Zdobycie lotniska Ławica

Powstanie Wielkopolskie wybuchło 27 grudnia 1918 w Poznaniu. Polacy przejęli większość miasta i okolic, jednak lotniska we wsi Ławica nie udało się im opanować. Na lotnisku zwanym przez Niemców Die Fliegerstation Posen-Lawitz stacjonował Flieger Ersatz Abteilung Nr 4 (Zapasowy Oddział Lotniczy nr 4) liczący 200 żołnierzy (według innych źródeł 400). Lotnisko było zbudowane przed I wojną światową na apel gazety „Posener Tageblatt” ze składek społeczeństwa Poznania (zbiórka na samolot Posen) i oddane do eksploatacji w lipcu 1913 r. W czasie wojny ważniejszą funkcję od lotniska pełniła hala zeppelinów na Winiarach, a Poznań był ośrodkiem wojsk balonowych. Po wybuchu powstania Ławica stała się dla dowództwa powstania celem głównym. Polacy wiedzieli,że Prusacy trzymają na lotnisku i w Winiarach duże ilości sprzętu lotniczego i balonowego.

Na początku 1919 w Poznaniu poszła wieść o planowanej zemście Niemców na powstańcach poprzez bombardowanie Poznania z samolotów z Ławicy. Najprawdopodobniej była to dezinformacja aby przekonać Komisariat Naczelnej Rady Ludowej do podjęcia ataku na lotnisko. Komisariat obawiał się, że atak na lotnisko wywoła naloty odwetowe z lotnisk w głębi Rzeszy. Plan opanowania Ławicy powstał jeszcze przed wybuchem powstania. Polska Organizacja Wojskowa zaboru pruskiego uważała, że trzeba się z opanowaniem lotniska spieszyć, ponieważ Niemcy mogą wywieźć zgromadzone samoloty i balony. Decyzja o zdobyciu niemieckiej Stacji Lotniczej w Ławicy zapadła w nocy 4/5 stycznia 1919. Wobec stawianych argumentów możliwości bombardowania Poznania sierżant Wiktor Pniewski Polak – podoficer niemieckich sił lotniczych, przekonywał, że Polacy muszą także mieć lotnictwo aby się bronić, a siłę lotnictwa w walkach pokazały działania wojenne. Decyzję poparł mjr Stanisław Taczak. 5 stycznia powstańcy udali się do Ławicy, gdzie zasugerowali Niemcom poddanie się. Strona niemiecka nie zamierzała jednak składać broni. Gdy toczyły się dyskusje ze stroną niemiecką, Polacy odcięli łączność lotniska z Berlinem. Wyłączyli także elektryczność. Niemcy zgadzali się na kapitulację przy możliwości opuszczenia lotniska z z pełnymi honorami. Taką też odpowiedź otrzymali powstańcy. To Polaków nie satysfakcjonowało, chcieli kapitulacji bezwarunkowej. Po powrocie powstańcy rozpoczęli przygotowania do ataku. Atak miały wykonać trzy kompanie I. batalionu Służby Straży i Bezpieczeństwa, pluton strzelców konnych, kilka oddziałów Polskiej Organizacji Wojskowej Zaboru Pruskiego, oddział sanitarny. Wsparcie zapewnić miały dwa działa kalibru 8 cm. Chcąc zapewnić sobie element zaskoczenia zaplanowano atak na wczesne godziny ranne. Przegrupowania oddziałów polskich były przykryte ponadto przez panujące ciemności (przecięto kabel elektryczny łączący Stację Lotniczą z Poznaniem). 6 stycznia o godz. 6.30 rozpoczęto bitwę. Atak na niemieckie lotnisko polegał na oddaniu przez wielkopolskich powstańców czterech strzałów armatnich, z których jeden trafił w wieżę lotniska. Polacy nie chcieli zniszczyć samolotów. Równocześnie nastąpił atak piechoty. Po 20 minutach komendant lotniska Fischer poddał jednostkę. Zginął jeden powstaniec, a kilku było rannych. Po stronie niemieckiej było dwóch zabitych i kilkunastu rannych.

