Indira Priyadarshini Gandhi, hindi इन्दिरा प्रियदर्शिनी गान्धी (ur. 19 listopada 1917 w Allahabad, Indie Brytyjskie; zm. 31 października 1984 w Delhi, Indie) – indyjska polityk, premier Indii w latach 1966-77 oraz 1980-1984. Trzeci w historii premier Indii i centralna postać Indyjskiego Kongresu Ludowego, jest drugim najdłużej piastującym urząd premierem Indii i jedyną kobieta sprawującą funkcję premiera w Indiach. Została zamordowana przez sikhowskich fundamentalistów w odwecie za rządową Operację Niebieskiej Gwiazdy.

W plebiscycie z 2001 roku zorganizowanym przez Indie Today została uznana za największego z premierów indyjskich, a w plebiscycie BBC z 1999 roku uznana została za Kobietę Tysiąclecia.

Wczesne lata

Urodziła się w 19 listopada 1917 roku w Allahabadzie. Była jedynym dzieckiem Jawaharlala Nehru (jej młodszy brat zmarł), pierwszego premiera Indii i jednego z czołowych postaci indyjskiego ruchu niepodległościowego. Dorastała z matką Kamalą Nehru w Anand Bhavan osiedlu Allahabadu. Indira miała nieszczęśliwe i samotne dzieciństwo jej ojciec za działalność niepodległościową trafiał do więzienia a jej matka pomagała obłożnie chorym, sama wcześnie umierając na gruźlicę, z ojcem utrzymywała kontakt głównie poprzez korespondencję.

Indira była głównie uczona w domu a do szkoły do czasu matury w 1934 roku chodziła sporadycznie. Po maturze poszła na studia na Viswa Bharati University w Kalkucie. Kilka lat później Gandhi opuściła uczelnię i wyjechała do chorej matki przebywającej w Europie. Kontynuowała edukacją na Uniwersytecie w Oksfordzie po śmierci matki na krótko uczęszczała do Szkoły Badminot i Somerville College. Po inwazji hitlerowców na Europę Indira próbowała wrócić ze Szwajcarii w której aktualnie przebywała do Anglii poprzez Portugalię. W 1938 młoda Gandhi dołączyła do Indyjskiego Kongresu Narodowego. Do Anglii ponownie trafiła na początku 1941 roku a stamtąd powróciła do Indii bez ukończenie studiów w Oksfordzie. Uczelnia przyznała jej jednak w późniejszym okresie dyplom honorowy a 2010 roku pośmiertnie uhonorowała ją jedną z dziesięciu Oxasians tytułem dla znanych azjatyckich absolwentów Uniwersytetu. W czasie pobytu w Wielkiej Brytanii młoda Indira poznała męża Feroze Gandhiego wówczas studenta London School of Economics. Ślub odbył się w Allahabad. W 1942 roku oboje zostali aresztowani przez Brytyjczyków na 13 miesięcy.

W 1950 roku Gandhi nieoficjalne służyła ojcu jako osobisty asystent w czasie jego kadencji. W 1955 roku została wybrana do władz Kongresu. Kiedy umarł jej ojciec w 1964, naciskano na nią, by rozpoczęła karierę polityczną. Wybrano ją do parlamentu z ramienia Indyjskiego Kongresu Narodowego. Następnie została ministrem w gabinecie Lal Bahadur Shastri. Kiedy Shastri zmarł w czasie pełnienia obowiązków w 1966, Indira została przywódczynią partii, a tym samym premierem Indii. Została powołana na stanowisko Rajya Sabha (izba wyższa) i został członkiem gabinetu Lal Bahadur Shastri jako minister informacji i radifonii.

Jako premier

Premierem Indii została w 1966 roku, Kongres podzielił się na dwie frakcje socjalistów skupionych wokół Gandhi oraz bardziej konserwatywnych działaczy skupionych wokół Morarji Desai. Tarcia wewnątrz Kongresu spowodowały w wyborach w 1967 roku utratę 60 miejsc w 545-osobowym Lok Sabha. W 1969 roku po sporach z Desai Kongres uległ rozłamowi a Gandhi utworzyła nową partię. Rząd Gandhi popierany przez partie socjalistyczne i komunistyczne, rząd istniał w ciągu dwóch lat a w czasie jego istnienia w lipcu 1969 roku rządowi udało się znacjonalizować banki.

