Formowanie dywizji

Dywizja została sformowana w maju 1943, w Sielcach nad Oką, na podstawie postanowienia Państwowego Komitetu Obrony ZSRR, według etatu sowieckiej dywizji piechoty gwardii z niewielkimi poprawkami. Decyzją Józefa Stalina dowództwo dywizji objął płk dypl. Zygmunt Berling. Nadzór polityczny nad dywizją sprawował Związek Patriotów Polskich. 15 lipca 1943, w rocznicę bitwy pod Grunwaldem, żołnierze dywizji złożyli przysięgę. Rota przysięgi zobowiązywała m.in. do dochowania wierności sojuszniczej Związkowi Radzieckiemu i dochowanie braterstwa broni sojuszniczej Czerwonej Armii. W końcu sierpnia nadal występowały braki kadrowe – do pełnych stanów brakowało 20% oficerów i 36% podoficerów.

W środowisku komunistycznych działaczy wojskowych związanych z 1 Dywizją Wojska Polskiego (Jakub Prawin, Włodzimierz Sokorski) za akceptacją gen. Berlinga opracowano tzw. „Tezy nr 1” proponujące przyjęcie jako programu ZPP zbudowania w wyzwolonej Polsce „zorganizowanej demokracji”. Koncepcja ta zakładała oparcie ustroju przyszłej Polski na rządach silnej ręki, lewicowych, ale bezpartyjnych, opartych o siłę armii tworzonej w ZSRR. Program ten odchodził zarówno od założeń leninowskich pomijając rolę partii komunistycznej, jak i od deklarowanych w oficjalnym programie Związku Patriotów Polskich założeń demokratycznych.

W czerwcu 1943 Wódz Naczelny i premier RP gen. Władysław Sikorski uznał wojsko Berlinga za polską dywizję komunistyczną, o charakterze dywersyjnym, samego jego twórcę za zdrajcę, który zdezerterował z Wojska Polskiego. 7 lipca 1943 attaché wojskowy RP w Stanach Zjednoczonych płk Włodzimierz Onacewicz wydał oświadczenie, w którym napisał, że dywizja ta nie należy do Wojska Polskiego i jest Dywizją Armii Czerwonej pod rozkazami władz sowieckich.

Stworzenie dywizji stanowiło polityczny problem dla rządu w Londynie. Na posiedzeniu Rady Ministrów 30 sierpnia 1943 r. premier Mikołajczyk stwierdził że „sprawa dywizji Berlinga zaczyna przybierać coraz więcej rozgłosu i wyłania się konieczność przeciwdziałania tak na terenie brytyjskim, jak i na terenie Stanów Zjednoczonych. Za element takiego przeciwdziałania uznał „wprowadzenie chociażby jednej jednostki lądowej do walki, by podkreślić, że Polacy nie po to wychodzili z Rosji, by uchylać się od dalszej walki” od czasów bowiem bitwy o Tobruk w sierpniu 1941 r. aż do czasu bitwy pod Lenino żadna polska regularna jednostka lądowa nie uczestniczyła w walkach. Minister Romer przestrzegał przed wystosowywaniem noty protestacyjnej w sprawie utworzenia dywizji Berlinga, ponieważ „może to wywołać wrażenie, że Rząd Polski sprzeciwia się wprowadzeniu do walki przeciwko wspólnemu wrogowi nowych sił”.

Skład organizacyjny

Od 9 maja do 10 sierpnia 1943:

• 1 pułk piechoty
• 2 pułk piechoty
• 3 pułk piechoty
• 1 pułk artylerii lekkiej
• 1 i 2 dywizjon artylerii przeciwpancernej
• 1 dywizjon moździerzy 120 mm
• 1 pułk czołgów
• 1 Samodzielna Myśliwska Eskadra Lotnicza
• 1 Samodzielny Batalion Kobiecy im. Emilii Plater
• 1 batalion szkolny
• 1 batalion saperów
• 1 samodzielny batalion sanitarny
• 1 kompania fizylierów (kobieca)
• 1 kompania rusznic przeciwpancernych
• 1 samodzielna kompania zwiadowcza
• 1 samodzielna kompania łączności

Od 10 sierpnia 1943 do końca wojny:

• 1 Praski Pułk Piechoty
• 2 Berliński Pułk Piechoty
• 3 Berliński Pułk Piechoty
• 1 Berliński Pułk Artylerii Lekkiej
• 1 samodzielny dywizjon artylerii przeciwpancernej (kpt. Jerzy Malarewicz)
• 1 samodzielny dywizjon artylerii przeciwlotniczej (kpt. Kazimierz Witkowski)
• 1 samodzielny dywizjon moździerzy (kpt. Jan Popowicz)
• 1 samodzielny batalion saperów (dowódca: mjr Stanisław Moroz)
• 1 samodzielny batalion sanitarny
• 1 samodzielny batalion szkolny
• 1 samodzielna kompania zwiadowcza
• 1 samodzielna kompania łączności
• 1 samodzielna kompania chemiczna
• 1 samodzielna kompania samochodowa
• pluton dowodzenia dowódcy artylerii
• 1 ambulans weterynaryjny
• 1 kompania karna (sformowana w składzie 1 DP, od 1 kwietnia 1944 podporządkowana dowódcy 1 Armii WP)
• 2 Ruchome Warsztaty Taborowo-Mundurowe
• 1 Piekarnia Polowa
• 1862 Kasa Banku Polowego
• 2898 Wojskowa Stacja Poczty Polowej
• Oddział Informacji Dywizji

Miano wyróżniające "Warszawska" nadano rozkazem ND WP nr 206 z 15 września 1945.