Polacy zdobyli na lotnisku w Ławicy i Winiarach 6 stycznia 1919 większą ilość sprzętu lotniczego w postaci kilkuset rozmontowanych i zakonserwowanych samolotów bojowych oraz balonów obserwacyjnych. Ławica koło Poznania była najważniejszym obiektem lotniczy zdobytym przez Polaków. Niemcy zmagazynowali tam duże ilości sprzętu lotniczego oraz części zamiennych. Po opanowaniu Poznania przez powstańców wielkopolskich, niemiecka załoga Ławicy chciała ewakuować samoloty do Frankfurtu nad Odrą. Dzięki szybkiej akcji polskiego oddziału z ppłk A. Kopą na czele udało się temu zapobiec. Zdobyto 70 samolotów, z tego 50 gotowych do startu, w tym gotowe do złożenia samoloty wielozadaniowe LVG C.V. (Niemcy używali ich na froncie zachodnim do rozpoznania, fotografowania i naprowadzania artylerii na cel. LVG mógł zabrać do 115 kg bomb. Jak wspominał sierżant Pniewski „Z zapasów tych sformowane zostały cztery eskadry, a jeszcze w początkach stycznia wysłałem do Warszawy kilkadziesiąt samolotów. Czarne krzyże na kadłubach zamalowano biało-czerwoną szachownicą, zgodnie z rozporządzeniem szefa Sztabu Generalnego WP nr 38 z 1 grudnia 1918 r. był znakiem rozpoznawczym polskich sił powietrznych. Kiedy 7 stycznia aeroplany przeleciały nad Poznaniem, na ulice wyległy tłumy, które wiwatowały na cześć polskich lotników.

W hangarach na Winiarach doliczono się ponad 300 samolotów, w większości zwiadowczych i szkolnych, znaleziono też w bazie sterowców 20 karabinów maszynowych. W Forcie VII znaleziono zapas bomb. Na Ławicy oraz w Winiarach znajdował się sprzęt wartości ok. 160 mln marek. Przejęty sprzęt pozwolił na utworzenie pierwszych wielkopolskich eskadr. Pierwszy komendantem lotniska Ławica był ppor. pil. Wiktor Pniewski.

Niemcy zdecydowali się na odwet. 6 stycznia z Frankfurtu na Odrze wystartowały bombowe aeroplany i zaatakowały powstańców pod Nakłem. 7 stycznia samoloty niemieckie latały nad Poznaniem i bombardowały Ławicę. Zginął jeden Polak, a dwóch odniosło rany. W kolejnym ataku 8 stycznia powstańcy otworzyli ogień i trafili niemiecki samolot, który zapalił się i w okolicach Bledzewa między Międzyrzeczem a Gorzowem awaryjnie lądował (załoga spaliła samolot). Straty polskie były niewielkie, jednak wywołały w Poznaniu panikę. Obawiano się dalszych nalotów. Wtedy sierżant Pniewski wspólnie z pilotami Józefem Mańczakiem, Zygmuntem Rosadem, Damazym Kortylewiczem, Wojciechem Białym i Janem Kasprzakiem bez pozwolenia dowództwa zorganizowali nalot na lotnisko we Frankfurcie nad Odrą. Była to odpowiedź na nalot niemiecki na lotnisko Ławica w dniu 7-8 stycznia 1919. Zdobycie samolotów na Ławicy umożliwiło także powstrzymanie niemieckich bombardowań Poznania i okolicznych wsi.

Pierwszy nalot bombowy

W dniu 9 stycznia 1919 r. z lotniska na Ławicy odbył się pierwszy nalot bombowy w historii polskich skrzydeł, zakończony sukcesem.

