Dziga Wiertow (ros.: Дзи́га Ве́ртов) (Dżiga Wiertow), urodzony jako Dawid Abelowicz Kaufman, nazwisko potem rusyfikowane na Denis Arkadjewicz Kaufman (ur. 2 stycznia 1896 w Białymstoku, zm. 12 lutego 1954 w Moskwie) – radziecki scenarzysta, reżyser filmowy, twórca idei kroniki filmowej, jeden z najwybitniejszych dokumentalistów w dziejach kina. Brat operatorów filmowych Borisa i Michaiła Kaufmanów, działających odpowiednio w Stanach Zjednoczonych i Związku Radzieckim.

Kaufman urodził się w Białymstoku w rodzinie Abla Kaufmana, księgarza pochodzenia żydowskiego i Fajgi z domu Halpern. Rozpoczął studia muzyczne w białostockim konserwatorium. W 1915 wyemigrował z rodziną do Rosji osiedlając się najpierw w Moskwie, a niedługo później w Petersburgu. Tam rozpoczął studia medyczne. Na potrzeby swojej twórczości poetyckiej, pisarskiej i politycznej przyjął pseudonim „Dziga Wiertow”.

Pierwsze materiały filmowe zaczął montować w październiku 1917 w wieku 22 lat dla moskiewskego komitetu kinowego. W latach 1922-1924 kierował eksperymentatorską grupą Kino-Oko, wydającą m.in. pismo „kinoprawda” (na początku lat 60. nazwę tę przejęli Francuzi, tworząc kierunek Cinéma Vérité).

Podstawowym celem Wiertowa, o którym wiele pisał w swoich esejach (ich wybór ukazał się w Polsce w zbiorze pt. Człowiek z kamerą, 1976) było „uchwycenie w filmie prawdy” pokazywanie fragmentów rzeczywistości, które zebrane razem mają większą wartość niż to, co można zobaczyć gołym okiem. Wiertow wierzył w wyższość kamery filmowej nad okiem ludzkim.

Krytykował film fabularny, który uważał za „opium dla mas”. W 1922 ogłosił z członkami grupy Kino-Oko radykalny manifest, negujący rozrywkowe kino zachodnie przedstawiające wyidealizowany świat burżuazji oraz postulujący filmowanie zwykłych, prostych ludzi. Dużo uwagi poświęcał montażowi filmowemu, wprowadzając w swoich filmach nowatorskie techniki i nie stroniąc w późniejszych filmach od formalnych eksperymentów. Po pojawieniu się filmu dźwiękowego, eksperymentował z dźwiękiem, np. w filmie Entuzjazm dźwięki zarejestrowane w kopalniach Donbasu zmontowane zostały w rytmiczną, dźwiękową symfonię.

Twórczość Wiertowa ograniczyło oficjalne uznanie w ZSRR socrealizmu i wzrost popularności filmu fabularnego. Ostatnim filmem, w którym udało się Wiertowowi zachować swoją artystyczną wizję filmu dokumentalnego była Kołysanka (1938). W latach 30. jego filmy w Związku Sowieckim miały problemy: Trzy pieśni o Leninie zostały zatrzymane przez Stalina za zbytnią gloryfikację postaci Lenina. Po utracie możliwości niezależnego tworzenia filmów, Wiertow ograniczył swoją działalność do montażu kronik filmowych.

Zmarł na raka.

Inne

W 2009 roku w Białymstoku odsłonięto dedykowaną artyście tablicę umieszczoną na ścianie Kina Forum. W 2011 roku przy skrzyżowaniu ulic Legionowej i Skłodowskiej-Curie odsłonięto instalację artystyczną „Kinooko” autorstwa Aleksandry Czerniawskiej.

Filmografia

• Rocznica rewolucji, 1919
• Bitwa, 1920, krótki metraż
• Agit-Pociąg VTSIK, 1921, krótki metraż
• Historia wojny domowej, 1922
• Kino-Prawda, 1922 (cykl 23 15-minutowych miesięczników filmowych, dokumentujących życie porewolucyjnej Rosji)
• Kino-Oko, 1924
• Naprzód, Rady, 1926
• Szósta część świata, 1926
• Jedenasty, 1928
• Człowiek z kamerą, 1929 (poetycki obraz Moskwy, Odessy i Soczi lat 20., obserwowanych od wczesnych godzin rannych do godzin szczytu)
• Entuzjazm/Symfonia Donbasu, 1931
• Trzy pieśni o Leninie, 1934
• Kołysanka, 1937