezydenta Ryszarda Kaczorowskiego i Prezydenta Lecha Kaczyńskiego oraz Rondu Pamięci Ofiar Katastrofy Smoleńskiej.

2013

17 marca 2013 r. Szkoła Podstawowa w Strabli przyjęła imię śp. Ryszarda Kaczorowskiego.

9 kwietnia 2013 odsłonięto jego pomnik w Panteonie Bohaterów Sanktuarium Narodowego na Cmentarzu Poległych w Bitwie Warszawskiej w Ossowie.