Zbigniew Józef Burzyński (ur. 31 marca 1902 w Żółkwi, zm. 30 grudnia 1971 w Warszawie) – kapitan Wojska Polskiego, pilot i konstruktor balonów, jeden z pionierów polskiego sportu balonowego, dwukrotny zdobywca pucharu Gordona Bennetta i rekordzista świata.

Młodość i służba wojskowa

Zbigniew Józef Burzyński urodził się 31 marca 1902 w Żółkwi koło Lwowa w rodzinie inżyniera leśnictwa Władysława Burzyńskiego. Uczęszczał do szkoły średniej kolejno we Lwowie, Wiedniu i Krakowie, gdzie wstąpił do Korpusu kadetów w Łobzowie i uzyskał w 1919 maturę. Ukończył następnie Szkołę Podchorążych Artylerii w Poznaniu (z 11 lokatą na 400 podchorążych), po czym na krótko służył w 1 Pułku Artylerii Górskiej w Nowym Targu.

Jego związek z baloniarstwem rozpoczął się, kiedy 1 maja 1921 został wysłany na kurs obserwatorów aeronautycznych do Oficerskiej Szkoły Aeronautycznej w Toruniu, który ukończył z pierwszą lokatą i pozostał tam jako wykładowca. Awansował w tym czasie do stopnia podporucznika. Przetłumaczył z francuskiego instrukcję montażu zakupionego z demobilu sterowca nazwanego "Lech" i uczestniczył w montażu i próbach lotów, bez udziału instruktora. 27 września 1922 odbył pierwszy lot balonem wolnym. 18 maja 1923 awansował na stopień porucznika ze starszeństwem z 1 marca 1923 i 3 lokatą w korpusie oficerów aeronautycznych. Pełnił wówczas służbę w II Batalionie Aeronautycznym w Jabłonnie.

W 1924 odbył staż w wojskowych zakładach balonowych w Chalais-Meudon we Francji, po czym, po powrocie, uruchomił pierwszy w Polsce warsztat produkujący powłoki balonowe w Centralnych Warsztatach Aeronautycznych w Legionowie. Pod jego kierownictwem zbudowano pierwszy polski balon na uwięzi i balon wolny. W Legionowie pracował na różnych stanowiskach do marca 1937, m.in. był pracownikiem biura konstrukcyjnego i dowódcą kompanii balonów obserwacyjnych w 2 Batalionie Balonowym. 5 marca 1934 awansował na stopień kapitana ze starszeństwem z 1 stycznia 1934 i 21 lokatą w korpusie oficerów aeronautyki.

W latach 1937-1939 Burzyński ukończył kurs oficerów technicznych lotnictwa w Warszawie i zaprojektował prototyp polskiego balonu zaporowego.

Osiągnięcia sportowe przed 1939

Od 1928 Burzyński brał udział w sporcie balonowym. We wrześniu tego roku uczestniczył w III Krajowych Zawodach Balonów Wolnych, lecąc balonem "Lwów" dowodzonym przez Franciszka Hynka (pojemność 750 m³) i zajmując pierwsze miejsce za przelot największej odległości 380 km (na 4 załogi). W 1929 uczestniczył w zawodach międzynarodowych w Poznaniu jako pomocnik na balonie "Wilno" (pilot J. Sielewicz, 6. miejsce na 7 załóg).

W 1932 Burzyński i Franciszek Hynek jako dowódca po raz pierwszy wystartowali w międzynarodowych zawodach balonowych o Puchar Gordona Bennetta (był to pierwszy rok, w którym startowały tam załogi polskie). Przelatując balonem "Gdynia" (1200 m³) odległość 1075 km z Bazylei do Bielan w Warszawie w czasie 17 godzin otrzymali nagrodę za najlepszą prędkość 63 km/h, ogółem zajęli 6. miejsce na 16 załóg. 28 lutego 1933 Burzyński z Hynkiem odbyli pierwszy w Polsce lot balonem na wysokość, uzyskując rekord Polski 9762 m balonem "Toruń" (2200 m³).

W kolejnych zawodach o Puchar Gordona Bennetta przeprowadzonych w 1933 w USA, Hynek (dowódca) i Burzyński odnieśli zwycięstwo, przelatując balonem SP-ADS "Kościuszko" (2200 m³) odległość 1361 km od miejsca startu w Chicago do Aulmes w Kanadzie, utrzymując się w powietrzu przez 39 godzin i 39 minut. Było to pierwsze zwycięstwo Polski w tych zawodach.

