Geneza i założenia

Ideologia socrealizmu została do Polski sprowadzona ze Związku Radzieckiego. Został oficjalnie ogłoszony przez Bolesława Bieruta na Konferencji Warszawskiej PZPR 3 lipca 1949 r. Socrealizm w architekturze proklamowano 21 czerwca tego samego roku na Konferencji Architektów Partyjnych. Wielu architektów, między innymi Edmund Goldzamt (autor referatu na konferencję) i Jan Minorski potępiło wówczas architekturę nowoczesną.

„Socjalistyczną treść” nowej architektury rozumiano przede wszystkim jako potrzebę zapewnienia powszechnie dostępnych higienicznych warunków zamieszkania – podobne tendencje występowały w tym czasie w całej Europie. Interpretacja „narodowej formy” pozostawiała znacznie więcej wątpliwości. Ostatecznie postanowiono oprzeć się, wzorem architektury radzieckiej, na historycznych zasadach kompozycji oraz elementach dekoracyjnych. Historyzujące formy „narodowe” miały nawiązywać głównie do renesansu, choć początkowo nie było to oczywiste – w środowisku warszawskim postulowano nawiązywanie do klasycyzmu.

Krytyka socrealizmu i współczesne oceny

Schyłek stalinizmu przyniósł również zarzucenie doktryny socrealizmu w Polsce. Krytykowano monotonię, przesadny monumentalizm i nieekonomiczność rozwiązań.

Zbudowano ogromne place, gdyż miały wypełniać je manifestacje – życie nie składa się jednak z samych manifestacji. Zbudowano tarasy, loggie, arkady, które ziały pustką.

W rezultacie architektura „narodowa w formie” oparta jednak na tradycyjnych formach i w pewnym stopniu swojska została zastąpiona fascynacją modernizmem. Podejściem nadal „socjalistycznym w treści”, lecz tym razem już „nowoczesnym w formie”.

Doświadczenia późniejszych lat i pewne znużenie modernizmem skłaniają do znacznie łagodniejszej oceny architektury i urbanistyki socrealistycznej:

• preferowano zabudowę przyuliczną (obrzeżną), tworzącą czytelne wnętrza urbanistyczne, zaś ulica pozostawała ulicą,
• większość budynków miała nie więcej niż 4 kondygnacje, nie było jeszcze nacisków aby wszystkie budynki bez windy miały po 5 kondygnacji,
• stosowano jeszcze dachy spadziste kryte dachówką,
• w początkowym okresie jakość materiałów i poziom rzemiosła budowlanego pozostawały na wysokim poziomie.

Kalendarium

• 21 czerwca 1949 r. – Konferencja Architektów Partyjnych ogłasza realizm socjalistyczny obowiązującą doktryną w polskiej architekturze
• 23 czerwca 1949 r. – rozpoczęcie budowy Nowej Huty
• 6 listopada 1949 r. – rada SARP przyjmuje rezolucję architektów partyjnych
• 16 września 1950 r. – rozpoczęcie budowy MDM
• 15 stycznia 1951 r. – I Ogólnopolski Pokaz Projektów Architektury w warszawskiej Zachęcie
• 25 maja 1952 r. – rozpoczęcie budowy Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie
• 22 lipca 1952 r. – uroczyste otwarcie Placu Konstytucji i MDM w Warszawie
• 13-15 kwietnia 1953 r. – Krajowa Narada Architektów – pierwsza krytyka socrealizmu
• kwiecień 1955 r. – krytyka rozwoju architektury i urbanistyki w Polsce ze strony SARP
• 22 lipca 1955 r. – oddanie Pałacu Pałacu Kultury i Nauki oraz Stadionu Dziesięciolecia w Warszawie
• 26 marca 1956 r. – Ogólnopolska Narada Architektów – oficjalny koniec socrealizmu w polskiej architekturze