Cmentarz Janowski (ukr. Янівський цвинтар) – cmentarz we Lwowie, na Kleparowie, założony w roku 1883 i funkcjonujący do chwili obecnej; zajmuje około 45 ha powierzchni, jednak jest uboższy i mniej okazały od Cmentarza Łyczakowskiego.

Osoby pochowane na Cmentarzu Janowskim:

• św. Józef Bilczewski – polski arcybiskup lwowski obrządku łacińskiego,
• Serafin Kaszuba – polski zakonnik kapucyn (franciszkanie), Sługa Boży. W roku 2010 pojawiła się wersja o mającym nastąpić przeniesieniu jego zwłok z Cmentarza Janowskiego do Winnicy,
• Kost Łewycki - ukraiński adwokat, parlamentarzysta, przewodniczący Sekretarzy Państwowych w okresie ZURL,
• Maria Tereszczakówna - polska działaczka społeczna, zasłużona w ratowaniu szczątków polskich bohaterów w trakcie profanacji i zrównywania z ziemią Cmentarza Obrońców Lwowa w latach 70-tych XX wieku
• Kazimierz Nałęcz-Rychłowski – polski dziennikarz, tłumacz, poeta. Obecnie grób Kazimierza Nałęcza-Rychłowskiego nie istnieje, został zburzony w okresie Ukraińskiej SRR,
• Konstanty Wolny – działacz narodowy i społeczny na rzecz polskości Górnego Śląska, współpracownik Wojciecha Korfantego, pierwszy marszałek Sejmu Śląskiego, dziekan Rady Adwokackiej w Katowicach. W 2012 roku szczątki Konstantego Wolnego z inicjatywy jego rodziny zostały ekshumowane i pochowane na cmentarzu przy ul. Francuskiej w Katowicach.

W okresie II Rzeczypospolitej polskie władze państwowe ma Cmentarzu Janowskim wybudowały uporządkowane kwatery ofiar walk polsko-ukraińskich o Lwów z lat 1918–1920 zarówno dla polskich Obrońców Lwowa, ale także dla strony przeciwnej tego konfliktu – ukraińskich Strzelców Siczowych. Obecnie staraniem władz ukraińskich kwatery Strzelców Siczowych zostały wyeksponowane i odnowione, natomiast kwatery Orląt Lwowskich pozostają zaniedbane i w ruinie.

Na Cmentarzu Janowskim mieszczą się także groby jeńców wojennych z okresu I wojny światowej.

Do tego cmentarza przylegał cmentarz żydowski z nowoczesną ogromną halą pogrzebową z roku 1912. Cmentarz ten, jak i hala pogrzebowa zostały zniszczone przez Niemców podczas II wojny światowej i w czasie powojennych rządów sowieckich. Po 1962 roku cmentarz był dostępny dla nie-Żydów. Jest tu pochowany historyk Holokaustu Jakub Honigsman.

***

Cmentarz Janowski znajduje się przy ul. Szewczenki 128 (dawna ul. Janowska), dojazd tramwajem nr 7. Ogólna powierzchnia wynosi około 38 ha. Na 68 polach usytuowano ponad 200 tys. grobów.

Janowski cmentarz założono w 1883 r. dla zachodniej części miasta. Niedaleko, od strony ul. Złotej był już czynny otwarty w 1855 r. Nowy Cmentarz Żydowski. Możliwe, iż ta okoliczność, ale chyba głównie duża odległość od centrum miasta nie sprzyjała znacznej popularności nowej „Bożej roli”. Cmentarz przeważnie służył za miejsce wiecznego spoczynku dla biedniejszych warstw ludności Lwowa. Teren cmentarza z czasem rozszerza się, zajmując wolną przestrzeń wzdłuż ul. Janowskiej oraz puste obszary, oddzielające go od żydowskiego kirkutu.

