Cmentarz wojenny nr 309 – Trzciana – cmentarz z I wojny światowej znajdujący się we wsi Trzciana w województwie małopolskim, w powiecie bocheńskim, w gminie Trzciana. Jest jednym z 400 zachodniogalicyjskich cmentarzy wojennych zbudowanych przez Oddział Grobów Wojennych C. i K. Komendantury Wojskowej w Krakowie. W okręgu bocheńskim cmentarzy tych jest 46.

Pochowano tutaj żołnierzy armii rosyjskiej, austriacko-węgierskiej i pruskiej, którzy zginęli w walkach na okolicznych terenach na początku grudnia 1914 w czasie operacji limanowsko-łapanowskiej. Żołnierze rosyjscy armii gen. Radko-Dmitrijewa wkroczyli do Trzciany 26 listopada 1914 konfiskując ludziom wszystko, co było im potrzebne: bydło, konie, żywność, paszę dla koni. W Trzcianie przebywali tylko kilka dni. Na wieść o zbliżających się oddziałach armii austriackiej i niemieckiej zajęli obronne pozycje na paśmie wzgórz Leszczyna – Rajbrot. Do Trzciany wkroczyły wojska austriackie, które ewakuowały ludność. Przez kilka dni trwały walki. Sprzymierzone wojska austriacko-niemieckie ostatecznie odniosły sukces, wypierając Rosjan dalej na wschód. Bardzo podniosło to morale wojska austriacko-węgierskich, gdyż operacja limanowsko-łapanowska była pierwszym ich sukcesem po paśmie porażek. W walkach tych obydwie strony poniosły wielkie straty i w okolicach znajduje się wiele cmentarzy wojennych. Ogółem na obydwu kwaterach cmentarza pochowano:

• 53 żołnierzy armii niemieckiej z 30 pułku piechoty, 218 i 219 rezerwowego pułku piechoty i 47 sambijskiej kompanii pionierów,
• 36 żołnierzy armii austriacko-węgierskiej z 271 pułku piechoty,
• 97 żołnierzy armii rosyjskiej

Zidentyfikowano 39 żołnierzy.

Cmentarz składa się z dwóch kwater: górna ma powierchnię 97 m², dolna 185 m². Obydwie znajdują się na cmentarzu parafialnym w Trzcianie, przy drodze łączącej Trzcianę z Leszczyną, powyżej skrzyżowania z boczną drogą. Obydwie kwatery oparte są na planie prostokąta i obsadzone są 8 dębami. Dęby te są pomnikami przyrody. Ogrodzenie kwater stanowi niski mur i masywne betonowe słupki połączone żeliwnymi rurami.

Wejście od głównej alei do cmentarza wojennego zamknięte jest dwuskrzydłową, niską, żelazną furtką. Na przeciwległym do furtki boku ogrodzenia znajduje się ściana pomnikowa z tablicą inskrypcyjną i dwoma żeliwnymi krzyżami maltańskimi z wieńcami laurowymi. Występuje kilka rodzajów nagrobków: betonowe stele z żeliwną tablicą inskrypcyjną, nagrobki ziemne z żeliwnymi ażurowymi krzyżami oraz nagrobki ziemne z krzyżami z płaskich prętów. Na grobach żołnierzy rosyjskich umieszczono krzyże lotaryńskie, na pozostałych krzyże łacińskie. Pochowano tu 97 żołnierzy armii rosyjskiej, 38 żołnierzy armii niemieckiej i 20 z armii austro-węgierskiej. Zidentyfikowano 16.

Główny element stanowi dwuspadowa ściana pomnikowa z krzyżem maltańskim i tablicą inskrypcyjną, na której znajduje się napis w języku niemieckim. W tłumaczeniu na język polski oznacza on: ""Przybyliśmy z szarości dnia powszedniego, a przekroczyliśmy próg życia ukoronowani wawrzynem". W obrębie kwatery znajdują się 9 ziemnych nagrobków z żeliwnymi krzyżami maltańskimi. Na nagrobkach umieszczone są żeliwne krzyże z owalną tabliczką na skrzyżowaniu ramion. Oprócz tego jest jeszcze jedna betonowa stela z tablica inskrypcyjną. W tej kwaterze pochowano 16 żołnierzy armii austriacko-węgierskiej i 15 z armii niemieckiej. Zidentyfikowano 13.

W obrębie dolnej kwatery znajduje się nagrobek pchor. Łukasiewicza, który poległ w wojnie obronnej w 1939. Jest to ziemny nagrobek i głaz z tablicą inskrypcyjna, na której znajduje się napis: "Ś.p. Tu spoczywa/ podch. Łukasiewicz/ który poległ w walce/ o polską ziemie/ z hitlerowskim najeźdźcą/ w dniu 5 IX 1939 r./ Cześć i chwała/ bohaterom września/ młodzież/Szkoły Podstawowej w Trzcianie/ w 30 lecie PRL”.

W okresie Polski międzywojennej cmentarz jako nowy był jeszcze w dobrym stanie. Po II wojnie ranga cmentarza w świadomości społeczeństwa i ówczesnych władz zmalała, przybyły bowiem nowe, świeższe cmentarze i dramatyczne historie nowej wojny. Młodzież szkolna uporządkowywała cmentarz przed dniem Wszystkich Świętych i zapalała znicze, jednak cmentarz ulegał w naturalny sposób niszczeniu przez czynniki pogody i roślinność. Dopiero od lat 90. zaczęto bardziej dbać o cmentarze z I wojny światowej. W 1993 cmentarz został wciągnięty na listę zabytków nieruchomych. W 2001 gmina Trzciana wykonała kapitalny remont cmentarza, w 2010 dokonano zabiegów konserwacyjnych przy dębach. Corocznie w październiku młodzież szkolna organizuje rajd szlakami cmentarzy I wojny światowej. W gminie Trzciana akcję tę zainicjował Tadeusz Olszewski, nauczyciel gimnazjum.

nr rej. A-373 z 21.12.1993