Władysław Marcjan Mikołaj Żeleński (ur. 6 lipca 1837 w Grodkowicach pod Krakowem, zm. 23 stycznia 1921 w Krakowie) – polski kompozytor, pianista, organista, pedagog, organizator życia muzycznego.

Życiorys

Był synem Marcjana Władysława i Kamili z Russockich. Władysław Żeleński już we wczesnym dzieciństwie przejawiał szczególne uzdolnienia muzyczne. Naukę gry na fortepianie rozpoczął w Krakowie pod kierunkiem Kazimierza Wojciechowskiego, a następnie Jana Germasza. W zakresie kompozycji kształcił się u Franciszka Mireckiego. W wieku 20 lat Żeleński miał już w swoim dorobku kompozytorskim dwa kwartety smyczkowe, tria oraz uwerturę, której prawykonaniem osobiście zadyrygował na koncercie w dniu 29 lipca 1857 roku.

Dalsze studia muzyczne odbywał od 1859 w Pradze, gdzie kształcił się w zakresie gry fortepianowej u Aleksandra Dreyschocka oraz w zakresie gry na organach i nauki kontrapunktu u Józefa Krejčiego. W 1862 uzyskał w Pradze tytuł doktora filozofii. W latach 1866-1870 doskonalił rzemiosło kompozytorskie w Paryżu pod kierunkiem Napoleona Henryka Rebera w Konserwatorium Paryskim, a później prywatnie u Bertolda Damckego.

W 1870 Władysław Żeleński powrócił do kraju. Początkowo działał w Krakowie, gdzie 30 stycznia 1871 odbył się jego koncert kompozytorski. Następnie przeniósł się do Warszawy, gdzie po śmierci Stanisława Moniuszki objął klasę harmonii i kontrapunktu w Konserwatorium Warszawskim. W 1878 r. został dyrektorem artystycznym Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego. W 1881 roku powrócił na stałe do Krakowa. Z jego inicjatywy zostało powołane Konserwatorium Krakowskie, w którym aż do śmierci w 1921 r. pełnił funkcję dyrektora. W konserwatorium prowadził także klasę organów i przedmioty teoretyczne. Jednym z jego uczniów był pianista i kompozytor Zygmunt Stojowski. Pochowany został na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie, w grobowcu rodzinnym (kw. Ka).

Twórczość

Twórczość Władysława Żeleńskiego obejmuje 5 kwartetów smyczkowych, sekstet, 2 tria, kwartet fortepianowy, utwory na skrzypce i fortepian, utwory fortepianowe (w tym 2 sonaty i liczne miniatury), utwory organowe, Koncert fortepianowy Es-dur, utwory orkiestrowe: m.in. 2 uwertury (W Tatrach, Echa leśne), 2 symfonie, a także liczne pieśni. Skomponował też wiele pieśni do słów zaprzyjaźnionej z rodziną Żeleńskich Narcyzy Żmichowskiej „Gabryelli”[2].

• Konrad Wallenrod,
• Goplana,
• Janek,
• Stara Baśń na podstawie powieści Józefa Ignacego Kraszewskiego wystawiona w 1907 roku we Lwowie.

Rodzina

Od 1872 mąż Wandy Żeleńskiej z domu Grabowskiej, ojciec trzech synów: inżyniera Stanisława Żeleńskiego, tłumacza, satyryka, pisarza i lekarza z zawodu, Tadeusza Boy-Żeleńskiego, oraz urzędnika bankowego Edwarda Żeleńskiego.