W 1971 roku została ponownie wybrana. Wygrana wojna z Pakistanem w grudniu tego samego roku wzmocniła pozycję jej rządu, a indyjska interwencja we Wschodnim Bengalu pozwoliła miejscowym separatystom na ukoronowanie 9-miesięcznej wojny o niepodległość powstaniem niepodległej republiki Bangladeszu.

Polityka zagraniczna

Azja południowa

W 1971 roku Gandhi interweniowała w wojnie domowej w Pakistanie udzielając poparcia Pakistanowi Wschodniemu. Indie w wyniku konfliktu stały się regionalnym hegemonem w Azji Południowej. W czasie wojny USA poparło Pakistan a Indie poparł Związek Radziecki. Prezydent USA Richard Nixon nie lubił Gandhi i w prywatnych korespondencjach z sekretarzem stanu Henrym Kissingerem określał ją jako "czarownicę" i "sprytnego lisa". Stosunki z USA pogorszyły się po tym jak ZSRR udzielił poparcia Indiom w czasie wojny z Indiami. Państwo te stało się partnerem handlowym oraz dostawcą broni dla walczących Indii.

Zwiększona pozycja Indii na arenie międzynarodowej realizowana była poprzez "Doktrynę Indiry" polegającej na próbach doprowadzenia Himalaj w sferę wpływów Indii. Bhutan i Nepal utrzymywały z Indiami przyjacielskie stosunki, w 1975 roku Sikkim został włączony w skład Indii co zostało potępione przez Chińską Republikę Ludową.

Indira zawiązała przyjacielskie więzi z Bangladeszem (dawniej Pakistanem Wschodnim) który wsparła w wojnie wyzwoleńczej. Premier niepodległego Bangladeszu Sheikh Mujibur Rahman uznał Gandhi za jedną z twórczyń niepodległego państwa. Proindyjskie sympatie Majibur Rahmana naraziły go jednak na widmo wojskowego zamachu stanu. W 1975 roku Majibur Rahman został zamordowany w wojskowym zamachu stanu a w Bangladeszu powstał islamski reżim wojskowy który zdystansował się od Indii. Związki Indii z reżimem wojskowym były napięty, Bangladesz zarzucał Gandhi rzekome wspierane antyislamistycznej lewicowej partyzantki na terenie Bangladeszu. W późniejszym okresie nie doszło do poprawienia relacji między reżimem wojskowym a rządem Indii jednak sytuacja uległa normalizacji choć zdarzały się drobne spory graniczne. W 2011 roku rząd Bangladeszu przyznał Gandhi najważniejszą nagrodę państwową za jej wybity wkład w niepodległość kraju.

Podejście Gandhi do polityki etnicznej rządu Sri Lanki było początkowo przychylne, Gandhi osobiście darzyła sympatią premiera Sirimavo Bandaranaike. W 1974 roku Indie oddały Sri Lance małą wysepkę Kachchatheevu w celu ratowania socjalistycznego rządu Bandaranaike od politycznej katastrofy. Stosunki ze Sri Lanką pogorszyły się po przejęciu władzy przez centroprawicowego Junius Jayewardena które Gandhi uważała za zbyt uległego wobec państw zachodnich. Jayewardene oskarżył Gandhi o rzekome wspieranie bojowników niepodległościowych z ugrupowania Tamilskich Tygrysów a w 1980 roku rząd Indii wywołał presję nad rządem Sri Lanki aby zaprzestał oskarżeń. Gandhi odrzuciła żądania inwazji na Cejlon których domagano się po tak zwanym czarnym lipcu 1983 roku. Na Cejlonie doszło wówczas do serii antytamilskich pogromów. Gandhi złożyła wówczas oświadczenie podkreślając że szanuje integralność terytorialną Sri Lanki jednak Indie nie mogą pozostać ciche wobec pogromów mających miejsce na wyspie.

Relację Indii z Pakistanem po porozumienia w Shumla w 1972 pozostały napięte. Przywódca Pakistanu Zulfikar Ali Bhutto uznał detonację urządzenia jądrowego na Pokhran w 1974 roku jako próbę zastraszenia Pakistanu przez Indie. Jednak już w maju 1976 roku Gandhi i Bhutto zgodzili się na ponowne otworzenie placówek dyplomatycznych i normalizację stosunków. Sytuacja zmieniła się po 1978 roku gdy do władzy doszedł generał Muhammad Zia ul-Haq. Gandhi oskarżyła dyktatora o wspieranie islamskich bojowników w Pendżabie. Wojska indyjskie w 1984 roku podjęły operację Meghdoot oraz zwyciężyły w konflikcie w Siachen.

