Tadeusz Hołówko, pseudonimy: Kirgiz, Horodyński, Otfinowski, krypt. T. H-ko (ur. 17 września 1889 w Semipałatyńsku, zm. 29 sierpnia 1931 w Truskawcu) – polski polityk, działacz państwowy II Rzeczypospolitej, publicysta, działacz ruchu prometejskiego.

Pochodził z polskiej rodziny ziemiańskiej, za udział w powstaniu styczniowym zesłanej na Sybir. Ojciec – Wacław (1855-1921); matka Maria z d. Maciejewska. Ukończył gimnazjum w Wiernym. W czasach szkolnych nawiązał kontakt z organizacją Socjalistów-Rewolucjonistów. W latach 1909-1912 studiował nauki przyrodnicze na uniwersytecie w Petersburgu. Związał się z nielegalną Polską Partią Socjalistyczną (PPS), a za jej pośrednictwem ze Związkiem Walki Czynnej (w 1910 przeszkolony na kursie w Krakowie). Relegowany z uniwersytetu w 1912 z zakazem studiowania w Imperium Rosyjskim (uchylonym po roku). Przeniósł się do Galicji, gdzie rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego w roku akademickim 1912/13. W 1912-13 sekretarz Zarządu Głównego Związku Stowarzyszeń Młodzieży Postępowo-Niepodległościowej. W 1913 powrócił do Petersburga i kontynuował studia prawnicze.

Po wybuchu I wojny światowej przyjechał do Warszawy i był jednym z organizatorów Polskiej Organizacji Wojskowej (POW). Jednocześnie działał w PPS jako członek wydziału prasowego CKR i kierownik wydziału politycznego OKR w Warszawie i Pogotowia Bojowego PPS w Warszawie i na terenie Rosji. Po okupacji Warszawy przez armię niemiecką aresztowany przez Niemców i w latach 1915-1916 więziony w Salzwedel, Stendal i Celle Schloss pod Hanowerem. Uwolniony po Akcie 5 listopada, w 1917 współtwórca Stronnictwa Niezawisłości Narodowej, powrócił do konspiracji w POW, m.in. redagując prasę organizacji.

Po przewrocie bolszewickim i wycofaniu Rosji z wojny w traktacie brzeskim (marzec 1918) działał jako emisariusz POW na terytorium Hetmanatu i w Moskwie (pod rządami bolszewików). Swoje wspomnienia z tego okresu życia opisał później w tomach: Przez dwa fronty (1931) i Przez kraj czerwonego caratu (1932).

W listopadzie 1918 uczestniczył w organizacji Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej w Lublinie. Był jednym z redaktorów manifestu Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej i wiceministrem propagandy w tym rządzie (6-11.XI.1918). W rządzie Jędrzeja Moraczewskiego i następnych rządach naczelnik Wydziału Prasowego Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej. W czasie wojny polsko-bolszewickiej w 1920 wstąpił do Wojska Polskiego. 2 sierpnia 1920 ciężko ranny w ataku na Tłoczewo, kiedy ze swoją sekcją 9. kompanii 201. pułku piechoty Dywizji Ochotniczej „przedostał się na tyły nieprzyjaciela w ogniu flankowym”. Odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari.

W latach 1921-1925 wchodził do centralnych władz PPS. W 1921-25 członek Rady Naczelnej PPS (do 1923 sekretarz), w 1921 zastępca członka, a 1924-25 członek Centralnego Komitetu Wykonawczego (CKW PPS). Gorący zwolennik koncepcji federacyjnej Piłsudskiego. Od 1921 redaktor naczelny „Trybuny” (organu teoretycznego PPS) i dyrektor Towarzystwa Wydawniczego „Ignis”, od 1923 członek rady nadzorczej Spółdzielni Wydawniczo-Księgarskiej „Nowe Życie”. W 1925 delegat PPS na kongres Socjalistycznej Międzynarodówki Robotniczej w Marsylii (członek Komisji ds. Europy Wschodniej). W 1925 przebywał we Francji, gdzie współtworzył towarzystwo i pismo La Promethee, głoszące ideę oderwania od ZSRR narodowości nierosyjskich (prometeizm). W latach 1925-1927 dyrektor Instytutu Badań Spraw Narodowościowych. Jeden z czołowych publicystów socjalistycznych, publikował najczęściej na tematy narodowościowe w Robotniku i Trybunie. Kandydował bez powodzenia do Sejmu z listy PPS w 1919 i 1922. W latach 1922-1927 zastępca posła z listy państwowej nr 2 (PPS). W latach 1919-1927 radny Miasta Stołecznego Warszawy z listy PPS. W 1921 założyciel Związku Zbliżenia Narodów Odrodzonych.

