Wojciech Alojzy Świętosławski (ur. 21 czerwca 1881 w Kiryjówce powiat olhopolski guberni podolskiej, zm. 29 kwietnia 1968 w Warszawie) – polski chemik i biofizyk, profesor Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Warszawskiej (której w latach 1928–1929 był rektorem), senator RP.

Dzieciństwo i kariera pod zaborami

Lata szkolne i akademickie spędził w Kijowie, tam w 1899 ukończył gimnazjum, a w 1906 otrzymał dyplom inżyniera technologa na Wydziale Chemicznym Politechniki Kijowskiej. Po krótkim pobycie na zachodzie wrócił do Kijowa i został asystentem.

W 1908 w „Roczniku Polskim” wydrukowano jego pierwszą publikację naukową: Termochemiczna analiza związków organicznych. Za całokształt prac Rosyjskie Towarzystwo Fizyko-Chemiczne przyznało mu Nagrodę Mendelejewa, został też powołany na stanowisko kierownika Laboratorium Chemicznego im. Ługinina na Uniwersytecie Moskiewskim gdzie pracował jako docent. W 1917 przedłożył swoją pracę magisterską pt. Związki dwuazowe, gdzie podał teorię budowy związków dwuazowych i oksymów. Ze względu na swoją doniosłość praca została przyjęta jako doktorska.

Dalsze badania Świętosławskiego obejmowały udoskonalenie spalania w bombie kalorymetrycznej, budowę nowego kalorymetru adiabatycznego i badania nad węglowodorami aromatycznymi, kwasem azotowym, nitrozwiązkami, aminami oraz związkami zawierającymi siarkę i fluorowce.

Powrót do kraju

W 1918, po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, wrócił do kraju. Porzucił swoje laboratorium w Moskwie i zajął się organizacją powrotu wysoko wykwalifikowanych emigrantów. W 1919 został powołany na stanowisko profesora zwyczajnego chemii fizycznej Politechniki Warszawskiej i powrócił do badań naukowych. Opracował m.in. nowa metodę oznaczania ciepła parowania, skonstruował kalorymetr adiabatyczny, kierował pracami nad oznaczeniem ciepeł właściwych cieczy.

W 1920, na Konferencji Międzynarodowej Unii Chemicznej w Rzymie, zgłosił wniosek o przyjęcie kwasu benzoesowego jako międzynarodowego wzorca do cechowania bomby kalorymetrycznej. W 1922 wniosek ten został przyjęty, a Wojciech Świętosławski stanął na czele Komisji Danych Termochemicznych, koordynującej prace nad oznaczaniem ciepeł spalania.

W tym czasie rozwinął też nowy kierunek badań kalorymetrycznych, tzw. mikrokalorymetrię. Skonstruował mikrokalorymetry pracujące w warunkach izotermicznych i adiabatycznych oraz mikrokalorymetry oparte na zasadzie częściowej wymiany ciepła z otoczeniem, dzięki czemu stało możliwe wyznaczenie dotychczas niemierzalnych wartości ciepła promieniowania blendy uranowej, ciepła absorpcji promieni przenikliwych, ciepła hydratacji cementów.

Nieco później rozpoczął prace nad metodyką pomiaru prężności par i temperatur wrzenia. Skonstruował ebuliometr i ebuliometr różnicowy. Przyrządy te znalazły zastosowanie do oznaczania czystości substancji ciekłych i zapoczątkowały nowe dziedziny nauki: azeotropię i poliazeotropię. Poza tym zajmował się układami dwufazowymi, wynalazł przyrząd do obserwacji zjawisk krytycznych i udoskonalił metodę Meyera oznaczania mas cząsteczkowych.

W 1928 został powołany na stanowisko wiceprezesa Międzynarodowej Unii Chemicznej, w 1934 na prezesa Komisji Danych Fizykochemicznych, w 1938 na przewodniczącego Międzynarodowej Komisji Wzorców Fizykochemicznych. Jednocześnie był dziekanem i rektorem na Politechnice Warszawskiej, w latach 1925–1926 pełnił funkcję prezesa Polskiego Towarzystwa Chemicznego. Był redaktorem „Roczników Chemii”, członkiem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (od 1922), Polskiej Akademii Umiejętności (od 1923, 1934–1946 wiceprezes), Akademii Nauk Technicznych (od 1923).