Bliski Wschód

W konflikcie arabsko-izraelskim Gandhi pozostawała zwolenniczką niepodległościowych aspiracji Palestyńczyków i była krytyczna wobec dyplomacji państw Bliskiego Wschodu sponsorowanych przez USA. Przez rząd Indii Izrael był postrzegany jako państwo wyznaniowe co miało być analogiczne do rywala Indii, Pakistanu. Indyjscy dyplomaci mieli również nadzieje na przekonanie państw arabskich do zwalczania wpływów pakistańskich w Kaszmirze. Gandhi w latach 60. utworzyła kanał tajnych rozmów i pomocy z Izraelem. Jej porucznik porucznik Narasimha Rao, późniejszy premier w 1992 roku zatwierdził pełne stosunki dyplomatyczne z Izraelem.

Indyjska polityka proarabska uzyskała mieszany sukces. Ustanowienie bliskich więzi z socjalistycznymi i świeckimi reżimami partii Baas w pewnym stopniu zneutralizowały pakistańską propagandę skierowaną przeciwko Indiom. Wojna indyjsko-pakistańska z 1971 roku umieściła państwa arabskie i muzułmańskie Bliskiego Wschodu przed dylematem które z państw poprzeć, obydwa kraje utrzymywały z państwami arabskimi przyjazne stosunki. Postępowe rządy w Egipcie, Syrii i Algierii pozostały neutralne, pro-amerykańskie konserwatywne monarchie w Jordanii, Arabii Saudyjskiej, Kuwejcie i Zjednoczonych Emiratach Arabskich otwarcie poparły Pakistan. Neutralność Egiptu przeraziła Hindusów którzy oczekiwali ściślejszej współpracy z państwami związanymi z ruchem baasistowskim. Śmierć Nasera w 1970 roku i przejęcie władzy przez Sadata spowodowała pogorszenie stosunków Egiptu z Moskwą i zawiązanie przyjaźni z Rijadem spowodowało jeszcze większą neutralność tego państwa. Gandhi odrzucała możliwość współpracy z Muammarem Kadafim. Libijski pułkownik pozostawał zgodny z arabskimi monarchami w przekonaniu że interwencja Indii w Pakistanie Wschodnim była atakiem na islam.

Wojna z 1971 roku stała się przeszkodą w stosunkach indo-irańskich. Iranu już wojnę z 1965 roku potępił jako agresję indyjską, polityka Gandhi wobec Moskwy i udział w wojnie domowej w Pakistanie postrzegane były przez szacha jako koalicja antyirańska z udziałem Indii, Iraku i ZSRR. Szach Iranu starał się jednak od 1969 roku o zbliżenie z Indiami aby zapewnić wsparcie indyjskie w polityce Zatoki Perskiej. Szach obawiał się polepszenia stosunków krajów Zatoki Perskiej z Pakistanem i rosnącym wpływom islamizmu w społeczeństwie Pakistanu. W latach 70. wzrosła współpraca ekonomiczna i militarna między krajami. W wyniku porozumienia z 1974 roku Iran dostarczał do Indii prawie 75 procent zapotrzebowania ropy. Gandhi ceniła szacha za lekceważenie w dyplomacji panislamizu.

Pacyfik

Jednym z najważniejszych wydarzeń Azji Południowo-Wschodniej w okresie premierostwa Gandhi było utworzenie w 1967 roku Stowarzyszenia Narodów Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN). Indie postrzegały ASEAN jako proamerykańską a stosunki między Indiami a ASEAN były w dużej mierze zależne od okresu, ASEAN była zadowolona z poparcia przez Gandhi Wietkongu oraz dobrych stosunków Indii z ZSRR. ASEAN obawiał się jednak polityki indyjskiej względem Pakistanu i ustanowienia w Bangladeszu suwerennego kraju. Wejście Indii do klubu nuklearnego w 1974 roku przyczyniło się wzrostu napięć w regionie. Relacje między Indiami a sojuszem zaczęły się poprawiać po zatwierdzeniu przez Gandhi deklaracji ZOPFAN i po rozpadzie sojuszu SEATO w następstwie pakistańskich i amerykańskich porażek w tym regionie. Bliskie relacje Indii z Wietnamem i decyzja o uznaniu w 1980 roku Ludowej Republiki Kambodży oznaczało że Indie i ASEAN nie były w stanie trwałego rozwoju partnerstwa.

