Jawaharlal Nehru (hindi: जवाहरलाल नेहरू, Javāharlāl Nehrū), (uproszczona wymowa pol. [dżewa'herlal nehru]), zwany także Pandit (Nauczyciel) Nehru (ur. 14 listopada 1889, zm. 27 maja 1964) – indyjski polityk, przywódca socjalistycznego skrzydła Indyjskiego Kongresu Narodowego w okresie walki o niepodległość przeciwko dominacji brytyjskiej. 15 sierpnia 1947 został pierwszym premierem Indii, piastując tę funkcję aż do śmierci.

W 1929 roku po przeprowadzeniu przez Indyjski Kongres Narodowy kampanii na rzecz samostanowienia Indii (z udziałem Mahatmy Gandhiego) został przewodniczącym partii. Po wystąpieniu w 1942 roku z deklaracją niepodległości Indii i przeciw Wielkiej Brytanii wraz ze swoimi współpracownikami został aresztowany. Po wyjściu z więzienia brał udział w negocjacjach, których owocem było powstanie dwóch niezależnych państw – Indii i Pakistanu.

Polityka Nehru po objęciu kierownictwa rządu opierała się na gospodarce planowej i państwowym interwencjonizmie. Po jego śmierci, jego politykę kontynuowała córka Indira Gandhi. Rodzina Nehru wywodzi się z Kaszmiru, gdzie stanowili elitarną warstwę braminów.

Dzieciństwo

Jawaharlal Nehru urodził się 14 listopada 1889 roku w Allahabadzie. Ojciec jego Motilal był potomkiem kaszmirskich braminów. Gdy przeniósł się w 1886 roku z Agry do Allahabadu, zdobył godziwe zarobki i bogactwo będąc prawnikiem. Wychowaniem i kształceniem młodego Nehru zajmowały się guwernantki i nauczyciele domowi (głównie Anglicy). Do dziesiątego roku życia Jawaharlal był jedynym dzieckiem, a wykształcenie jakie otrzymał, było też głównie angielskie. Komfort i dostatnie życie w domu rodzinnym wywarły jednak na Jawaharlala także ujemny wpływ. Był on rozpieszczany i otaczany troskliwością. Nauka i ciągłe przebywanie w domu w towarzystwie rodziny i służby, pozbawiły go towarzystwa rówieśników, w dodatku angielskie wykształcenie i europejski tryb życia odróżniały go od innych przeciętnych równolatków indyjskich. Kiedy Jawaharlal miał 14 lat jego intelekt kształtował się pod wpływem osobowości, charakteru i żelaznej woli ojca. Kiedy ukończył 15 lat, ojciec chcąc zapewnić chłopcu najlepsze wykształcenie, wysłał go do szkoły.

Studia w Anglii

Wysłanie syna do Anglii i rozstanie z nim było dla Motilala i jego rodziny ciężkim przeżyciem. Jednak młody Nehru robił postępy w nauce. W październiku 1907 r. Nehru mając prawie 18 lat rozpoczął naukę w znanym Trinity College w Cambridge, gdzie przez trzy lata studiował nauki przyrodnicze. Podczas studiów korzystał ze swobody, dzieląc czas między naukę i rozrywki, ale interesując się też sprawami politycznymi i społecznymi. Jawaharlal przejawiał pewne zainteresowanie ideami socjalistycznymi, które docierały do Cambridge głównie w postaci fabianizmu. Był on słuchaczem odczytów na temat socjalizmu, ale sam określał swoje zainteresowanie socjalizmem jako utopijne i całkowicie nienaukowe. Nie znaczyło to, że Nehru nie przeżywał głęboko dramatycznych wydarzeń politycznych, do jakich dochodziło w Indiach. Studia w Cambridge zakończył Jawharlal w 1910 r. z wynikiem dobrym i stanął wobec problemu wyboru zawodu. Rozważał możliwość wstąpienia do brytyjskiej administracji cywilnej w Indiach, ale jednak poświęcił się karierze prawnika. Pociągało to za sobą konieczność dodatkowych 2-letnich studiów prawniczych, które młody Nehru odbył w latach 1910-1912 w Londynie w Inner Temple, czyli jednej z tradycyjnych i wybitnych szkół prawa w Anglii. Dwa lata jednak szybko upłynęły i wczesną jesienią 1912 r. Nehru wrócił do Indii po 7-letniej nieobecności.

