Mao Zedong (chiń. upr.: 毛泽东; chiń. trad.: 毛澤東; pinyin: Máo Zédōng; Wade-Giles: Mao Tse-tung; PWN: Mao Ce-tung; ur. 26 grudnia 1893, zm. 9 września 1976) – chiński polityk, przywódca komunistyczny, od 1943 r. szef biura politycznego oraz Przewodniczący Komitetu Politycznego Komunistycznej Partii Chin (aż do śmierci).

1 października 1949 na placu Tian'anmen Mao ogłosił powstanie Chińskiej Republiki Ludowej. Od lat pięćdziesiątych za jego sprawą przeprowadzono szereg kampanii politycznych i gospodarczych takich jak: kampania przeciwko prawicowcom, wielki skok naprzód, rewolucja kulturalna – doprowadziły one do śmierci dziesiątków milionów ludzi.

Razem z Zhu De założył Armię Ludowo-Wyzwoleńczą (1 sierpnia 1927) po tym, jak Czang Kaj-szek rozpoczął serię czystek przeciwko komunistom. Po zdobyciu władzy Mao zapoczątkował przebudowę systemu gospodarczego i społecznego Chin poprzez proces kolektywizacji. Przyczynił się także do rozłamu w bloku państw komunistycznych i zaognienia stosunków z ZSRR. U schyłku życia doprowadził do ocieplenia stosunków ze Stanami Zjednoczonymi.

Biografia

Urodził się 26 grudnia 1893 we wsi Shaoshan w prowincji Hunan w rodzinie zamożnego wieśniaka. W trakcie rewolucji Xinhai (1911) walczył przez kilka miesięcy jako żołnierz po stronie rewolucjonistów. Rok później podjął naukę w szkole pedagogicznej, gdzie w 1918 zdał maturę.

Po skończeniu szkoły wyjechał do Pekinu, gdzie zarabiał pracując jako bibliotekarz w bibliotece uniwersyteckiej. Tam też po raz pierwszy zetknął się z ideologią marksistowską. W 1921 wziął udział w zjeździe założycielskim Komunistycznej Partii Chin.

W 1927 po klęsce zorganizowanego przez siebie powstania w prowincji Hunan zmuszony był uciec do Kantonu. W południowo-wschodnich Chinach organizował oddziały partyzanckie walczące z oddziałami Kuomintangu, a w 1931 stanął na czele Chińskiej Republiki Rad. Po jej likwidacji przez wojska Czang Kaj-szeka w 1934 wziął udział w Wielkim Marszu, w czasie którego w styczniu 1935 podczas kongresu w Zunyi wyrósł na głównego przywódcę KPCh. Założył pierwszą bazę zwolenników komunizmu w prowincji Shaanxi.

W latach 1936-1940 Mao napisał swoje główne prace teoretyczne i praktyczne dotyczące rewolucji, które stały się podstawą ideologii maoistowskiej.

Po utworzeniu Chińskiej Republiki Ludowej 1 października 1949 został wybrany na przewodniczącego Centralnego Rządu Ludowego. W 1950 odbył podróż do Moskwy, w trakcie której wynegocjował zwrot przez ZSRR zagarniętych w 1945 portów Lüshun i Dalian, a także Kolei Wschodniochińskiej. W 1954 roku objął stanowisko przewodniczącego ChRL, z którego zrezygnował 5 lat później. Jednakże do końca życia zachował faktyczną władzę nad państwem.

Jako przywódca ChRL zainicjował nieudaną kampanię gospodarczą zwaną wielkim skokiem (1958-1961), a następnie rewolucję kulturalną (1966-1976), które doprowadziły do zapaści gospodarczej, prześladowań politycznych i śmierci wielu milionów ludzi. Mao nie godził się na rolę państwa satelickiego ZSRR, rywalizując z nim o przywództwo w obozie socjalistycznym i samodzielność na arenie międzynarodowej, co w konsekwencji doprowadziło do rozłamu radziecko-chińskiego w 1960 roku.

Spuścizna

 

Mao i Richard Nixon – spotkanie będące początkiem wyjścia Chin z izolacji

 

Dziedzictwo po Mao ma bardzo kontrowersyjny charakter i bywa często przedmiotem sporów. Niektórzy kontynentalni Chińczycy uważają Mao Zedonga za wielkiego rewolucyjnego przywódcę, który jednak nie ustrzegł się pewnych błędów w końcu życia. W 1983 r. Komitet Centralny Komunistycznej Partii Chin zdecydował na wniosek Deng Xiaopinga, że Mao miał rację w 70%, a w 30% się mylił. Deng mówił też o Mao, że "jego wkład i zasługi są ważniejsze od jego pomyłek". Inni obwiniają Mao za konflikt z ZSRR i pogorszenie stosunków z dotychczasowym sojusznikiem. Wielki skok i rewolucja kulturalna kładą się cieniem na jego rządach. Mao jest też obwiniany za brak wypracowania polityki kontroli urodzeń, co sprawiło, że doszło do ogromnego przyrostu ludności i zmuszenia następnego rządu do wdrożenia programu "jednego dziecka".

Zwolennicy Mao jako przykład jego osiągnięć podają, że stopień analfabetyzmu przed rokiem 1949 wynosił 80%, a średnia długość życia 35 lat. Po jego śmierci liczby te miały wynosić odpowiednio 7% i 70 lat (przy czym prawdziwość tych danych jest kwestionowana). Ponadto ogólna populacja Chin wzrosła o 75%, z 400 mln do 700 mln. Jego wielbiciele twierdzą, że za jego rządów skończyła się "epoka upokorzenia" Chin przez zachodnie mocarstwa, a ChRL stała się prawdziwą potęgą. Powołują się też na osiągnięcia w dziedzinie uprzemysłowienia kraju. Za jego zasługę poczytuje się też wyparcie „skorumpowanego” i „nieudolnego” Kuomintangu z kraju na Tajwan.