Od 12 października 1935 do 15 maja 1936 był ministrem wyznań religijnych i oświecenia publicznego w rządzie Mariana Zyndrama-Kościałkowskiego i od 16 października 1936 do 30 września 1939 w rządzie Felicjana Sławoja Składkowskiego. W latach 1935–1939 zasiadał również w Senacie RP. W tym czasie opracował pierwszy czterotomowy podręcznik Chemia fizyczna.

II wojna światowa

Po wybuchu II wojny wojny światowej wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie przebywał do jej końca. Kolejno został profesorem na uniwersytecie w Pittsburghu, wykładowcą termochemii, ebuliometrii i fizykochemii węgla kamiennego w Iowa, otrzymał godność Senior Fellow w Instytucie Badań Przemysłowych Mellona w Pittsburgu. Wynalazł kriometr znajdujący zastosowanie do oznaczania stopnia czystości substancji, dzięki któremu Polska w 1961 uzyskała pierwsze miejsce w Międzynarodowym Konkursie Komisji Danych Fizykochemicznych – koszt oznaczenia stopnia czystości metodą Świętosławskiego wyniósł około 10 dolarów, gdy w tym czasie badanie takie kosztowało około 50 000 dolarów. W okresie wojny wydał 3 monografie polskiej nauki w języku angielskim, przyczyniając się do jej propagowania.

Po II wojnie światowej

W 1946 wrócił do Polski, gdzie stworzył od podstaw Katedrę Chemii Fizycznej na Uniwersytecie Warszawskim i został kierownikiem Katedry Chemii Fizycznej Stosowanej na Politechnice Warszawskiej, gdzie prowadził zajęcia z fizykochemii węgla kamiennego. Został też kierownikiem Działu Fizykochemicznego w Instytucie Chemii Ogólnej, który później został przekształcony w Instytut Chemii Fizycznej PAN.

Z chwilą powołania do życia Polskiej Akademii Nauk został twórcą i kierownikiem zorganizowanego przez siebie Zakładu Fizykochemii Podstawowych Surowców Organicznych. Podjął dalsze badania naukowe. Napisał monografie: Metody oczyszczania i rozdzielania substancji (1950), Fizykochemia węgla kamiennego i procesów koksowania (1953) i Fizykochemia przerobu smoły węglowej (1955). Oprócz tego był autorem przemysłowych metod uzyskiwania niektórych związków ze smoły węglowej.

Profesor pracował do 1960 z krótką przerwą na ciężką chorobę serca, kiedy to w wieku 79 lat przeszedł na emeryturę, nie tracąc kontaktu z Instytutem Chemii Fizycznej PAN.

Dorobek naukowy i nagrody

Dorobek naukowy profesora to ponad 500 publikacji naukowych, 11 monografii i wiele patentów.

Dwukrotnie był nominowany do nagrody Nobla. W uznaniu zasług odznaczony m.in. Orderem Sztandaru Pracy I klasy, dwukrotnie Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski. Był laureatem Państwowej Nagrody Naukowej I i II stopnia, Nagrody Naukowej im. Mendelejewa, Nagrody Naukowej m.st. Warszawy, odznaczony Złotym Medalem Lavoisiera (przez Francuskie Towarzystwo Chemii Przemysłowej), Medalem Hanusa (przez Czechosłowackie Towarzystwo Chemiczne) i wieloma innymi.

Został doktorem honoris causa 8 uczelni krajowych, m.in. w 1960 Uniwersytetu Jagiellońskiego i Politechniki Łódzkiej, i w 1961 Politechnika Warszawskiej oraz członkiem rzeczywistym PAU i PAN.

Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicznego nadaje Medal im. Prof. Wojciecha Świętosławskiego.