Małżeństwo

Po powrocie podjął Jawaharlal praktykę adwokacką w Allahabadzie, stawiając pierwsze kroki pod kierownictwem ojca. Nie znalazł jednak zadowolenia w zawodzie, aż wreszcie ostatecznie porzucił karierę prawnika. Małżeństwo Jawaharlala, zgodnie z tradycją i praktyką hinduistyczną, zaaranżowali rodzice. Tak też postąpił Motilal, który wybrał dla syna Kalmalę Kaul. Pochodziła ona z kasty braminów kaszmirskich i w momencie ślubu miała 17 lat. Małżeństwo Nehru było szczęśliwe. Jedynym dzieckiem tego małżeństwa była córka Indira, która po wyjściu za mąż włączyła się do działalności politycznej zostając później premierem Indii. Po kilku latach małżeństwa Kamala zachorowała na gruźlicę, która spowodowała 28 lutego 1936 roku jej śmierć.

Kariera polityczna

Po powrocie z Anglii Jawaharlal Nehru nie podejmował bardziej aktywnej działalności politycznej. Lata 1912-1919 były okresem pierwszych wystąpień politycznych , kiedy to kształtował się jego polityczny światopogląd mający stać się podstawą programu społecznego i politycznego, który Nehru zaczął głosić w latach dwudziestych. I tak w zimie 1912 r. Nehru wziął udział w dorocznej sesji Kongresu Narodowego, a w 1913 r. wstąpił do organizacji kongresowej w Zjednoczonych Prowincjach. W 1916 r. brał udział w ważnej sesji Kongresu Narodowego w Lakhno, na której doszło do zawarcia paktu między Kongresem a Ligą Muzułmańską o wspólnej linii politycznej wobec kolonialnych władz brytyjskich w Indiach. Rok 1919 można uważać za właściwy początek jego kariery politycznej. Wtedy to właśnie jego zachwyt i podziw wzbudził Mahatma Gandhi, którego osobowość miała ogromny wpływ na przyszłość Jawaharlala. W tym samym roku dochodzi do krwawych rozruchów w Amritsarze, wtedy to priorytetem dla Nehru staje się droga do niepodległości Indii.

Kongres Narodowy

Kongres Narodowy w Indiach powstał w ostatnim dwudziestoleciu XIX wieku, kiedy w kraju pojawiły się początki kapitalistycznej industrializacji i uformowała się współczesna klasa średnia, składając się z przedstawicieli wolnych zawodów, inteligencji urzędniczej i średnio zamożnych ludzi w mieście. Domagali się oni nie niezależności lecz reform i przemian w ramach panowania brytyjskiego, wprowadzenia ciał ustawodawczych i wyposażenia ich w prerogatywy kontrolne wobec administracji. Inicjatywa utworzenia ogólnoindyjskiej organizacji politycznej wyszła nie tylko od przedstawicieli inteligencji indyjskiej, ale również ze strony Anglików. Głównym inicjatorem był Hume, który w porozumieniu z ówczesnym wicekrólem Indii lordem Dufferinem przystąpił do tworzenia nowej organizacji.

