Vladimir Vladimirovič Nabokov, ros. Владимир Владимирович Набоков (ur. 10 kwietnia?/22 kwietnia 1899 w Sankt Petersburgu, Cesarstwo Rosyjskie, zm. 2 lipca 1977 w Montreux w Szwajcarii) – pisarz rosyjski, tworzący do mniej więcej 1938 roku głównie w języku ojczystym, potem głównie w języku angielskim, autor kilku tekstów w języku francuskim. Z wykształcenia Nabokov był filologiem (romanistą i rusycystą), krótko studiował zoologię, przez całe życie zajmował się lepidopterologią (liczne artykuły w czasopismach specjalistycznych, praca w harwardzkim muzeum), hobbystycznie układał zadania szachowe, w latach 1941-1959 był wykładowcą literatury na uczelniach amerykańskich.

Szeroką sławę przyniosła mu powieść "Lolita" (opublikowana w Paryżu, 1955).

Życiorys

Życie Vladimira Nabokova można podzielić na cztery etapy:

• 1899-1920 Rosja,
• 1920-1940 Europa Zachodnia (Cambridge, Berlin i Paryż),
• 1940-1960 USA,
• 1960-1977 Szwajcaria.

Nabokov pochodził z szlacheckiej rodziny rosyjskiej. Po utracie majątku w wyniku rewolucji październikowej w Rosji jego rodzina wyjechała do zachodniej Europy. Na początku lat dwudziestych Nabokov studiował romanistykę i slawistykę w Cambridge, po ukończeniu studiów w 1923 zamieszkał w Berlinie (Niemcy oraz środowisko emigrantów rosyjskich w Niemczech nierzadko występują w utworach Nabokova z tamtego okresu).

15 kwietnia 1925 Nabokov ożenił się z Verą Slonim, 10 maja 1936 urodził im się syn Dimitri. W 1937 przenieśli się do Paryża, a w 1940 popłynęli transatlantykiem do USA, gdzie Nabokov między innymi pracował w muzeum oraz jako profesor literatury na uczelni. Po sukcesie finansowym "Lolity", w 1961 Nabokov z rodziną przeprowadził się do Montreux w Szwajcarii. Od 1964 aż do śmierci mieszkał w hotelu Montreux-Palace w Montreux.

Twórczość

Twórczość Nabokova należy do najwybitniejszych osiągnięć w zakresie obu literatur, do których należy, zarówno rosyjskiej, jak i angielskiej.

Powieści Nabokova eksplorują w artystycznej formie tematykę filozoficzną (tematy takie jak estetyka, życie po śmierci, rozważania nad charakterem rzeczywistości i świadomości). Przez niektórych uznawany również czasem za kpiarza literatury, Nabokov uważany jest słusznie za pisarza, który potrafi daleko bardziej niż inni twórcy połączyć żar artysty z dyscypliną i chłodem naukowca.

Poza powieściami, trzy wersje autobiografii ("Tamte brzegi", "Conclusive evidence", oraz "Pamięci, mów!"), kilka zbiorów opowiadań (m.in. "Feralna trzynastka", "Szczegółowy opis zachodu słońca i inne opowiadania"), dramaty, nieliczne poezje, trzy tomy wykładów o literaturze europejskiej i rosyjskiej, tłumaczenia z angielskiego na rosyjski (m.in. tłumaczenie "Alicji w krainie czarów" Lewisa Carrolla) i z rosyjskiego na angielski (m.in. erudycyjny przekład "Eugeniusza Oniegina" Aleksandra Puszkina), zadania szachowe i profesjonalne prace z zakresu microlepidoptera.

Jedne z najważniejszych powieści Nabokova to:

Dar

Powieść odzwierciedlająca pewien okres życia młodego i genialnego pisarza rosyjskiego, mieszkającego w Berlinie na początku lat dwudziestych ubiegłego wieku – Fiodora Godunowa Czerdyncewa. Opis jego życia przesycony jest żywymi i barwnymi wspomnieniami z Rosji oraz spojrzeniem młodego geniusza na własną pracę twórczą.

Zaproszenie na egzekucję

Artystyczna opowieść dziejąca się w nieokreślonej przyszłości, w świecie noszącym subtelne piętno sztuczności, zamieszkanym przez sztuczne postaci, pośród których żywy, prawdziwy i czujący istnienie jakiegoś innego lepszego świata, bohater, Cyncynat C., zostaje skazany na śmierć przez ścięcie (jego winą jest bycie nieprzezroczystym w świecie przezroczystych ludzi). Powieść opisuje dni oczekiwania Cyncynata na egzekucję.

Blady ogień

Napisany tuż po Lolicie tekst, którego natura i przesłanie są wysoce kontrowersyjne. Jest prawdopodobnie zakamuflowanym traktatem filozoficznym, grą literacka i szaradą eksplorująca tematykę życia po śmierci.

Książka składa się z 999-wersowego poematu „Blady ogień”, napisanego przez amerykańskiego poetę Johna Shade'a oraz z serii przypisów do poematu (wyraźnie odbiegających od tematu i kilkakrotnie przekraczających objętościowo długość samego poematu) napisanych przez sąsiada i przyjaciela Shade'a – Charlesa Kinbote'a, który utrzymuje, że jest zdetronizowanym królem fikcyjnego państwa – Zembli.

Bibliografia

Bibliografia rosyjskojęzyczna

powieści:

• Maszeńka (1926),
• Król, dama, walet (1928),
• Obrona Łużyna (1930),
• Splendor (1932, org. ros. Podwig, ang. Glory, w wydaniach polskich także pod tyt. Chwała),
• Śmiech w ciemności (1933),
• Rozpacz (1934),
• Dar (1937-1938),
• Zaproszenie na egzekucję (1938),

opowieści:

• Oko (1938),
• Czarodziej (1939)

utwory dramatyczne:

• Śmierć (1923)
• Wynalazek Walca (1938)
• Ultima Thule (1942, rozdział niedokończonej powieści pt. Solus rex),

Bibliografia anglojęzyczna

powieści:

• Prawdziwe życie Sebastiana Knighta (1941),
• Bend Sinister (1947, w wydaniach polskich funkcjonowały tytuły: Skośnie w lewo, Z nieprawej strony lub Nieprawe godło),
• Lolita (1955),
• Pnin (1957),
• Blady ogień (1962),
• Ada albo Żar. Kronika rodzinna (1969),
• Przejrzystość rzeczy lub Przezroczyste przedmioty (1972),
• Patrz na te arlekiny (1974),
• Oryginał Laury (nieukończona, wydana w 2009),

zbiory opowiadań:

• Feralna trzynastka (1958, zbiór zawiera opowiadania powstałe na przestrzeni wielu lat, w tym opowiadania napisane w języku rosyjskim).