Jeden z najbliższych współpracowników Józefa Piłsudskiego. Po przewrocie majowym zorganizował Związek Polskiej Inteligencji Socjalistycznej. W 1927 wystąpił z PPS i zaczął organizować popierający rządy pomajowe Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (BBWR). Członek Wielkiej Rady BBWR, prezes regionalnej wileńskiej grupy posłów i senatorów BBWR. Działacz Konfederacji Ludzi Pracy. Zwolennik dożywotniej władzy prezydenta wybieranego spośród dwóch kandydatów: jednego wyznaczonego przez ustępującego prezydenta, a drugiego przez Zgromadzenie Narodowe. W latach 1927-1930 naczelnik Wydziału Wschodniego w Departamencie Politycznym Ministerstwa Spraw Zagranicznych. W 1930 wybrany na posła na Sejm III kadencji z listy BBWR w okręgu nr 61 (Nowogródek). W Sejmie sprawował funkcję prezesa klubu parlamentarnego BBWR i wiceprzewodniczącego Komisji Spraw Zagranicznych. Zwolennik ugody polsko-ukraińskiej, typowany na stanowisko wojewody lwowskiego.

Autor rozpraw teoretycznych i książek politycznych, m.in. O demokracji, polityce i moralności życia publicznego oraz Kwestia narodowościowa w Polsce (1922), a także wspomnień: Przez kraj czerwonego caratu, Przez dwa fronty.

Śmierć

Został zamordowany na dzień przed planowanym odjazdem z pobytu wypoczynkowego w Truskawcu, w sobotę 29 sierpnia 1931 ok. godz. 20:30 w pokoju pensjonatu sióstr bazylianek. Zbrodni dokonało dwóch sprawców, którzy zbiegli z miejsca jej dokonania. Ciało Tadeusza Hołówki zostało sześciokrotnie ugodzone pociskami z broni krótkiej. Śmierć Hołówki wywołała szok społeczny, została potępiona przez społeczności polską i ukraińską i odbiła się echem zagranicą. Eksportacja zwłok Tadeusza Hołówki z Truskawca odbyła się przy udziale licznej miejscowej ludności. Po przewiezieniu ciała ze Lwowa do Warszawy, 1 września 1931 Tadeusz Hołówko został pochowany na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie.

Sprawcami morderstwa okazali się nacjonaliści ukraińscy Dmytro Danyłyszyn i Wasyl Biłas z OUN. Decyzję o zamachu podjęło trzech ludzi: Iwan Gabrusewycz, Roman Szuchewycz i Zenon Kossak. Proces w sprawie zabójstwa Tadeusza Hołówki toczył się przed sądem w Samborze. Timothy Snyder uważa okoliczności zabójstwa i sprawców za niejasne.

Jego imieniem nazwano akademicki oddział Związku Strzeleckiego w Warszawie.

Rodzina

Bracia Władysław i Witold (zm. 1921), siostra Maria; pierwsza żona (poślubiona 1914) – Helena z domu Derewojed (1889-1983) – lekarz pediatra, działaczka Związku Młodzieży Niepodległościowej w Petersburgu, członek POW, wiceprzewodnicząca Zrzeszenia Lekarzy Ubezpieczalni Społecznych, członek Zarządu Głównego Związku Peowiaków; syn Stefan Tadeusz (ur. 1921), córka Helena; druga żona (poślubiona 1928) Janina z domu Goszczyńska (1896-1963), primo voto Świderska, córka Maria z męża Thomas.

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari (1921)
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski – pośmiertnie (1931, „za zasługi na polu pracy niepodległościowej, publicystycznej oraz dyplomatycznej”)
• Krzyż Niepodległości (1931)
• Order Krzyża Orła II klasy (Estonia, 1931)