Jurij Fiodorowicz Orłow (ros. Ю́рий Фёдорович Орло́в, ur. 13 sierpnia 1924 w Moskwie) – rosyjski fizyk, działacz ruchu obrony praw człowieka w ZSRR, twórca Moskiewskiej Grupy Helsińskiej (1976).

Życiorys

W latach 1944-1946 służył w Armii Czerwonej, w latach 1947-1952 studiował fizykę w Moskiewskim Instytucie Mechaniki i na Uniwersytecie Moskiewskim. W 1948 został członkiem KPZR. Po studiach pracował w Laboratorium Techniki Cieplnej Ministerstwa Budowy Maszyn ZSRR, przygotowywał pracę doktorską z zakresu fizyki cząstek elementarnych. W 1956 został usunięty z partii i pracy za nazwanie Stalina i Berii "zabójcami stojącymi u władzy". Od sierpnia 1956 pracował w Instytucie Fizyki Teoretycznej i Eksperymentalnej Akademii Nauk Armeńskiej SSR, tam obronił pracę doktorską (1958), habilitował się w 1963 w Instytucie Fizyki Nuklearnej w Nowosybirsku. Od 1968 był członkiem korespondentem Akademii Nauk Armeńskiej SSR. Od 1972 pracował w Instytucie Magnetyzmu Ziemskiego, Jonosfery i Rozprzestrzeniania Fal Radiowych Akademii Nauk ZSRR.

W 1973 opublikował list otwarty do Leonida Breżniewa, w którym postulował demokratyzację życia społecznego i ograniczenie państwowej kontroli nad gospodarką. W październiku 1973 był jednym z założyciel sowieckiej sekcji Amnesty International. W 1974 ponownie zwolniony z pracy, utrzymywał się z korepetycji. W maju 1976 powołał do życia Moskiewską Grupę Helsińską (tzw. Społeczną Grupę Sprzyjania Wykonaniu Porozumień Helsińskich). Został aresztowany 10 lutego 1977 i w maju 1978 skazany na 7 lat kolonii karnej o surowym rygorze i 5 lat zesłania. Przebywał w obozie w Kraju Permskim, a od 1984 na zesłaniu w Jakucji. W październiku 1986 został wymieniony na pracownika sowieckiego wywiadu i pozbawiony sowieckiego obywatelstwa, deportowany, zamieszkał w USA. Pod koniec 1986 został wybrany Honorowym Przewodniczącym Międzynarodowej Federacji Helsińskiej. Od 1987 pracował w Cornell University, w 2008 mianowany profesorem.

Na emigracji uczestniczył w pracach Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, od 1989 uczestniczył w pracach reaktywowanej Moskiewskiej Grupy Helsińskiej. Opublikował wspomnienia Dangerous Thoughts. Memoirs of a Russian Life (1991), opublikowane we fragmencie po polsku w tomie Wstyd było milczeć. Świadectwa radzieckich dysydentów, wybór i wstęp Marek Radziwon, wyd. Instytut Książki-Nowaja Polsza, Kraków-Warszawa 2013.

American Physical Society przyznało mu Nicholson Medal for Humanitarian Service (1995) i Nagrodę im. Andrieja Sacharowa (2006).

Bibliografia

• Słownik dysydentów. czołowe postacie ruchów opozycyjnych w krajach komunistycznych w latach 1956-1989. Tom II, wyd. Ośrodek Karta, Warszawa 2007, s. 497-499 (biogram autorstwa Dmitrija Zubariewa i Giennadija Kuzowkina)