Zjawienie się Gandhiego na stanowisku przywódcy Kongresu Narodowego i indyjskiego ruchu niepodległościowego było wydarzeniem niezwykłym i wywarło znaczny wpływ na indyjskie życie polityczne. Droga Gandhiego do przywództwa Kongresu była bez wątpienia przygotowana przez jego sukcesy w Afryce Południowej. Kiedy Gandhi wstąpił do Kongresu Narodowego i zaczął mu nadawać kierunek, poczęła ulegać zmianie dotychczasowa praktyka tej organizacji. Kładł on nacisk na używanie języka miejscowego zamiast angielskiego, posiadał dużą zdolność do wyczuwania nastrojów mas, co pomogło mu w okresie pierwszej wojny światowej w nawiązaniu kontaktów i współpracy z muzułmanami indyjskimi. Wraz z innymi przywódcami Kongresu Narodowego Gandhi ostro występował przeciwko ustawie Rowlatta, wzywając do ogólnoindyjskiego strajku powszechnego połączonego z zamykaniem sklepów i zakładów w miastach. Pod kierownictwem Gandhiego rozpoczęły się w 1919 r. strajki i demonstracje, w których nalegał on na rygorystyczne przestrzeganie zasady niestosowania siły i przemocy.

Aresztowania

Nie sprowokowana rzeź w Amritsarze stała się wstrząsem dla Jawaharlala i jego ojca. Pod wpływem tych wydarzeń oraz pod wpływem Gandhiego Nehru gotów był w 1919 r. rzucić się w wir walki antybrytyjskiej, napotkał jednak opór ojca. Stało się to nawet źródłem konfliktu między nimi złagodzonego przez Gandhiego. Tak więc pod wpływem wydarzeń w Amritsarze i zetknięcia z Gandhim Nehru stał się świadomym działaczem indyjskiego ruchu wyzwoleńczego, stając w centrum walki antybrytyjskiej toczonej przez Kongres Narodowy. Od 1919 r. Nehru coraz pełniej angażował się w działalność Kongresu Narodowego. W wirze tych wydarzeń przeżywał Nehru swoje pierwsze doświadczenia aktywnej działalności politycznej, którą podjął pod wpływem Gandhiego. W tym okresie Gandhi wywierał na Jawaharlala największy i wielostronny wpływ. Wkrótce represje brytyjskie spadły na ojca i syna Nehru. Aresztowano ich 6 grudnia 1921 r. Gdy Jawaharlal został zwolniony po trzech miesiącach tj. w marcu 1922 r. Gandhi odwołał już ruch odmowy współpracy. Było to dla Nehru dotkliwym ciosem. Wtedy przeżył pierwsze rozczarowanie Gandhim.

W 1922 r. Nehru bierze udział w pewnych formach ruchu pod kierownictwem Gandhiego. Tym razem doprowadziło to do dłuższego pobytu w więzieniu. Wyrok, jaki otrzymał wtedy Nehru to półtora roku. Jawaharlal odsiedział 9 miesięcy w więzieniu w Lakhno, wychodząc na wolność 31 stycznia 1923 r.

Kariera partyjna

Następnie podjął działalność w partii, dążąc nade wszystko do utrzymania jej jedności. Był on już wtedy działaczem o pewnym doświadczeniu i pozycji w partii, pełnił przecież w latach 1920-1921 funkcję sekretarza prowincjonalnego zarządu Kongresu w Zjednoczonych Prowincjach, gdzie ruch niepodległościowy był bardzo silny. W okresie lat 1923-1924 Nehru obok pracy politycznej wiele czasu i starań poświęcał działalności samorządowej, piastował wtedy stanowisko przewodniczącego zarządu municypalnego w Allahabadzie. Znacznie więcej niż działalność w zarządzie miejskim znaczyła dla Nehru praca na stanowisku sekretarza generalnego ogólnoindyjskiego Kongresu Narodowego. Funkcję tę piastował do schyłku 1926 r. Na tym stanowisku włożył Nehru wiele wysiłków w przygotowanie dorocznej sesji Kongresu Narodowego w Kanpurze.

