Józef Olszyna-Wilczyński urodził się 27 listopada 1890 r. w krakowskim Zwierzyńcu w wielodzietnej rodzinie murarza Mikołaja Wilczyńskiego i Karoliny z d. Wagner.

Uczęszczał do gimnazjów krakowskich Św. Jacka, a następnie Św. Anny.

W tym ostatnim zdał maturę w 1910 roku.

Naukę kontynuował na Wydziale Architektury Politechniki Lwowskiej.

Do sierpnia 1914 roku zaliczył sześć semestrów. W okresie studiów wstąpił do Polskich Drużyn Strzeleckich, gdzie był instruktorem.

Po wybuchu wojny 1914 roku został zmobilizowany do 16 pp Obrony Krajowej, ale już 6 sierpnia wstąpił do Legionów Polskich. Służył w I Brygadzie (5 pp Leg.), w jej szeregach uczestniczył w największych bitwach. Po kryzysie przysięgowym w 1917 roku został wcielony do armii austriackiej i wysłany na front włoski, gdzie wśród oficerów Polaków zorganizował komórkę POW.

W Wojsku Polskim od listopada 1918 roku brał udział w walkach z Ukraińcami.

Ciężko ranny 27 listopada 1918 roku w bitwie pod Mikulińcami przebywał w niewoli ukraińskiej do 4 czerwca 1919 roku. Uczestnik wojny polsko-rosyjskiej 1920 roku, m.in. był komendantem Kijowa.

Po zakończonej wojnie nadal służył w WP. W latach 1922-1923 był szefem inżynierii i saperów DOK nr V Kraków, następnie szefem Wydziału I w Departamencie V Inżynierów i Saperów MSWojsk.

(od lipca 1923 roku do października 1924 roku).

Następnie, od 24 października 1924 roku przeniesiony do Korpusu Ochrony Pogranicza, gdzie był dowódcą 2 Brygady w Baranowiczach, a następnie 1 Brygady w Zdołbunowie.

Pełniąc służbę w KOP studiował w Centrum Wyższych Studiów Wojskowych w Warszawie, które ukończył w lipcu 1927 roku.

W marcu 1927 roku otrzymał nominację na pierwszy stopień generalski – generała brygady.

Od lipca 1927 roku do października 1935 roku był dowódcą 10 DP w Łodzi.

Następnie został powołany na stanowisko dyrektora Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego w Warszawie (1936-1937).

Od 1938 roku do września 1939 roku był dowódcą Okręgu Korpusu nr III Grodno.

We wrześniu 1939 roku dowodził Grupą Operacyjną „Grodno". Wraz ze swym adiutantem kpt. Mieczysławem Strzemeskim został zamordowany przez radzieckich czołgistów wczesnym rankiem 22 września 1939 roku, niedaleko miejscowości Sopoćkinie koło Grodna. Został pochowany na cmentarzu w Sopoćkinach, gdzie spoczywa do dziś.

Odznaczony Orderem Wojennym Virtuti Militari V kl., Orderem Polonia Restituta 3 kl., Krzyżem Niepodległości, czterokrotnie Krzyżem Walecznych, Złotym Krzyżem Zasługi.

Autor wspomnień Z dziennika lwowskiego drużyniaka (1937) oraz tekstów o tematyce historycznej, publikowanych na łamach jednodniówki Korpus Ochrony Pogranicza w latach 1924-1932. Zob. – CAW, AP, 994+3527+3791 (Mf 541);

P. Stawecki, Słownik biograficzny generałów Wojska Polskiego 1918-1939, Warszawa 1994, s. 349-350.

***

Józef Konstanty Olszyna-Wilczyński (ur. 27 listopada 1890 w Krakowie, zm. 22 września 1939 pod Sopoćkiniami) – polski dowódca wojskowy, generał brygady Wojska Polskiego.