Afryka

Niepodległe Indie były początkowo postrzegane jako główne państwo antykolonialne, wizerunek bezkompromisowego antykolonializmu zmienił się po polepszeniu kontaktów z probrytyjsą Wspólnotą Narodów i poparciu wobec liberalnych koncepcji Brytyjczyków wobec kolonii w Afryce Wschodniej, niemniej jednak Indie dalej uważane były za zagorzałego zwolennika ruchów antykolonialnych. Indie potępiły zbrojną walkę o niepodległość w Algierii i Kenii w przeciwieństwie do sąsiednich Chin, które popierały zbrojną walkę o niepodległość Afryki. Indie po udziale Nehru w kryzysie sueskim wyszły z izolacji i zwiększyły swoje stosunki z państwami Afryki. W czasie wojny chińsko-indyjskiej z 1962 roku Indie zostały poparte przez Etiopię, Kenię, Nigerię i Libię. Po tym jak premierem została Gandhi, stosunki dyplomatyczne i gospodarcze z państwami afrykańskimi były kontynuowane. Gandhi rozpoczęła z kenijskim rządem współpracę rozwoju Afrykanko-hinduskiego. Rząd Indii planował osiedlanie się ludności indyjskiej w Afryce a Gandhi uważała ludność pochodzenia indyjskiego w Afryce za "Ambasadorów Indii". Plany te jednak niepowiędły się ze względu na masowy exodus Hindusów z Afryki do Wielkiej Brytanii w 1968 roku. Ugandzie społeczność hinduska cierpiała brutalne represję ze strony reżimu Idi Amina.

W latach 70. Gandhi udało się odbudować wizerunek Indii w oczach państw afrykańskich. Zwycięstwo nad Pakistanem i posiadanie broni jądrowej wykazały wysoki stopień zaawansowania Indii. Ponadto zawarcie indyjsko-radzieckiego traktatu z 1971 roku i agresywna reakcja na to wydarzenie USA które wysłały w pobliże Pakistanu Wschodniego uzbrojony okręt jądrowy Task Forces 74, pozwoliły odzyskać Indiom wizerunek państwa antyimperialistycznego. Gandhi wspierała ruchy antykolonialne w Afryce w przeciwieństwie do Nehru była nastawiona bardziej entuzjastyczna do walk antykolonialnych w Afryce. Stopniowo poparcie dla ruchów antykolonialnych zmalało ze względu na nieustanne konflikty Indii z ChRL. Zmiany te zatrzymały wzrost wpływów Indii w ruchach niepodległościowych Afryki i osłabiły geo-strategiczną obecność Indii na kontynencie.

Polityka ekonomiczna

Gandhi przewodniczyła jako premier trzecim planom pięcioletnim. Wszystkie zostały przeprowadzone jednak tylko jeden z nich odniósł pełen sukces przekraczając zakładany wzrost.

Zielona Rewolucja, Czwarty i Piąty Plan Pięcioletni

Gandhi odziedziczyła po poprzednikach problemy gospodarcze, problemy fiskalne związane były z wojną z Pakistanem z 1965 roku oraz kryzysem wywołanym suszą spowodowały najostrzejszą recesję od czasu uzyskania niepodległości. Rząd Gandhi zareagował na kryzys liberalizacją gospodarki, Gandhi zgodziła się na dewaluację waluty w zamian za przywrócenie pomocy zagranicznej. Kryzys udało się zakończyć w 1966 roku na przełomie lat 1966-1969 odnotowano wzrost na poziomie 4,1%. Wzrost został jednak zniwelowany przez rząd Stanów Zjednoczonych i Międzyarkadowy Bank Rozwoju, zewnętrzna pomoc oznaczająca złagodzenie niskonakładowych kosztów dostosowania do liberalizacji gospodarki, nigdy nie została zrealizowana. Amerykańscy politycy krytykowali ograniczenia nałożone na gospodarkę. W tym samym czasie stosunki hindusko-amerykańskie uległy dalszemu pogorszeniu z powodu krytyki przez Gandhi amerykańskiego bombardowania Wietnamu, prezydent Johnson wstrzymał przesyłki ziarna aby zmusić Indie do poparcia USA w wojnie wietnamskiej. W tej sytuacji liberalizacja gospodarcza została porzucona a sprzeciw dyplomacji wobec polityki USA i dewaluacja waluty została uznana za przejaw indyjskiej dujmy narodowej. Po gorzkich doświadczeniach z prezydentem Johnsonem, Gandhi postanowiła nie żądać w przyszłości pomocy żywnościowej. Rząd Gandhi zaczął budowanie znacznych rezerw walutowych aby uniknąć uzależnienia od instytucji międzynarodowych. Kiedy po słabych zbiorach w 1972 roku zmalały zapasy żywności, rząd kupił pszenicę na rynku międzynarodowym, odrzucając pomoc amerykańską.