Po śmierci Mao w 1976 Chiny pod przywództwem Deng Xiaopinga odeszły od jego koncepcji polityczno-gospodarczych. Na zjeździe KPCh w 1981 dokonano krytycznej oceny dorobku Mao Zedonga i potępiono wielki skok oraz rewolucję kulturalną. Mao pozostał jednak w Chinach ważnym symbolem ideowym, zaś dla Chińczyków liczą się przede wszystkim jego zasługi: zjednoczenie kraju po paśmie wojen domowych i niedopuszczenie do uzależnienia Chin od Związku Radzieckiego.

 

Portret Mao na Bramie Niebiańskiego Spokoju na placu Tian'anmen w Pekinie

 

Odbiór w Polsce

Mao Zedong był postacią lubianą w PRL, głównie za to, iż w 1956 roku poparł przemiany polskiego października.

W czasie, gdy po 1960 roku narastały konflikty radziecko-chińskie, rząd polski krytykował ChRL w przeciwieństwie do społeczeństwa, którego sympatia stała zazwyczaj po stronie chińskiej.

Życie prywatne

Genealogia

Mao Zedong zawarł małżeństwa z:

Luo Yixiu (罗一秀, 1889-1910) z Shaoshan: małżeństwo w latach 1907-1910 Yang Kaihui (杨开慧, 1901-1930) z Changsha: małżeństwo w latach 1921-1927, stracona przez Kuomintang w 1930 He Zizhen (贺子珍, 1910-1984) z Jiangxi: małżeństwo w latach 1928-1939 Jiang Qing: (江青, 1914-1991), małżeństwo od 1939 r. aż do śmierci

Członkowie rodziny:

• Wen Qimei (文七妹, 1867-1919), matka
• Mao Yichang (毛贻昌, 1870-1920), ojciec, znany też jako Mao Shunsheng (毛顺生)
• Mao Enpu (毛恩普), dziadek ze strony ojca

Rodzeństwo:

• Mao Zemin (毛泽民, 1895-1943), młodszy brat
• Mao Zetan (毛泽覃, 1905-1935), młodszy brat
• Mao Zehong, siostra (stracona przez Kuomintang w 1930)

Dzieci Mao Zedonga:

• Mao Anying (毛岸英): syn z małżeństwa z Yang, żonaty z Liu Siqi (刘思齐), zabity podczas wojny w Korei
• Mao Anqing (毛岸青): syn z małżeństwa z Yang, żonaty z Shao Hua (邵华), dzieci: syn Mao Xinyu (毛新宇)
• Li Min (李敏): córka z małżeństwa z He, zamężna z Kong Linghua (孔令华), dzieci: syn Kong Jining (孔继宁) i córka Kong Dongmei (孔冬梅)
• Li Na (李讷): córka z małżeństwa z Jiang, zamężna z Wang Jingqing (王景清), dzieci: syn Wang Xiaozhi (王效芝)

Twórczość

Najsławniejszym dziełem Mao są opublikowane po raz pierwszy w 1966 słynne Cytaty Przewodniczącego Mao, zwane popularnie czerwoną książeczką, które zawierają wybór jego przemówień i artykułów. Mao napisał także kilka traktatów teoretycznych, główne z nich to:

• W sprawie praktyki (实践论); 1937
• W sprawie sprzeczności (矛盾论); 1937
• O przewlekłej wojnie (论持久战); 1938
• Pamięci Normana Bethune'a (纪念白求恩); 1939
• Ku nowej demokracji (新民主主义论); 1940
• Przemówienie o literaturze i sztuce na naradzie w Yan'an (在延安文艺座谈会上的讲话); 1942
• Służyć ludowi (为人民服务); 1944
• Dziadek Głupi przesunął góry (愚公移山); 1945
• O właściwym traktowaniu sprzeczności w łonie ludu (正确处理人民内部矛盾问题); 1957

Mao był także poetą, tworzył głównie klasyczne utwory shi i ci. Był także uzdolnionym kaligrafem, który posiadał charakterystyczny styl, do dzisiaj jego kaligrafie w Chinach cieszą się dużym powodzeniem.

Wydania polskie

W języku polskim pisma Mao Zedonga ukazywały się tylko do początku lat 60., do czasu popadnięcia obozu państw demokracji ludowych, a zwłaszcza ZSRR, w konflikt z Chińską Republiką Ludową:

• Wojna Chin przeciwko Japonii. Z zagadnień wojny partyzanckiej, wyd. Prasa Wojskowa, Warszawa 1949;
• O zadaniach artysty i pisarza, wyd. Czytelnik, Warszawa 1950;
• Strategia wojny rewolucyjnej w Chinach, wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1951;
• W sprawie praktyki, wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1951;
• W sprawie sprzeczności, wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1952;
• Dzieła wybrane, t. 1-4, wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1953-1958;
• W sprawie praktyki. W sprawie sprzeczności, wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1954;
• Zagadnienia strategii wojny rewolucyjnej w Chinach, wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1954;
• O właściwym traktowaniu sprzeczności w łonie ludu, wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1957;
• Szesnaście wierszy, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1959;
• Wybrane pisma wojskowe, wyd. Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1960 (seria: "Biblioteka Wiedzy Wojskowej").

Oprócz tego w Pekinie wydano "czerwoną książeczkę" po polsku:

• Wyjątki z dzieł Przewodniczącego Mao Tsetunga. Wydawnictwo Obcych Języków, 1972, Pekin, 426 stron.

Muzea

• Dom rodzinny w Shaoshan
• Mauzoleum Mao Zedonga
• prywatne muzeum w Chengdu