W zawodach o Puchar Gordona Bennetta w 1934 w Warszawie Burzyński pilotując balon "Warszawa II" jako dowódca, wraz z J. Zakrzewskim, zdobył 2. miejsce, przelatując 1301 km w czasie 36 h 42 min i lądując pod Riazaniem.

W kolejnych zawodach o Puchar Gordona Bennetta w dniach 15-18 września 1935 w Warszawie, pilotując balon "Polonia II" wraz z W. Wysockim, Burzyński odniósł drugie zwycięstwo, przelatując odległość 1650,47 km w czasie 57 godzin i 54 minuty i lądując w Tiszkino pod Stalingradem. Jednocześnie ustanowili oni rekordy świata odległości i długotrwałości lotu w swojej klasie.

28 marca 1935 Burzyński z Wysockim ustanowili rekord świata wysokości lotu balonem 9437 m (balon "Warszawa II"), a 11 lipca 1935 rekord Polski wysokości lotu 10.200 m. 29 marca 1936 Burzyński z Konstantym Jodko-Narkiewiczem ustanowił nowy rekord świata wysokości lotu 10.853 m (w klasie A-9 balonów o pojemności 3001–4000 m²) balonem "Warszawa II", nie pobity przez 26 lat.

Burzyński uczestniczył jeszcze w zawodach o Puchar Gordona Bennetta w 1936 w Warszawie, zajmując 6. miejsce na 10 załóg (z członkiem załogi W. Pomaskim, balon "Polonia II", odległość 1428,64 km) i w 1937 w Brukseli, zajmując 8. miejsce na 12 załóg (z członkiem załogi W. Koblańskim, balon "LOPP", 825 km). Był wyznaczony na pilota lotu stratosferycznego balonem "Gwiazda Polski" w 1938, który jednak nie doszedł do skutku.

Wojna i okres powojenny

Podczas kampanii wrześniowej w 1939 Burzyński był dowódcą kompanii balonów obserwacyjnych. Trafił do niewoli niemieckiej, w której przebywał od 6 października 1939 do 1 kwietnia 1945. Następnie, służył jako oficer łącznikowy 4. Brygady Komandosów w Niemczech, po czym w listopadzie 1945 powrócił do Polski.

W 1955 ukończył studia na Politechnice Warszawskiej, uzyskując dyplom inżyniera mechanika specjalności balonowej. Pracował tam następnie jako starszy asystent i konstruktor w Katedrze Budowy Lotnisk. Inicjował jednocześnie odrodzenie sportu balonowego w PRL, umożliwione po okresie stalinizmu i aktywnie działał społecznie na rzecz lotnictwa. Został przewodniczącym nowo powołanej w 1956 Rady Balonowej Aeroklubu PRL, a następnie wieloletnim przewodniczącym Komisji Balonowej APRL. Od 1956 był też członkiem Lotniczej Komisji Historycznej APRL. Od 1957 należał do Klubu Seniorów Lotnictwa APRL, będąc jego członkiem zarządu i komisji rewizyjnej. Od 1963 należał do PZPR.

Pomiędzy 1956 a 1969 zajmował się opracowaniem dokumentacji technicznej, nadzorem nad budową i oblatywaniem balonów wolnych oraz szkoleniem ich pilotów, instruktorów i mechaników balonowych. Brał udział w organizacji krajowych zawodów balonowych. Był stałym delegatem w Międzynarodowej Komisji Balonowej FAI w Paryżu. W latach 1966-1969 pomagał także w reaktywacji sportu balonowego w Czechosłowacji, sprawując nadzór techniczny i szkoląc pilotów. Ogółem Zbigniew Burzyński wykonał 138 lotów balonowych - najwięcej w Polsce, z tego 73 przed wojną. Na różnego rodzaju balonach wylatał ok. 1500 godzin.

Jest autorem dwóch książek: "Kościuszko nad Ameryką" (1934) i "Balonem przez kontynenty" (1956).

Odznaczenia i nagrody

• Odznaka obserwatora balonowego
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918-1921
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
• Złoty Krzyż Zasługi (1933)
• Złoty Krzyż Zasługi (1934)
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski(1935)
• Dyplom Paula Tissandiera (1958)
• dyplom Montgolfiera FAI (1960)
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1964)
• Odznaka Zasłużonego Działacza Lotnictwa Sportowego (1966)
• Brązowy Medalem za Zasługi Dla Obronności Kraju (1967)