Okres 1967-1975 charakteryzują reformy socjalistyczne, w 1976 roku Indie oficjalnie uznane zostały za państwo socjalistyczne. Gandhi porzuciła program liberalizacji oraz rozbudowała sektor publiczny. W roku 1969 rozpoczęto czwartą pięciolatkę a rząd ukierunkował wzrost na poziomie 5,7% oraz postawił sobie jako cel "wzrost stabilności i stopniowe osiąganie samodzielności". Program podkreślił większą kontrolę państwa nad gospodarką. Polityka ta została sformułowana sześć miesięcy po powrocie Gandhi do rządu. Aby poradzić sobie z problemami żywnościowymi Indii, Gandhi rozszerzyła nacisk na rolnictwo, polityka ta zainicjowana została przez jej ojca, Jawaharlala Nehru. Rozwój rolnictwa określany jako Rewolucja Rewolucja zakończył się w 1970 roku i przekształcił Indie z kraju w dużej stopniu uzależnionego od importu zbożu i podatnego na głód na kraj który jest się w stanie w dużym stopniu wyżywić samodzielnie i zapewnił Indiom bezpieczeństwo żywnościowe. Gandhi w rozwoju rolnictwa widziała kres zależności Indii od USA. Wiele z innych celów planu gospodarczego zostało zrealizowanych, zlikwidowano m.in. przywileje dla przedstawiciele arystokracji wywodzące się z czasu systemu kastowego.

Piąty plan pięcioletni (1974-1979) został uchwalony w kontekście stanu wyjątkowego i programu z 1975 roku. W przeciwieństwie do odbioru wcześniejszych planów gospodarczych Gandhi ten był krytykowany za zbytnią pochopność. Gandhi obiecała zmniejszyć ubóstwo poprzez ukierunkowanie gospodarki na zwiększenie standardu życia biednych i wprowadzenia szerokich reform społecznych i gospodarczych. Rząd ustalił roczny wzrost o 4,4% w okresie planu. Działania rządu powstrzymały gospodarcze problemy z początku lat 70. Rząd w latach 1974-1979 był nawet w stanie przekroczyć zakładane tempo wzrostu z roczną wzrostu o 5,0-5,2%. W latach 1975-1976 gospodarka rosła w tempie 9% a plan stał się pierwszym planem w czasie realizacji którego dochód na osobę wzrósł o ponad 5%.

W latach 80.

Gdy Gandhi została premierem w 1980 roku ponownie odziedziczyła osłabioną gospodarkę. W poprzednim roku Indie pod rządami Partii Ludowej doznały najsilniejszej recesji (-5,2%) w historii współczesnych Indii i inflacji sięgającej 18,2%. Rząd ukierunkował w kolejnym planie gospodarczym średni wzrost na 5,2% a w 1980 roku dzięki reformom inflacja spadłą do 5%.

Mimo socjalistycznych poglądów Gandhi szósty plan pięcioletni był inny od wcześniejszych. Populistyczne programy zastąpił pragmatyzm. Gandhi postawiła na zaostrzenie wydatków publicznych, większą efektywność przedsiębiorstw państwowych, stymulowanie sektora prywatnego poprzez deregulację. Szósty plan okazał się najbardziej udanym z pięciu planów wykazując w latach 1980-1985 średni wzrost 5,7%. Bezrobocie w latach 1971-1980 utrzymywało się na stałym poziomie 9%, W 1983 roku spadło do 8,3%.