Pola dawnych pochówków są usytuowane na prawo od głównego wejścia oraz wzdłuż centralnej alei. Tu znajduje się najwięcej pomników mających wartość artystyczną, ale cmentarz Janowski w tym względzie znacznie ustępuje Łyczakowskiemu. Tradycyjnie złożyło się tak, że dominują tu monumentalne rodzinne grobowce bez elementów dekoracyjnych, chociaż zdarzają się wyjątki - na 31 polu zwraca uwagę grobowiec rodziny Dzięcielowskich, ozdobiony ciekawą płaskorzeźbą „Szlak do wieczności” (1919). Większość tutejszych pomników wyszła spod dłuta majstrów z kamieniarskich firm A. Zagórskiego, A. Króla, L. Tyrowicza, H. Periera, L. Olszewskiego, T. Iwanowicza, W. Jabłońskiego. Najstarszym z artystycznych jest pomnik rodziny Machanów, wśród których spoczywa także lekarz, profesor Uniwersytetu Lwowskiego Jan Machan (1764-1824). Jest to nagrobek w stylu empire z figurą płaczki, prawdopodobnie wykonany przez Antoniego Schimsera w 1. 20. XIX w. Na cmentarz Janowski był on przeniesiony na początku XX w. z likwidowanego cmentarza Gródeckiego. Ciekawe grobowce w stylu konstruktywizmu i z ornamentacją „Art Deco” z lat 1920-1930 były wykonane w warsztacie W. Korzewicza. Godny uwagi jest nagrobek Romana Kaleckiego (t 1928) z reliefem postaci kobiecej z pochodnią, dłuta nieznanego rzeźbiarza. Niektóre nagrobki z lat 1930-1944 pochodzą z warsztatów S. Łytwynenki i A. Kowerki.

W 1939 r. cmentarz dzielił się na 54 pola i mieścił około 115 tys. pochowanych. Na początku lat 80., w związku z brakiem wolnego miejsca cmentarz Janowski zamknięto. Wyjątki czyniono tylko dla członków rodzin posiadających własne grobowce oraz na specjalne pozwolenie dopuszczano pochówki w mogiłach bliskich krewnych. Główne wejście na cmentarz znajduje się przy ul. Szewczenki. Przy wejściu stoi kolumna-kapliczka z XVII w. (tzw. „latarnia umarłych”) ustawiona tutaj w 1938 r. według projektu arch. Antoniego Łobosa.

Główna aleja prowadzi w kierunku północnym. Na niej na styku pól 13 i 14 usytuowana jest mogiła rzymskokatolickiego abpa lwowskiego Józefa Bilczewskiego (1860-1923), beatyfikowanego przez Ojca Świętego Jana Pawła II we Lwowie w 2001 r. Arcybiskup świadomie wybrał dla siebie ten cmentarz jako miejsce wiecznego spoczynku wśród ubogich. W pobliżu, na rogu pola 14, jest grób kapucyna o. Serafina Alojzego Kaszuby (1910-1977), lwowianina który w trudnych czasach walki z religią prowadził pracę duszpasterską wśród Polaków na Wołyniu i w Kazachstanie (obecnie Zakon 00. Kapucynów zabiega o jego beatyfikację). Na sąsiednim polu 32 znajduje się grobowiec 00. Jezuitów, w którym pochowani są kapłani zasłużeni dla utrzymania ciągłości istnienia Kościoła we Lwowie w okresie władzy sowieckiej: Stanisław Płoszyński (1914—1949), proboszcz katedry łacińskiej; jezuita o. Ludwik Seweryn (1906-1970); infułaci Ignacy Chwirut (1887-1973) i kanclerz Kurii Metropolitalnej Zygmunt Hałuniewicz (1889-1974). Groby duchownych rzymskokatolickich spotykamy również na polu 6, w tym: Marcina Serwackiego (1848-1913, rz. L. Makolondra) oraz proboszcza parafii św. Anny Błażeja Ziemiańskiego (1845-1908). Nieco dalej, po prawej stronie, na 13 polu widzimy grób profesora konserwatorium Michała Szczupaczkiewicza (1886-1925).

Na lewo od głównej alei pochowane są ofiary kwietniowych wydarzeń w 1936 r., kiedy podczas zamieszek bezrobotnych policja zabiła Władysława Kozaka (1913-1936). Jego pogrzeb przekształcił się w antyrządową manifestację, w trakcie której policja zabiła jeszcze 48 demonstrantów. Mogiły ofiar uporządkowano w 1956 r. Powyżej tego panteonu, na polu 31, znajduje się grobowiec Nikodemowiczów, w którym jest pochowany znany architekt Marian Nikodemowicz (1890-1952).

Na 38 polu obecnie odnowiono wojskowy cmentarz strzelców siczowych, którzy zginęli podczas listopadowych walk w 1918 r. we Lwowie i w następnych latach w wojnie polsko-ukraińskiej. Pochowanych jest tutaj 1070 strzelców. Trochę później na tym cmentarzu spoczęli dowódca UGA Myron Tarnawski (1869-1938) oraz wybitny działacz ukraińskiego życia społecznego i politycznego Kost Łewycki (1859-1941). Na cmentarzu Janowskim spoczywają prochy znanego ukraińskiego artysty-malarza Modesta Sosenki (1865-1920, pole 31, nagrobek rz. J. Dzyndry), poety Bohdana-Ihora Antonycza (1909 — 1937, pole 4, nagrobek rz. T. Bryz), wybitnego polskiego rzeźbiarza Juliana Bełtowskiego (1852-1926, pole 5), pisarza i aktora Emila Derynga (1818-1895).