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Urodził się 27 listopada 1890 w Krakowie, w rodzinie mistrza murarskiego Józefa Mikołaja Wilczyńskiego i Karoliny z domu Wagner. Ukończył szkołę powszechną i kontynuował naukę w Państwowym Gimnazjum im. św. Jacka. W 1910 zadał maturę w Gimnazjum Klasycznym św. Anny w Krakowie (ob. I Liceum Ogólnokształcące im. Bartłomieja Nowodworskiego). Jesienią tego roku podjął studia na Wydziale Budownictwa Lądowego Politechniki Lwowskiej. Do 1914 udało mu się zaliczyć 6 semestrów.

W okresie studiów (od października 1912 do września 1913) służył jednocześnie w austriackim 16 Pułku Piechoty Obrony Krajowej w Krakowie i ukończył z wyróżnieniem Szkołę Oficerów Rezerwy uzyskując stopień kadet-feldfebla (sierżanta podchorążego), otrzymał odznaczenie "Erinnerungskreuz 1912–1913".

Od października 1912 związany z Polskimi Drużynami Strzeleckimi. W lecie 1914 zaliczył kurs instruktorów Polskich Drużyn Strzeleckich organizowany w Nowym Sączu. Od 1935 do śmierci był przewodniczącym Komisji Kół Harcerzy.

Służba w Legionach Polskich i C.K. Armii

1 sierpnia 1914 zmobilizowany do macierzystej jednostki, 6 sierpnia 1914 znalazł się w składzie organizowanej I Brygady Legionów Polskich i do lipca 1917 brał udział w walkach jako dowódca kompanii, a następnie batalionu w 5 Pułku Piechoty. W październiku 1914 awansowany na stopień porucznika, w styczniu 1915 został kapitanem. Po kryzysie przysięgowym w Legionach Polskich za odmowę złożenia przysięgi przymusowo jako poddany austriacki został wcielony do armii austriackiej i wysłany na front francuski i włoski, następnie przeniesiony na Ukrainę gdzie zorganizował koło POW.

Służba w Wojsku Polskim

W listopadzie 1918 doprowadził do przyjęcia swojego batalionu austriackiego w skład Wojska Polskiego do grupy wojskowej płk. Rybińskiego. Uczestnik wojny polsko-ukraińskiej i wojny polsko-bolszewickiej – walczył na Podolu. 27 listopada 1918 w bitwie pod Mikulińcami został ciężko ranny i dostał się do niewoli ukraińskiej, przebywał w niej do 9 czerwca 1919, początkowo w Tarnopolu, a później w Buczaczu. W 1919 został awansowany na stopień podpułkownika. 21 czerwca 1919 mianowany dowódcą III Brygady Legionów. Później dowodził I Brygadą Legionów i ponownie III BLeg. W maju 1920 został komendantem Kijowa. Następnie dowodził 6 Dywizją Piechoty, samodzielną grupą w składzie 3 Armii i XIV Brygadą Piechoty. Od września 1920 do września 1921 dowodził XIII Brygadą Piechoty. W 1921 zmienił nazwisko, do rodowego nazwiska Wilczyński przybierając nazwisko Olszyna.

W 1921 brał udział w ochronie III powstania śląskiego. Od lipca 1923 pełnił służbę w Departamencie V Inżynierii i Saperów M.S.Wojsk. na stanowisku szefa wydziału (w tym czasie był oficerem nadetatowym 5 Pułku Saperów). 10 października 1924 przeniesiony został do organizującego się Korpusu Ochrony Pogranicza na stanowisko dowódcy 2. Brygady Ochrony Pogranicza w Baranowiczach. Z dniem 10 października 1925 objął dowództwo 1 Brygady Ochrony Pogranicza w Zdołbunowie.

W listopadzie 1926 przeniesiony został z korpusu oficerów inżynierii i saperów (5 Pułk Saperów) do korpusu oficerów piechoty (5 Pułk Piechoty Legionów) ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 i 46,06 lokatą z pozostawieniem na zajmowanym stanowisku dowódcy 1 Brygady KOP.

16 marca 1927 Prezydent RP Ignacy Mościcki na wniosek Ministra Spraw Wojskowych, Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego awansował go na generała brygady ze starszeństwem z 1 stycznia 1927 i 7. lokatą w korpusie generałów.