Polityka krajowa Nacjonalizacja

Pomimo przepisów i kontroli wykonawczej Reserve Bank of India, większość banków w Indiach nadal była własnością prywatną. Przedsiębiorcy którzy posiadali banki byli często oskarżani o opróżnianie depozytów w swoich firmach a większość ludności nie korzystała z usług bankowych, premier Gandhi wyraziła zamiar nacjonalizacji banków w celu zmniejszenia ubóstwa. Pomysł ten zyskał ogromne poparcie społeczne. W 1969 roku Gandhi znacjonalizowała czternaście głównych banków komercyjnych. Po nacjonalizacji banków, oddziały bankowe sektora publicznego w Indiach wzrosły do okola 800 procent depozytów. Nacjonalizacja spowodowała znaczący wzrost zasięgu geograficznego banków; liczba oddziałów banków wzrosła z 8.200 do ponad 62.000, z których większość została uruchomiona w dotąd niebankowych, obszarach wiejskich. Napęd nacjonalizacji nie tylko przyczynił się do zwiększenia oszczędności gospodarstw domowych, ale również znacznie inwestycji w sektorze nieformalnych oraz w małych i średnich przedsiębiorstwach, w rolnictwa oraz w znacznym stopniu przyczynił się do rozwoju regionalnego i do ekspansji przemysłowej i rolniczej bazy Indii. Nawet zagorzali krytycy Gandhi w tym lider opozycji w latach 70. Jayaprakash Narayan byli pod wrażeniem sprawnej nacjonalizacji banków.

Po wyborach w 1971 gdy Gandhi ponownie została premierem rozpoczęła się nacjonalizacja węgla, stali, miedzi, rafinacji, bawełny i systemu ubezpieczeniowego. Większość z tych nacjonalizacji została wykonana w celu ochrony zatrudnienia i interesu pracowników. Pozostałe branże sektora prywatnego zostały umieszczone pod ścisła kontrolę regulacyjną. Podczas wojny z Pakistanem z 1971 roku prywatne zagraniczne firmy naftowe odmówiły dostarczenia paliwa dla indyjskiej marynarki i sił powietrznych, w odpowiedzi na to rząd Gandhi w 1973 roku znacjonalizował firmy naftowe. Po nacjonalizacji główne firmy naftowe, takie jak Indian Oil Corporation (MKOL), Hindustan Petroleum Corporation (HPCL) i Bharat Petroleum Corporation (BPCL) w chwili zagrożenia miały zachować minimalny poziom zapasów ropy naftowej aby zaopatrzyć wojsko.

Reformy społeczne, administracja

W okresie rządów Gandhi do konstytucji indyjskiej została zapisana zasada równej płacy dla kobiet i mężczyzn. Gandhi kwestionowała przywileje dla indyjskiej arystokracji i forsowała równe prawa dla wszystkich obywateli. Arystokracja skupiona wokół Indyjskiego Zgromadzenia Ludowego i innych partii prawicowych, stała w opozycji do reformatorskich planów Gandhi. Wniosek o zniesienie przywilejów i oficjalnego uznania tytułów kastowych został postawiony przed parlament w 1970 roku. Ustawa nie została jednak przyjęta, reformy udało się zrealizować rok później i zostały one wprowadzone jako 26 poprawka do Konstytucji Indii. Pretekstem do nałożenia stanu wyjątkowego z 1975 roku była walka z ubóstwem w imię socjalistycznej misji Kongresu. Na mocy dekretów Gandhi rozpoczęła masowy program redystrybucji gruntów, mieszkań dla bezrolnych robotników, zniesienia niewolniczej pracy i długów ubogich. W centrum reform znalazły się Indie Północne gdzie rozdano miliony hektarów ziemi. Według Frankla trzy czwarte z czterech milionów domów trafiło w ręce bezrolnych robotników. Gandhi została skrytykowana przez opozycję za niezbyt dostateczne reformowanie własności ziemi.

Według indyjskiej konstytucji z 1950 roku Hindi miała stać się oficjalnym językiem narodowym. Nie zostało to jednak zaakceptowane przez wiele stanów które chciały korzystać z języka angielskiego. Gandhi w 1967 roku dokonała poprawki konstytucyjnej która de facto gwarantuje zastosowanie zarówno hindi i angielskiego jako języków urzędowych. W 1966 roku Gandhi zaakceptowała program reorganizacji stanu Pundżab. W ten sposób miało nie dochodzić do konfliktów między Hindusami a Sikhami zamieszkującymi ten region. Zwycięstwo nad Pakistanem w 1971 roku umożliwiło skonsolidowanie władzy indyjskiego Kaszmiru. Gandhi deklaruje że w sprawie Kaszmiru nie będzie robić żadnych poważnych ustępstw. Lider kaszmirskich separatystów Sheikh Abdullah, musiał uznać kontrolę Indii nad Kaszmirem. Sytuacja została znormalizowana kilka lat po wojnie gdy Kaszmir uzyskał specjalny status autonomiczny. W 1975 roku Gandhi włączyła stany Dżammu i Kaszmir jako część Indii. Konflikt kaszmirski w okresie premierostwa Gandhi został zamrożony. W 1975 roku Indie zaanektowały Sikkim.