W pierwszych dniach wojny sowiecko-niemieckiej masowo wymordowano więźniów w lwowskich kryminałach. Na Janowskim cmentarzu przy 55 polu jest zbiorowa mogiła „Trzy Krzyże”, gdzie pochowano szczątki niezidentyfikowanych ofiar z więzienia „Brygidki”;. Obok, już na samej granicy cmentarza, w 1990 r. postawiono, stylizowany na brzozowy, krzyż upamiętniający ofiary terroru NKWD w czerwcu 1941 r.

W 1962 r., po rozwiązaniu lwowskiej gminy żydowskiej, do cmentarza Janowskiego przyłączono terytorium Nowego Cmentarza Żydowskiego. Stare okopisko na Kleparowie zamknięto w 1855 r. i jednocześnie założono Nowy Cmentarz za Kortumową górą, w pobliżu drogi do Janowa. Przed II wojną światową przyjął on wielu wybitnych obywateli Lwowa. W 1856 r. wybudowano tu synagogę z fundacji Efroima Wixla. Później uporządkowano drogę do cmentarza, zbudowano ogrodzenie w neoromańskim stylu i lokal zarządu. W 1912 r. rozpoczęto budowę nowego pomieszczenia przedpogrzebowego - Beth-Tahara, według projektu arch. R Felińskiego i J. Gmdyńskiego. W czasie hitlerowskiej okupacji na początku 1943 r. rozpoczęła się likwidacja cmentarza. Zrujnowane zostały wszystkie budowle i mogiły. Najstarszy nagrobek, który zachował się do naszych czasów pochodzi z 1914 r. Za czasów sowieckich cmentarz funkcjonował nadal pod opieką miejskiej gminy żydowskiej. Przy wejściu od ulicy Jeroszenki (dawnej ul. Pilichowskiej), w miejscu gdzie w pierwszych latach po wojnie w zbiorowej mogile powtórnie pogrzebano szczątki z dawnych zniszczonych grobów, sumptem gminy żydowskiej postawiono granitowy obelisk z napisem, upamiętniającym ofiary hitlerowców. Zwarte groby żydowskie z czasów powojennych usytuowane są wzdłuż głównej alei oraz na przyległych polach. Zachowała się tu własna numeracja pól. Od 1962 r. cmentarz ten wykorzystywano również dla nieżydowskich pochówków. Jeszcze jeden znak pamiątkowy znajduje się powyżej 37 pola. Jest to płyta z lakonicznym napisem - „Tu są pochowani obywatele radzieccy - ofiary faszystowskich przestępstw we Lwowie w 1. 1941-1943”. Tylko rok 1943 - data likwidacji janowskiego obozu koncentracyjnego wskazuje, że jest to pomnik ofiar holocaustu.

Przed wojną na cmentarzu Janowskim były wydzielone kwatery na pochówki wojskowe. Pola 42 i 43 przeznaczone były dla wojskowych lwowskiego garnizonu. Na polubi spoczęły ofiary I wojny światowej, polsko-ukraińskiej wojny lat 1918-1919 oraz polsko-bolszewickiej wojny 1920 r. Na 37 polu istnieje niewielki polski cmentarz żołnierzy poległych w 1. 1918-1920. Ten cmentarz, tak samo jak i ukraiński cmentarz wojskowy, został zniszczony na początku 1. 70. XIX w. Zachowało się tylko kilka mogił i krzyż pamiątkowy.

W ciągu lat 1941-1944 z części cmentarza przylegającej do ul. Szewczenki korzystano dla grzebania żołnierzy armii hitlerowskiej. W 1941 r. założono tutaj oddzielny cmentarz dla Słowaków, który istniał do lat 70., a potem, jak i wszystkie inne wojskowe nekropolie został zniszczony. Na zachodnim obrzeżu cmentarza, już poza granicami 53 pola, mieści się cmentarz niemieckich jeńców wojennych, którzy przebywali we Lwowie w 1. 1945-1949. Zachowało się 20 grobów oznakowanych numerami.

Źródło: http://www.lvivguide.info