trauss (ur. 11 czerwca 1864 w Monachium, zm. 8 września 1949 w Garmisch-Partenkirchen) - niemiecki kompozytor muzyki późnego romantyzmu, dyrygent.

Życiorys

Strauss był synem waltornisty Franza Straussa. W młodości otrzymał od ojca staranne, choć konserwatywne wykształcenie muzyczne i bardzo wcześnie zaczął komponować. W 1882 wstąpił na uniwersytet monachijski, jednak po roku porzucił studia i wyjechał do Berlina. W 1885 został asystentem dyrygenta Hansa von Bülowa, aby po roku zająć jego miejsce. Jego pierwsze kompozycje utrzymane są w stylu Schumanna i Mendelssohna. Pod wpływem skrzypka Aleksandra Rittera zainteresował się Wagnerem.

Nowe zainteresowanie zaowocowało poematem symfonicznym Don Juan, który jest uważany za pierwszy dojrzały utwór Straussa. Premiera w roku 1889 podzieliła publiczność, jednak kompozytor skomentował to w następujący sposób: "Teraz pocieszam się myślą, że jestem na drodze, którą chciałem obrać, w pełni świadomy, że nie było artysty, którego ludzie nie nazwaliby szalonym". W późniejszych latach przyszły kolejne poematy symfoniczne: Tod und Verklärung (Śmierć i przemienienie, 1888-89), Till Eulenspigels lustige Streiche (Ucieszne figle Dyla Sowizdrzała, 1894-95), Also sprach Zarathustra (Tako rzecze Zaratustra, 1896), Don Kichot (1897) i Ein Heldenleben (Życie bohatera, 1897-98).

Pod koniec XIX wieku Strauss zwrócił się ku operze. Pierwsze dwie próby - Guntram z 1894 i Feuersnot z 1901 okazały się porażkami, lecz na Salome z 1905 publiczność reagowała równie gorąco i skrajnie jak na Don Juana. Niekonwencjonalny temat dzieła, jak również wprowadzenie do muzyki dysonansów i rozbudowanej chromatyki zapewniły operze bardzo duże zainteresowanie. W Nowym Jorku publiczność protestowała z powodu zejścia dzieła ze sceny już po jednym przedstawieniu w Metropolitan Opera.

Jednym z najważniejszych gatunków w twórczości Straussa były pieśni, których skomponował około 150.

Strauss był kapelmistrzem orkiestr w Meiningen, Monachium, Berlinie i w Wiedniu. Jego muzyka pozostała pod wpływem Wagnera.

Najważniejsze dzieła

• Don Juan – poemat symfoniczny (1889)
• Makbet (Macbeth) - poemat symfoniczny (1890)
• Śmierć i przemienienie ((niem.) Tod und Verklärung) – poemat symfoniczny (1890)
• Dyl Sowizdrzał ((niem.) Till Eulenspiegels lustige Streiche) - poemat symfoniczny (1895)
• Tako rzecze Zaratustra ((niem.) Also sprach Zarathustra) - poemat symfoniczny (1896)
• Don Kichot (Don Quixote) – poemat symfoniczny w formie wariacji na wiolonczelę, altówkę i orkiestrę (1898)
• Życie bohatera ((niem.) Ein Heldenleben) – poemat symfoniczny (1898)
• Symfonia domowa (Symphonia domestica) – (1903)
• Salome - opera (1905)
• Elektra - opera (1909)
• Kawaler srebrnej róży ((niem.) Der Rosenkavalier) - opera (1911)
• Ariadna na Naksos ((niem.) Ariadne auf Naxos) - opera (1912)
• Symfonia alpejska ((niem.) Alpensinfonie) - (1915)
• Kobieta bez cienia ((niem.) Die Frau ohne Schatten) - opera (1919)
• Intermezzo - opera (1924)
• Helena egipska ((niem.) Die Ägyptische Helena) – opera (1928)
• Arabella (opera) - opera (1933)
• Milcząca kobieta ((niem.) Die Schweigsame Frau) - opera (1935)
• Dzień pokoju ((niem.) Friedenstag) – opera (1938)
• Dafne ((niem.) Daphne) - opera (1938)
• Miłość Danae ((niem.) Die Liebe der Danae) – opera
• Capriccio - opera (1942)
• Metamorfozy ((niem.) Metamorphosen) na 23 instrumenty smyczkowe
• Koncert obojowy D-dur (1945)
• Cztery ostatnie pieśni ((niem.) Vier letzte Lieder) – 4 pieśni na sopran i orkiestrę (1948)

Ciekawostki

W 1907 roku w Paryżu Strauss był na przedstawieniu opery Peleas i Melizanda Claude'a Debussy'ego. Relacjonuje Romain Rolland: „[Strauss] słucha z najwyższą uwagą. [...] Jednakże nic nie rozumie. Po pierwszym akcie mówi do mnie: «Czy to wciąż w ten sposób?» - «Tak!» - «Nic więcej?... W tym nic nie ma... Nie ma muzyki... To nie ma ciągu... nie trzyma się. Żadnej frazy muzycznej. Żadnego rozwinięcia.» [...] Próbuję wyjaśnić Straussowi powściągliwość tej sztuki, pełnej niuansów i półcieni, ten impresjonizm subtelny i poetycki dzięki małym barwnym plamkom kładzionym obok siebie. [...] Znakomity artysta niemiecki dnia dzisiejszego daleki jest od tego, aby przypuszczać, że wielkość może być w doskonałej harmonii, równowadze, dobrym smaku”.

Richard Strauss był także autorem patetycznego hymnu igrzysk olimpijskich, odbywających się w 1936 roku w Berlinie, w Niemczech hitlerowskich. Istnieją kontrowersyjne opinie na temat jego współpracy z rządem nazistowskim. Arturo Toscanini powiedział kiedyś o Straussie: "Przed Straussem-kompozytorem zdejmuję kapelusz; przed Straussem-człowiekiem zakładam go z powrotem".

Poemat symfoniczny Tako rzecze Zaratustra został wykorzystany w filmie Stanleya Kubricka 2001: Odyseja Kosmiczna.

Przypisy