Okoliczności

Dom Katolicki mieścił się w tym budynku na podstawie decyzji wojewody poznańskiego z 1945 roku. W jego pomieszczeniach znajdowała się m.in. lokalna redakcja "Słowa Powszechnego", oddział Caritasu, PCK, a także odbywały się lekcje religii. Prawdopodobnie wykorzystywanie części sal do zajęć katechetycznych uznane zostało przez komunistyczne władze za niedopuszczalne w państwie "budującym socjalizm", zatem zdecydowano o przejęciu całego budynku na wyłączne potrzeby grającej tam orkiestry. Kiedy proboszcz Kazimierz Michalski powiadomił parafian o planowanej eksmisji, zawiadamiając ich o zakończeniu zajęć w Domu Katolickim, to część z nich postanowiła zablokować realizację tej decyzji. Początkowo, ok. 10:00 rano w poniedziałek, doszło tylko do szarpaniny z milicjantami, która jednak po paru godzinach przekształciła się w zamieszki ogarniające centrum miasta.

W starciu mieszkańców miasta z siłami milicyjnymi, trwającymi od przedpołudnia do wieczora wzięło udział około pięciu tysięcy osób. Milicja użyła pałek i gazu łzawiącego, protestujący wyrywali bruk z jezdni i rzucali kamieniami; spalili też dwa samochody milicyjne. Wiele osób było poszkodowanych, znaczna część protestujących została zatrzymana (zatrzymano 333 osoby), aresztowana (część osób zatrzymano w ciągu następnych paru dni na podstawie fotografii wykonanych na miejscu zamieszek przez funkcjonariuszy SB) i potem skazana (przed sądem łącznie 196 osób, w kolegiach orzekających – 48 osób) na kary więzienia (ponad 2 miesiące, w tym dwie osoby nawet na 5 lat) lub grzywny. Represje dosięgnęły protestujących także w ich miejscach pracy lub nauki – niektórzy pozostawali przez długi czas bez pracy. Część uczestników wraz z rodzinami została zmuszona do opuszczenia Zielonej Góry na zawsze.

Upamiętnienie

W 2000 roku w czterdziestą rocznicę wydarzeń ulicy przy filharmonii nadano nazwę 30 maja 1960 roku. W 2010 roku obchodzono 50 rocznicę zamieszek. Odsłonięto pomnik znajdujący się przy filharmonii. Odbyła się wystawa oraz zrealizowano krótkometrażowy film. Pamięć o wydarzeniach przywracał między innymi lubuski historyk Bogdan Biegalski. Wspólnie z Tadeuszem Dzwonowskim wydał w 2010 roku książkę pt. "Wydarzenia zielonogórskie w 1960 roku"