Wizyta w Europie

W 1926 roku rodzina Nehru wyjechała do Europy co było spowodowane głównie stanem zdrowia Kamali, której zalecano wyjazd do Szwajcarii na leczenie sanatoryjne. Niezależnie od tego Nehru odczuwał potrzebę wyjazdu z Indii. Oderwanie się od działalności w Indiach i pobyt w Europie miały mu pomóc w poszukiwaniu politycznej i ideologicznej drogi postępowania. W czasie pobytu w Europie na Kongresie Narodów Uciskanych w Brukseli w lutym 1927 r. i wizyta w ZSRR w dziesiątą rocznicę rewolucji październikowej - wpłynęły na dalszą ewolucję jego poglądów w kwestiach społecznych i politycznych. Podróż do Związku Radzieckiego zakończyła pobyt Nehru w Europie. Zdrowie Kamali znacznie się poprawiło, toteż Nehru z nowym zapasem sił i zapału wraca do Indii, by znów rzucić się w wir działalności politycznej w Kongresie Narodowym.

Kierownictwo Kongresem

Po przyjeździe czekała go ponownie praca w najwyższych władzach Kongresu, zajmował bowiem w 1927-1929 stanowisko sekretarza generalnego.W tym czasie ostatecznie skrystalizowała się w jego umyśle idea politycznej niepodległości Indii. Poglądom swoim dał wyraz na sesji Kongresu w Madrasie. Był on wtedy autorem kilku rezolucji, z których za najważniejszą należy bez wątpienia uznać rezolucję o niepodległości, która miała bezpośrednie znaczenie dla Indii. Nehru nawiązał także w latach dwudziestych pewne kontakty z ruchem robotniczym w Indiach, głownie z ruchem związkowym, brał udział w zjeździe Ogólnoindyjskiego Kongresu Związków Zawodowych. W 1929 r. łączył stanowisko sekretarza generalnego Kongresu Narodowego ze stanowiskiem przewodniczącego Kongresu Związków Zawodowych.Działalność w ruchu związkowym zakończył Nehru pod koniec 1929 r. W grudniu 1929 r. został przewodniczącym sesji Kongresu Narodowego obradującej w Lahor, która odegrała szczególnie ważną rolę w wytyczaniu nowej polityki tej organizacji. Wybór ten zawdzięczał Nehru Gandhiemu, który sam nie zgodził się kandydować. Komitet wybrał na przewodniczącego Kongresu w 1930 r. po wycofaniu kandydatur Gandhiego i Patela - Jawaharlala Nehru. A zatem Nehru doszedł w wieku 40 lat do najwyższej w Kongresie godności, zawdzięczając to jednak nie tylko swoim zasługom ruchu narodowowyzwoleńczym, ale i zdecydowanemu poparciu Gandhiego. Można zakładać, że Gandhi, przygotowując w osobie Nehru nowego przywódcę Kongresu, celowo wysuwał go w 1929 r. na stanowisko przewodniczącego. W 1930 r. Kongres Narodowy rozpoczął jedną ze swych najcięższych kampanii przeciw panowaniu brytyjskiemu. Autorem tej koncepcji był Gandhi. Kampania ta polegała na łamaniu ustaw i przepisów solnych, co dla Nehru było nieuzasadnione.

Ponowne aresztowania

• Dla Nehru lata 1930-1932 były okresem gorączkowej aktywności i pobytu w więzieniach.

14 kwietnia 1930 r. został aresztowany i skazany na pół roku więzienia za „podburzanie do buntu”. Okres ten przesiedział w więzieniu Naini w Allahabadzie.

• Do tego więzienia wkrótce został skierowany także Motilal Nehru, który na początku „kampanii solnej” podarował Kongresowi ogromną rezydencję rodziny Nehru, gdzie odtąd mieściły się centralne władze organizacji.

11 października 1930 r. Jawaharlal został zwolniony z więzienia za względu na zły stan zdrowia jego ojca. Ale pobyt na wolności trwał niewiele dłużej niż tydzień.

