Mieczysław Karłowicz herbu Ostoja (ur. 11 grudnia 1876 w Wiszniewie, zm. 8 lutego 1909 w Tatrach) – polski kompozytor i dyrygent. Autor kompozycji symfonicznych i poematów symfonicznych. Przedstawiciel nurtu późnego romantyzmu. Również taternik, fotografik i publicysta.

Karłowicz, urodzony na historycznej Litwie jako syn Ireny z Sulistrowskich i Jana Aleksandra Karłowicza, wybitnego etnologa i językoznawcy, spędził na wsi wczesne dzieciństwo mieszkając w rodzinnym majątku Sulistrowskich w Wiszniewie do szóstego roku życia. W 1882 rodzina Karłowiczów sprzedała majątek i zamieszkiwała początkowo w Heidelbergu, potem w 1885 w Pradze i w 1886 w Dreźnie, by ostatecznie w 1887 osiedlić się w Warszawie. W Heidelbergu i Dreźnie chłopiec uczęszczał do szkół ogólnokształcących, od 1888 uczył się w szkole realnej Wojciecha Górskiego w Warszawie. Mieczysław, od dzieciństwa wychowany w muzycznej atmosferze (ojciec grał na wiolonczeli i fortepianie, w domu działał kwartet smyczkowy), podczas pobytu za granicą poznał muzykę operową i symfoniczną, m.in. dzieła Bizeta, Webera, Brahmsa, Smetany. Od siódmego roku życia pobierał naukę gry na skrzypcach w Dreźnie i Pradze. Po osiedleniu w Warszawie kontynuował naukę gry na skrzypcach u Jana Jakowskiego, a w latach 1889-95 był uczniem Stanisława Barcewicza, równocześnie studiując harmonię u Zygmunta Noskowskiego i Piotra Maszyńskiego, następnie zaś kontrapunkt i form muzycznych u Gustawa Roguskiego; w tych latach zaczął także komponować, z przełomu 1893/94 pochodzi pierwszy zachowany utwór Karłowicza Chant de mai na fortepian. Obok nauki gry i kompozycji Karłowicz studiował na Uniwersytecie Warszawskim nauki przyrodnicze.

We wrześniu 1895 wyjechał do Berlina z zamiarem studiowania gry na skrzypcach pod kierunkiem Josepha Joachima. Nie dostawszy się do jego klasy w Hochschule für Musik, uczył się prywatnie u Floriana Zajica, postanowił jednak poświęcić się kompozycji i podjął studia u Henryka Urbana. Równocześnie uczęszczał na wykłady z historii muzyki, historii filozofii, psychologii, fizyki na wydziale filozofii uniwersytetu w Berlinie.

Od grudnia 1895 do końca 1896 powstała większość spośród 22 zachowanych solowych pieśni Karłowicza, w tym 10 do słów Kazimierza Przerwy-Tetmajera. Z Berlina Karłowicz pisał korespondencje muzyczne do Echa Muzycznego, Teatralnego i Artystycznego, opowiadając się zdecydowanie za kierunkiem neoromantycznym, wagnerowskim. 15 kwietnia 1897 na popisie uczniów Urbana została wykonana Serenada na orkiestrę smyczkową opus 2. Obok drobniejszych kompozycji w latach studiów u Urbana powstała muzyka do dramatu Józefata Nowińskiego Biała gołąbka. Uwertura do Białej gołąbki, znana także pod tytułem Bianka z Moleny, została wykonana 14 kwietnia 1900 w Berlinie, także na popisie uczniów Urbana. Pod koniec lat 90. Karłowicz podjął pracę nad Symfonią "Odrodzenie", którą skończył już samodzielnie, po powrocie do kraju. W kwietnia 1901 Karłowicz ukończył studia i wrócił do Warszawy.

W 1902 powstał dedykowany S. Barcewiczowi Koncert skrzypcowy A-dur opus 8. Swym artykułem Muzyka swojska w Filharmonii warszawskiej zainicjował walkę o obecność współczesnej muzyki polskiej w repertuarze nowo powstałej Filharmonii Warszawskiej. Od 1903 działał w zarządzie Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego, przy którym założył i prowadził orkiestrę smyczkową. W tymże roku ukazała się cenna publikacja Karłowicza Nie wydane dotychczas pamiątki po Chopinie, zawierające korespondencję Chopina. 21 marca 1903 w Berlinie odbył się koncert kompozytorski Karłowicza, na którego program złożyła się uwertura do Białej gołąbki, Koncert skrzypcowy i Symfonia „Odrodzenie”, dyrygował kompozytor, solistą był S. Barcewicz. Nie zrażony mało pochlebnymi recenzjami po swym kolejnym koncercie kompozytorskim w Wiedniu (8 lutego 1904), Karłowicz poświęcił się całkowicie twórczości w dziedzinie jednego gatunku: poematu symfonicznego. W latach 1904-1909 powstało 6 poematów symfonicznych opus 9-14: Powracające fale, Odwieczne pieśni, Rapsodia litewska, Stanisław i Anna Oświecimowie, Smutna opowieść oraz Epizod na maskaradzie pozostawiony w szkicach (dokończony oraz zinstrumentowany po śmierci kompozytora przez Grzegorza Fitelberga). W 1906 kompozytor wyjechał do Lipska na kurs dyrygencki A. Nikischa. 21 marca 1907 w Berlinie na koncercie kompozytorów Młodej Polski odbyło się prawykonanie Odwiecznych pieśni. Karłowicz zaznaczył w ten sposób swoje poparcie dla grupy twórców zrzeszonych w Spółce Nakładowej Młodych Kompozytorów Polskich (zwanej przez historyków „Młodą Polską”), do której formalnie nie należał. W tymże roku kompozytor osiedlił się w Zakopanem.