Bezpieczeństwo narodowe

W latach 60. i 70. rząd Gandhi zdławił powstania komunistyczne w stanie Bengal Zachodni. Indyjska partyzantka komunistyczna została niemalże całkowicie stłumiona w czasie stanu wyjątkowego.

W 1966 roku doszło do powstania Mizo, bojownicy Narodowego Frontu Mizo opanowali niemal cały region Mizoram. Armia indyjska rozpoczęła masowe uderzenia na tereny znajdujące się pod kontrolą bojówek a bunt wkrótce został stłumiony. Do upadku separatystycznego zbrojnego ruchu Mizo doprowadziło powstanie proindyjskiego Bangladeszu i wojna z Pakistanem w 1971 roku. Mniej ekstremistyczni przywódcy Mizo podjęli się negocjacji a Gandhi zmodernizował Mizoram do statusu terytorium Indii. Niektórzy bojownicy kontynuowali walki w latach 70. ale oddziały partyzanckie były szybko rozbijane przez rząd. Konflikt Mizo został ostatecznie rozwiązany przez administrację syny Indiry, Rajiva Gandhiego a dziś Mizoram jest uważany za jeden z najbardziej spokojnych regionów w Indiach północno-wschodnich.

W roku 1970 doszło do powstania w Nogaland. Powstańcy w większości poddali się w czasie stanu wyjątkowego, w 1975 roku w Shillong podpisano porozumienie pokojowego. Umowa ta została uznana za zwycięstwo indyjskiego rządu i zakończyła ostatni z dużych konfliktów. Od tamtej pory w regionie dość rzadko dochodzi do walk wywoływanych przez tamtejszych maoistowskich separatystów lub waśni etnicznych.

Stan nadzwyczajny, aresztowanie i powrót na stanowisko, zabójstwo premier

Gandhi mimo wewnętrznych podziałów w partii odniosła miażdżące zwycięstwo w wyborach w 1971 roku kiedy forsowała politykę walki z ubóstwem znaną jako Garibi Hatao. W 1975 premier została oskarżona o złamanie zasad kampanii wyborczej. W czerwcu 1975 roku opozycja wezwała Gandhi do dymisji i zarzuciła jej oszustwa wyborcze. Gandhi zapowiedziała apelację do Sądu Najwyższego. Wyrok Sądu Najwyższego uznał ją winną nieuczciwych praktyk wyborczych, nadmiernych wydatków wyborczych oraz wykorzystania urzędników do celów partyjnych. Sędzie odrzucił jednak zarzuty korupcji stawiane przez opozycję. W obliczu narastającego chaosu rząd zwołał decyzję o zwołaniu stanu nadzwyczajnego. W roku 1977, po dwukrotnym przedłużeniu stanu wyjątkowego Gandhi zwołała wybory które wygrała opozycyjna Partia Ludowa.

W czasie wyborów w 1977 roku Kongres podzielił się na frakcje popierające Gandhi i jej przeciwników. Sama Gandhi po przejęciu władzy przez opozycję na polecenie ministra spraw wewnętrznych Charana Singha została aresztowana a długotrwały proces pozwolił jej na zdobycie wielu zwolenników. Gandhi oskarżona została o zwalczanie opozycji w czasie trwania stanu nadzwyczajnego. Aresztowanie Gandhi i jej syna Sanjaya spowodowało jej automatyczne usunięcie z parlamentu. Gandhi została jednak uniewinniona z zarzutów. W 1979 roku w czasie jej wizyty w Madurai doszło do nieudanego zamachu na jej życie. Kongres Narodowy powrócił do władzy w styczniu 1980 roku a Indira Gandhi ponownie została premierem rządu.