• 19 października nastąpiło ponowne aresztowanie. Władze brytyjskie uważały Nehru za tak wybitnego i niebezpiecznego działacza, że wydały specjalne zalecenia, aby Nehru przy najbliższej okazji ponownie aresztować i skazać na więzienie. W październiku 1930 r. Nehru otrzymał kolejny wyrok na dwa lata więzienia.1 stycznia została do więzienia wtrącona Kamala.
• Tymczasem w styczniu 1931 r. władze brytyjskie zwolniły z więzienia ok. 20 członków Kongresu, aby ułatwić sobie rozmowy z Kongresem na temat ewentualnego porozumienia. Jawaharlal i Kamala zostali zwolnieni kilka dni wcześniej z uwagi na pogorszenie się stanu zdrowia Motilala, który 6 lutego 1931 r. zmarł we śnie.

Tymczasem Gandhi rozpoczął w imieniu Kongresu rokowania z rządem. Po blisko trzech tygodniach rozmów z wicekrólem Indii Gandhi doszedł 5 marca 1931 r. do porozumienia, warunki rozczarowały Nehru, który szczególnie protestował przeciwko artykułowi paktu, który mówił o problemach konstytucji i federacji w Indiach, nie wspominając o niepodległości. A przecież niepodległość stanowiła przedmiot kampanii.

Wizyta na Cejlonie i kolejne aresztowanie

Po wstrząsach i przeżyciach na początku roku 1931 Nehru za radą lekarzy udał się z Kamalą i Indirą na Cejlon, na pierwszy od czasu podróży do Europy urlop. Miał to być jego ostatni urlop z Kamalą przed długim pobytem w więzieniu i jej późniejszą chorobą która spowodowała jej śmierć.

• Kolejne aresztowanie Nehru miało miejsce 26 grudnia 1931 r. po wydarzeniach, które doprowadziły w Indiach do ponownego starcia między Kongresem Narodowym i rządem. Kongres został sprowokowany pociągnięciem rządu, które naruszały założenia paktu Irwin(wicekról)-Gandhi. Nehru został aresztowany za poparcie ruchu chłopskiego w Zjednoczonych Prowincjach.

Kiedy Nehru przebywał w więzieniu, kampania nieposłuszeństwa słabła. We wrześniu 1932 r. i w maju 1933 r. Gandhi przeprowadził głodówkę na znak protestu przeciw decyzji władz brytyjskich. Nehru osądził, że głodówki Gandhiego są nielogiczne i nieracjonalne. 30 sierpnia 1933 r. Nehru został zwolniony z więzienia ze względu na pogarszający się stan zdrowia matki- Swarup Rani.

• Następne aresztowanie a w konsekwencji skazanie na więzienie miało miejsce 12 lutego 1934 r., tym razem Jawaharlal został oskarżony o podżeganie do buntu.

11 sierpnia ze względu na zły stan zdrowia Kamali władze więzienne zwolniły Nehru na 10 dni, po powrocie zżerał go niepokój o stan zdrowia żony. Gdy jej stan zdrowia nadal się pogarszał, rodzina zdecydowała wysłać ją do Europy na leczenie klimatyczne z córką Indirą.

• Pod naciskiem opinii publicznej Jawaharlal został zwolniony natychmiast więzienia. I natychmiast pojechał do Kamali, która w ciężkim stanie przebywała w szpitalu i 28 lutego 1936 r.zmarła. Nehru złamany bólem wrócił do Indii, gdzie czekał na niego fotel przewodniczącego Kongresu Narodowego.
• W październiku 1940 r. Nehru po raz ósmy znalazł się w więzieniu. Przebywał w nim rok, wtedy bowiem nastąpiło przedterminowe zwolnienie działaczy i aktywistów Kongresu.