Z Tatrami łączyła go od lat szczególna więź duchowa. Działał w Towarzystwie Tatrzańskim, publikował artykuły z wędrówek górskich, pasjonował się wspinaczką, jazdą na nartach, fotografiką; stał się jednym z pionierów polskiego taternictwa. Oceniany przez krytykę muzyczną na ogół nieprzychylnie, przeżył wielki triumf po koncercie w Filharmonii Warszawskiej (22 stycznia 1909), na którym entuzjastycznie przyjęto Odwieczne pieśni. Niespełna 3 tygodnie później 8 lutego zginął w Tatrach pod lawiną śnieżną podczas samotnej wycieczki górskiej na nartach, w drodze z Hali Gąsienicowej do Czarnego Stawu, u stóp Małego Kościelca, gdzie obecnie znajduje się tablica pamiątkowa. Pochowany został 16 lutego na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

Działalność górska

Tatry poznawał Karłowicz od 1889, lecz systematyczną działalność górską rozpoczął od 1902. W 1907 osiadł na stałe w Zakopanem. Działał w Towarzystwie Tatrzańskim. Był znakomitym taternikiem. Początkowo wspinał się ze znanym góralskim przewodnikiem, Klimkiem Bachledą (1906), później często samotnie. Wszedł na wiele szczytów, jego najważniejsze osiągnięcia to: I wejście na Wielką Kołową Turnię (granią od Modrej Turni, 1907, samotnie), I wejście na Ciężką Turnię granią północno-wschodnią z Dolinki Spadowej (1908), I zimowe wejście na Kościelec (1908), I zimowe wejście na Wołoszyn oraz Żółtą Turnię z przełęczy Krzyżne, wejście na Ostry Szczyt południową ścianą, drogą Häberleina (1908).

Był również jednym z pionierów narciarstwa, które uprawiał od 1907, a także działaczem Zakopiańskiego Oddziału Narciarzy (ZON). Dokonał m.in. pierwszego przejścia na nartach z Hali Gąsienicowej przez Liliowe, Zawory i Koprową Przełęcz do Szczyrbskiego Jeziora.

Pasjonował się fotografiką, jego fotografie tatrzańskie o wysokim poziomie artystycznym zostały zebrane w albumie pt. Karłowicz w Tatrach. Zajmował się też publicystyką, w której popularyzował Tatry i Podhale oraz piętnował niewłaściwe postawy ówczesnych turystów. Wraz z Mariuszem Zaruskim stworzył podwaliny Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego.

8 lutego 1909 Mieczysław Karłowicz zginął w Tatrach przysypany lawiną na wschodnich zboczach Małego Kościelca, w trakcie wycieczki narciarsko-fotograficznej. W miejscu tym stoi obecnie kamień – pomnik zwany Kamieniem Karłowicza z napisem: Non omnis moriar (nie wszystek umrę). Umieszczona na nim swastyka to popularny na Podhalu krzyżyk niespodziany. Mimo związków kompozytora z górami w żadnym jego utworze muzycznym nie znalazło się bezpośrednie odbicie Tatr, ich przyrody, góralskiego folkloru czy też wspomnień artysty z tatrzańskich wypraw. Mieczysław Karłowicz został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

Do tragicznej śmierci kompozytora nawiązał Wojciech Kilar w poemacie symfonicznym Kościelec 1909.

Publikacje

• Mieczysław Karłowicz, W Tatrach. Pisma taternickie i zdjęcia fotograficzne wydane staraniem Zarządu Sekcyi Turystycznej Towarzystwa Tatrzańskiego, Kraków, 1910,
• zbiory fotografii Tatrzańskie (w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie),
• liczne artykuły w czasopismach: Kurier Zakopiański, Taternik, Słowo Polskie, Pamiętnik Towarzystwa Tatrzańskiego