W tym samym miesiącu mianowany został dowódcą 10 Dywizji Piechoty w Łodzi, którą dowodził do 1935. W latach 1936–1937 był dyrektorem Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego. W 1938 został dowódcą Okręgu Korpusu nr III w Grodnie.

Śmierć

We wrześniu 1939 dowodził Grupą Operacyjną „Grodno”. Już 17 września generał podróżując wraz ze swoim sztabem samochodem z Pińska do Grodna zetknął się z luźnymi oddziałami sowieckimi oraz dywersantami komunistycznymi. Po otrzymaniu rozkazu rozwiązania oddziałów, przebywa w Sopoćkiniach pod Grodnem. Prawdopodobnie zwłoka z ewakuacją sztabu związana była z organizowaniem pierwszych w kraju grup konspiracji zbrojnej.

22 września nad ranem wyruszył autem prowadzonym przez szofera, wraz z żoną – Alfredą Olszyną-Wilczyńską, adiutantem – kapitanem artylerii Mieczysławem Strzemeskim i jeszcze jednym mężczyzną w kierunku granicy litewskiej. Po kilku minutach jazdy samochód został zatrzymany przez radzieckie czołgi w Nowikach. Pasażerów samochodu ograbiono i rozdzielono – żonę generała zamknięto w stodole, a generała Olszynę-Wilczyńskiego i kapitana Strzemeskiego poprowadzono na bok i zamordowano. Z relacji żony generała wiadomo, że ciała obu mężczyzn były zmasakrowane. Rosjanie zakrwawioną czapkę generała pokazywali jako swoje trofeum. Mogiła gen. Wilczyńskiego znajduje się w miejscowości Sopoćkinie, parafia Teolin, koło Grodna, a symboliczna na cmentarzu salwatorskim w Krakowie.

We współczesnej literaturze rosyjskiej (autorstwa głównie J. Muchina) podawane jest stwierdzenie, że generała Olszynę-Wilczyńskiego zabito w czasie ucieczki z bagażem samochodem osobowym po porzuceniu podległych mu walczących jeszcze oddziałów; tymczasem świadkami egzekucji generała i jego adiutanta strzałem w tył głowy była jego żona i kilkanaście towarzyszących jej osób.

22 września 1991 w 52 rocznicę śmierci w Kościele Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny w Krakowie u OO Kapucynów na krużgankach klasztornych umieszczono pamiątkową tablicę ku czci generała wykonaną z czarnego marmuru dębnickiego. Jest patronem ulic w Krakowie i Sopoćkiniach.

Rodzina

Był synem Mikołaja Wilczyńskiego z zawodu murarza oraz Karoliny z Wagnerów.

Dwukrotnie żonaty: z pierwszą żoną Józefą z Niemców, z którą rozwiódł się w 1936, miał dwoje dzieci: syna Wiesława (ur. 1911) oraz córkę Halinę (ur. 1913). Drugą żoną generała została w 1937 Alfreda ze Szwarców primo voto Staniszewska.

Awanse

• porucznik – 1914
• kapitan – 1915
• podpułkownik – 21 czerwca 1919
• pułkownik – zweryfikowany ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 (w 1924 – 14. lokata w korpusie oficerów zawodowych inżynierii i saperów, a dwa lata później, po przeniesieniu do korpusu oficerów piechoty, zajmował 46,06 lokatę z tym samym starszeństwem)
• generał brygady – 16 marca 1927 ze starszeństwem z 1 stycznia 1927 i 7. lokatą (w 1932 – 4. lokata) w korpusie generałów

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari (1921)
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1928)
• Krzyż Niepodległości (1931)
• Krzyż Walecznych – czterokrotnie
• Złoty Krzyż Zasługi
• Znak oficerski „Parasol”
• Wojskowy Krzyż Zasługi III klasy (Austro-Węgry)
• Krzyż Kawalerski Legii Honorowej (Francja)
• Order Zabójcy Niedźwiedzia III klasy nr 1907 (Łotwa)