Franciszek Ferdynand Habsburg-Lotaryński d'Este (ur. 18 grudnia 1863, w Grazu, Austria, zm. 28 czerwca 1914, w Sarajewie, Bośnia) – arcyksiążę Habsburg, bratanek cesarza Franciszka Józefa I, od śmierci ojca 19 maja 1896 - następca tronu Austro-Węgier, pretendent i tytularny książę Modeny od 1875 (odziedziczył roszczenia po swoim kuzynie Franciszku V).

Urodził się jako najstarszy syn arcyksięcia Karola Ludwika i jego drugiej żony - arcyksiężnej Marii Annunziaty, księżniczki Sycylii i Neapolu. Arcyksiążę Franciszek Ferdynand w bardzo młodym wieku wstąpił do wojska. Bardzo szybko awansował. Przez długi okres nie pełnił żadnych ważnych funkcji publicznych. Często podróżował, a czas wolny spędzał na polowaniach w towarzystwie wysokich rangą dostojników państwowych. Wychowawcą arcyksięcia był jezuita Onno Klop. Franciszek Ferdynand uzyskał wszechstronne wykształcenie, choć z uwagi na wpojone przez wychowawcę poglądy, cieszył się opinią konserwatysty i klerykała. Opanował dobrze arkana dyplomacji, wojskowości i ekonomii.

Arcyksiążę był osobą bardzo majętną. Odziedziczył po Franciszku V ostatnim przedstawicielu parmeńskiej linii Burbonów znaczne dobra. Jego stałą siedzibą był zamek Konopiszte w środkowych Czechach zakupiony w 1877 roku od rodziny Lobkowiczów. Na zamku arcyksiążę odbywał ważne spotkania z różnymi osobistościami życia politycznego Austro-Węgier i Niemiec. Podejmował między innymi cesarza Wilhelma II, z którym uzgadniał aspiracje dynastyczne i terytorialne obydwu mocarstw. Następcą tronu został po śmierci syna Franciszka Józefa, arcyksięcia Rudolfa oraz brata cesarza Maksymiliana, cesarza Meksyku i swojego ojca Karola Ludwika.

Franciszka Józefa przerażała myśl objęcia tronu przez młodszego brata Ferdynanda, Ottona, skandalistę i pijaka. Tak więc, kiedy Franciszek Ferdynand zachorował na gruźlicę, cały dwór w Wiedniu modlił się o jego powrót do zdrowia (arcyksiążę był bardzo pobożny). Rychło okazało się, że Ferdynand, tak jak jego brat, miał stać się bohaterem skandalu. Wymusił na cesarzu zgodę na ślub z ubogą czeską szlachcianką, Zofią Chotek (monarcha był małżeństwu zdecydowanie przeciwny, jednak uległ, kiedy arcyksiążę zagroził zrzeczeniem się praw do korony). Małżeństwo było morganatyczne (potomstwo z tego związku nie ma praw do tytułów, funkcji i dóbr dziedziczonych w rodzinie małżonka wyższego stanem).

Z panującym cesarzem Franciszkiem Józefem I nie miał zbyt dobrych stosunków - obydwaj panowie bardzo się nie lubili. Stary cesarz nie cenił swojego bratanka, który był porywczy i mściwy. Arcyksiążę projektował plany reformy monarchii, które miały zostać rozpoczęte po objęciu tronu. W miejsce monarchii dwuczłonowej proponował państwo trójczłonowe (trzecim narodem rządzącym mieli zostać Słowianie Południowi, czyli przede wszystkim Chorwaci) lub federacji z większą rolą krajów koronnych. Z tych powodów arcyksiążę był nielubiany przez Węgrów, którzy bali się utraty swoich wpływów w Austro-Węgrzech.

Śmierć

Zginął w stolicy Bośni - Sarajewie, w zamachu sarajewskim dokonanym przez organizację Czarna Ręka. Został zastrzelony wraz z żoną Zofią przez Gawriła Principa. Wydarzenie to było bezpośrednią przyczyną wybuchu I wojny światowej. Ironią losu jest fakt, że bezpośrednią przyczyną wojny stał się Franciszek Ferdynand, który najżarliwiej się jej sprzeciwiał, a mordercą był przedstawiciel narodu, który pod rządami arcyksięcia miał zostać trzecim "narodem rządzącym" i współdecydować o losach państwa. Gdy kula przeszyła Franciszkowi Ferdynandowi gardło, znalazł jeszcze dość siły, by sześć lub siedem razy powtórzyć słowa: "To nic".

Dziedzictwo

Zofia von Chotek i jej potomkowie z małżeństwa z Franciszkiem Ferdynandem, uzyskali tytuł książąt von Hohenberg. Zgodnie ze statutami rodowymi Habsburgów Zofia von Chotek nigdy nie miała prawa otrzymać tytułu cesarzowej, a dzieci nie miały prawa do tronu. Niektórzy historycy zwracają jednak uwagę na fakt, że z punktu widzenia Budapesztu małżeństwo arcyksięcia było pełnoprawne, co implikowało prawa Hohenbergów do Korony Świętego Stefana.