W roku 1984 w mieście Amritsar w Pendżabie doszło do bitwy między armią Indii a ekstremistami sikhijskimi na czele z Jarnailem Singhiem Bindrwale. Terroryści sikhowscy zdobyli Złotą Świątynię. Premier Gandhi 6 czerwca nakazała zająć świątynię będącą siedzibą ekstremistów. W czasie akcji zginął m.in. lider separatystów. Gandhi została zastrzelona na terenie własnej rezydencji przez sikhów - swoich dwóch ochroniarzy: Beanta Singh, który zginął tego samego dnia z rąk ochroniarzy, i Satwanta Singh. Okoliczności zamachu wskazują na istnienie szerokiego spisku z udziałem osób odpowiedzialnych za ochronę Indiry Gandhi w odwecie za Operację Niebieska Gwiazda w Amritsarze. Już po zamachu doszło do pierwszych zamieszek skierowanym przeciwko Sikhom.

W pogrzebie Indiry Gandhi wzięły udział oficjalne delegacje z całego świata, w tym delegacja Polski z przewodniczącym Rady Państwa PRL prof. Henrykiem Jabłońskim na czele. Po pogrzebie w Indiach doszło do zamieszek skierowanych między Hindusami a Sikhami.

Spuścizna

Do dzisiejszego dnia rządy Indiry Gandhi są różnie oceniane. Mimo że miała silną osobowość, a jej rządy cieszyły się poparciem wielu grup społecznych w Indiach (szczególnie ludzi młodych i biednych), to wprowadzenie stanu wyjątkowego zdaniem jego przeciwników zostało wprowadzone w sposób kontrowersyjny w celu ochrony własnej osoby.

Jej obaj synowie Sanjay i Rajiv byli związani z polityką. Sanjay Gandhi zginął w katastrofie samolotowej w czerwcu 1980 roku. Rajiv Gandhi wkroczył w świat polityki w lutym 1981 roku. Po śmierci swojej matki został premierem, ale spotkał go taki sam los: w maju 1991 zginął z rąk Tamilskich Tygrysów. Wdowa po nim, a zarazem synowa Indiry Gandhi, Sonia Gandhi poprowadziła partię do niespodziewanego zwycięstwa w wyborach do Lok Sabha (niższej izby indyjskiego parlamentu) w 2004 roku. Zwycięstwo Gandhi było końcem rządów dla premiera Atal Bihari Vajpayee i Narodowego Związku Demokratycznego (National Democratic Alliance). Sonia Gandhi nie skorzystała jednak z okazji i nie objęła stanowiska szefa rządu. Nowym premierem został dr Manmohan Singh.

Poglądy

Istnieje debata nad tym czy Gandhi pozostawała socjalistką ze względu na zasady czy politykę. Sunanda K. Datta-Ray opisał ją jako "mistrza retoryki ... często ideologii niż polityki", a dziennikarz Times, Peter Hazelhurst, zażartował, że socjalizm Gandhi był "lekko w lewo we własnym interesie". Krytycy koncentrują się na sprzeczności w rozwoju jej postawy wobec komunizmu; Gandhi w latach 50. była znana z postawy antykomunistycznej. W jej późniejszym życiu utrzymywała jednak bliskie stosunki z indyjskimi komunistami nawet podczas tłumienia przez armię powstań naksalitów. W tym kontekście, Gandhi została oskarżona o prowadzenie populistycznej polityki realizowanej w zależności do własnych potrzeb, pozornie będąc przeciwko bogatym i dużym firmom, w praktyce zachowując status quo, krytycy zarzucają jej manipulowaniem poparciem lewicy w czasie politycznej niestabilności końca lat 60.

Chociaż Gandhi pozostawała w silnej opozycji do prawicowych i reakcyjnych ugrupowań politycznych Indii istniała też lewicowa opozycja wobec jej polityki. W 1969 roku lewicowi krytycy zaczęli oskarżać ją o nieszczerość i makiawelizm. W latach 80. Gandhi po rozpoczęciu reform gospodarczych została oskarżona o "zdradę socjalizmu". Jej entuzjaści natomiast uważają że Gandhi była szczerze oddana swoimi poglądom i sprawom socjalizmu. Niezależnie od dyskusji nad jej poglądami Gandhi pozostaje jedną z ikon lewicy.

Wyróżnienia

• doktorat honoris causa Uniwersytetu Karola w Pradze
• Bharat Ratna (1971)

Niektóre publikacje

• Selected Speeches of Indira Gandhi January 1966 - August 1969 (New Delhi 1971)