Funkcja premiera

Jawaharlal Nehru z Mahatmą Gandhim w 1946

Koniec wojny oznaczał dla Indii przeddzień niepodległości. Była ona przygotowana zarówno przez wydarzenia w Indiach, jak i przez rosnącą słabość imperializmu brytyjskiego. Tak więc 2 sierpnia 1946 roku powstał rząd tymczasowy, jego premierem został Nehru. Jawaharlal pragnął niepodległych i jednolitych Indii i nieraz dawał temu wyraz. Sądził, że odetnie się ono od władz brytyjskich i wypowie za jednością Indii. Ale wtedy obrady Zgromadzenia bojkotowała Liga Muzułmańska, której przywódcy toczyli walkę o władzę. Stawało się jasne, że uchwały Zgromadzenia nie będą mogły bez jej udziału doprowadzić do zachowanie jedności w Indiach.Tak więc na wiosnę i w lecie 1947 r. Nehru wyrażał zgodę najpierw na podział Pendżabu i Bengalu, a potem na podział Indii. W maju 1947 r. Nehru zaczął się coraz bardziej skłaniać do przyjęcia niepodległości Indii statusu dominialnego w ramach Brytyjskiej Wspólnoty Narodów. Na początku czerwca 1947 r. Kongres i Liga przyjęły plan podziału, a Ogólnoindyjski Komitet Kongresu przyjął plan 15 czerwca 1947. Niepodległość i podział Indii stały się rzeczywistością 15 sierpnia 1947 Nehru już jako premier niepodległych Indii uczcił to wydarzenie. Podział pociągnął za sobą nowe zaburzenia i masową migrację ludności. Do szczególnie krwawych zamachów doszło na terenie Pendżabu i Prowincji Pogranicznej. Wobec tej orgii pogromów i mordów Nehru jako premier rządu powstrzymał rozfanatyzowany tłum i nie dopuścił do eksterminacji w Indiach północnych muzułmanów, którzy zostali tam po podziale. Orgia zaburzeń i rozpalona nienawiść religijna doprowadziły do zabójstwa 30 stycznia 1948 r. Mahatmy Gandhiego przez fanatyka hinduskiego. Była to dla Nehru szczególnie bolesna strata. Jednocześnie Nehru był także ministrem spraw zagranicznych. Jawaharlal stosunkowo wcześnie określił główne kierunki i dążenia indyjskiej polityki zagranicznej. Chciał trzymać się z daleka od ugrupowań mocarstwowych, powiązanych wzajemnie ze sobą, które doprowadziły do wojen światowych.