Nad Frankfurtem Polacy znaleźli się po półtoragodzinnym locie. Niemcy byli zaskoczeni, obsługa lotniska w ogóle się nie broniła. Bombardowanie trwało godzinę. 6 polskich maszyn LVG zbombardowało niemieckie lotnisko, zrzucając 900 kg bomb. Samoloty wykonały sześć przelotów nad miastem i sześć bombardowań lotniska. Niemcy w mieście byli przerażeni. Frankfurt położony daleko od frontów nie był wcześniej nękany ani przez Rosjan, ani przez Anglików czy Francuzów. Niemcy nie mieli tylko wątpliwości, że atakowali ich Polacy. Każdy samolot miał na pokładzie bomby 25 kg, zrzucane ręcznie. Na lotnisko spadło 36 bomb, które zniszczyły hangar i samolot, wznieciły pożar. Samoloty szczęśliwie wróciły do Poznania.

Niemcy zaprzestali nalotów na Poznań i całkiem przestali korzystać z lotniska we Frankfurcie bojąc się odwetu. W Powstaniu Wielkopolskim polscy lotnicy przeprowadzili pierwszą akcję na korzyść wojsk lądowych. 17 stycznia 1919 przeprowadzili obserwację stanowisk niemieckich 50 km w głębi terytorium wroga. W połowie marca 1919 utworzona została 1 Wielkopolska Eskadra Lotnicza Polna – skierowana do Galicji Wschodniej. Nad Wielkopolską latała 2 Wielkopolska Eskadra Lotnicza. Na początku kwietnia 1919 trafiła ona na wielkopolski Front Południowy, na lotnisko Klęka w okolicy Nowego Miasta nad Wartą. Na początku czerwca 1919 do walk trafiła na Front Północny 2 Wielkopolska Eskadra Lotnicza, z miejscem stacjonowania w okolicach Kruszwicy. W połowie czerwca eskadrę skierowano do Stryja. Zajęcie Ławicy miało duże znaczenie dla organizacji polskiego lotnictwa. W końcu stycznia 1919 dowódca lotnictwa polskiego zaboru pruskiego gen. Gustaw Macewicz wysłał do Warszawy 30 samolotów różnego typu. Z pozostałych zorganizował cztery eskadry – świetnie jak na owe czasy wyposażone.

Znaczenie zdobytego sprzętu dla polskiego lotnictwa

Zdobyty sprzęt lotniczy był jednak na ogół kiepskiej jakości i mocno zużyty. Jednak z niego sformowano kilka eskadr lotniczych, dających początek polskiemu lotnictwu. Na zdobytym w Poznaniu sprzęcie lotniczym walczono później o Lwów oraz odpierano wojska bolszewickie w 1920.

Po zakończeniu wojny na wschodzie, Niemcy i Austriacy wycofali większość swego lotnictwa na front zachodni, pozostawiając na terenach Polski przede wszystkim samoloty szkolne, bardzo różnych typów. Z ogólnej liczby około 200 samolotów zdobytych na terenie Królestwa i Galicji, zaledwie 12 samolotów nadawało się do natychmiastowego użytku bojowego. Stąd też wielkie znaczenie zdobyczy na Ławicy. Bilans przyjętego po zaborcach sprzętu lotniczego opracowała w lutym Sekcja Żeglugi Napowietrznej. Uzyskano łącznie na terenie kraju 217 kompletnych maszyn, 30 różnych typów produkcji niemieckiej, austriackiej, węgierskiej i francuskiej. W polskie ręce dostało się 10 samolotów myśliwskich, 100 wywiadowczych, 70 szkolnych i 21 wycofanych wcześniej z eksploatacji. Tylko 21 maszyn nadawało się do natychmiastowego użytku.

Na miejscu niemieckiego lotniska od 1919 funkcjonuje polski port lotniczy Poznań-Ławica. Zwycięstwo w bitwie o Ławicę upamiętnia pomnik zlokalizowany między ul. Bukowską a dawnym terminalem lotniska.

Walki o Ławicę zostały upamiętnione na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie, napisem na jednej z tablic po 1990: „POZNAŃ – ŁAWICA 28 XII 1918 – 6 I 1919”.