Głównymi celami tej polityki są: zachowanie pokoju, wyzwolenie narodów zależnych, usunięcie dyskryminacji oraz ubóstwa, chorób i ignorancji. Pod kierownictwem Nehru Indie przejawiały inicjatywę w ważnych problemach azjatyckich. Największym dziełem premiera Nehru na arenie międzynarodowej w latach 50. była konferencja 29 państw Azji i Afryki w Bandungu, w której uczestniczyli także przedstawiciele prozachodnich krajów tego regionu i w związku z tym istniało duże prawdopodobieństwo starć politycznych. W tej sytuacji Nehru odegrał ogromna rolę jako mediator. Toteż na konferencji dominowały sprawy antykolonializmu, pokoju i zwiększenia roli państw Azji i Afryki. Jako przywódca państwowy i polityczny niepodległych Indii Nehru przeżywał okres swojej świetności i pełni autorytetu w czasie 10-lecia ( 1951-1961). W okresie międzywojennym Nehru wiązał z nacjonalizmem chińskim wielkie nadzieje. W tych poglądach utwierdziła go wizyta w Chinach. Zwycięstwo rewolucji ludowej w Chinach zmieniło jego stanowisko. Doszedł do wniosku, że władza KPCh urzeczywistni tendencje nacjonalizmu chińskiego. Tak więc Indie uznały oficjalnie ChRL 30 grudnia 1949 r. Sprawą, która potencjalnie mogła zakłócić stosunki między Indiami a ChRL, było rozszerzenie suwerenności ChRL na Tybet, jednak Nehru zajął pojednawcze stanowisko w tej kwestii. W latach pięćdziesiątych ugruntowane zostały bliskie stosunki Indii z ChRL. Jednak te dobre stosunki psuły się na skutek m.in.: „wojny kartograficznej”. Wprawdzie w kwietniu 1960 r. doszło do spotkania Nehru z premierem Chin w sprawie rozbieżności granicznych, ale nie przyniosło ono porozumienia ani nie usunęło różnic. „Myślę, że ( konflikt z ChRL-A.K) dotknął go głęboko i miał na niego ujemny wpływ. Podupadł na duchu. Zagrożone było wszystko, co zbudował: Indie miały przyjąć stanowisko militarystyczne, którego nie znosił” -twierdził K.Menon. Pod wpływem konfliktu z 1962 r. nastąpił w Indiach wzrost szowinizmu. Koła prawicowe zaczęły ostro krytykować zagraniczną i wewnętrzną politykę premiera Nehru. W tym ataku na politykę Nehru brała również udział prawica Kongresu Narodowego. Krytyce poddawano politykę niezaangażowania, planowanie i postępowy rozwój gospodarczy, zaniedbania w dziedzinie obrony, świecki charakter państwa. Wydarzenia wojenne z 1962 r.spowodowały też perturbacje w gospodarce indyjskiej. Zwiększył się udział wydatków na obronę w budżecie. Nie zostały także wykonane ważne zadania planu 5-letniego na lata 1960-1965. W związku z tym oraz na skutek spadku wydajności rolnictwa w połowie lat sześćdziesiątych w gospodarce indyjskiej wystąpiły zjawiska kryzysowe. W drugiej połowie 1963 r. Nehru podejmuje kroki mające na celu przywrócenie i pogłębienie postępowych treści w polityce wewnętrznej i zagranicznej. W polityce zagranicznej przejawiło się to w zdecydowanym powrocie do zasad niezaangażowania, odmowie przyjęcia amerykańskiego „parasola wewnętrznego”. Rząd premiera Nehru mógł kroczyć w drodze niezaangażowania dzięki poparciu ZSRR i krajów socjalistycznych. W ramach tej współpracy ZSRR zgodził się także sprzedać Indiom samoloty i broń.

Nehru patronował także przyjęciu przez Kongres tzw: planu Kamaraja, który stanowił istotną próbę zahamowania i ograniczenia wpływów prawicy w Kongresie. Plan ten przyjęto w sierpniu 1963.

Testament

Nehru na długo przed śmiercią napisał testament (21 czerwca 1954).

Gdy umrę, chciałbym, żeby ciało moje było spalone… Moim życzeniem jest, aby garść moich prochów została wrzucona do Gangesu w Allahabadzie, co nie ma żadnego znaczenia religijnego…(…) Większość zaś moich popiołów powinna być…uniesiona przez samolot i rozrzucona z góry ponad polami, gdzie trudzą się chłopi indyjscy, aby mogły się one zmieszać z kurzem i ziemią, stając się nieoddzielną częścią Indii.

Ostatnia wola nie dotyczyła zatem spraw ogólnych, lecz osobistych. Natomiast za rodzaj testamentu społeczno-politycznego można uznać zdania z odczytu „Indie wczoraj i dziś”.

Chcę naturalnie, by Indie postępowały naprzód w rozwoju materialnym, by wypełniały swoje plany 5-letnie i podniosły stopę życiową swojej licznej ludności. Chcę, by ustały ciasne spory dnia dzisiejszego(…)W szczególności żywię nadzieję, że skończy się przekleństwo kast(…) Troszczę się nie tylko o nasz postęp materialny, lecz także o jakość naszego narodu(…) Siła jest potrzebna, lecz ważniejsza jest rozwaga i mądrość. Tylko połączenie siły i mądrości daje dobre wyniki.

Odznaczenia

• Bharat Ratna (1955)
• Order of the Companions of O. R. Tambo (2005, RPA) – pośmiertnie

Doktoraty honoris causa

• Columbia University (1949)