Stanisław Witkiewicz herbu Nieczuja (ur. 21 maja 1851 w Poszawszu, zm. 5 września 1915 w Lovranie) – polski malarz, architekt, pisarz i teoretyk sztuki, twórca i popularyzator stylu zakopiańskiego, ojciec Stanisława Ignacego Witkiewicza.

Studiował na Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu (1869–1871) i Monachium (1872–1875). Po powrocie do kraju rozpoczął współpracę z tygodnikiem „Wędrowiec” oraz zajmował się krytyką artystyczną, tworząc jej nowoczesne podstawy.

W 1890 osiadł w Zakopanem, gdzie zafascynowany tamtejszą sztuką ludową stworzył teorię stylu zakopiańskiego, projektując architekturę i wnętrza zakopiańskich willi, m.in.:

• Koliba, projekt 1891–1892, rok budowy 1892–1892, inwestor Zygmunt Gnatowski, budorze (inaczej budarze): Maciej Gąsienica, Staszek Bobak, Klimek Bachleda, Jasiek Stachoń,
• Dom pod Jedlami, rok budowy 1897, inwestor Jan Gwalbert Pawlikowski, budorze: Zapotoczny i Obrochta,
• Pepita (później Łada), rok budowy 1893–1894, inwestor Bronisław Chrostowski, willa spłonęła 15 stycznia 1928,
• Korwinówka (obecnie Oksza), rok budowy 1895–1896, inwestorzy Bronisław i Wincenty Kossakowski, budorze Wojciech Roj i Jan Obrochta, obecnie własność Muzeum Tatrzańskiego,
• Zofiówka, rok budowy 1895–1896, inwestor Stanisław „Sas” Doliński, budorz Jan Obrochta, spłonęła w 1946.

Był projektantem kaplicy Najświętszego Serca Jezusowego w Jaszczurówce (obecnie dzielnica Zakopanego), rok budowy 1904, inwestor Witold Uznański, budorze: Szymek Lasak z Zrebu, Stanisław i Tomasz Bobakowie, Maciej Stoch, Kierownik budowy: inż. Aurelian Blachy.

Stworzony styl opisał w publikacjach Styl zakopiański. Zeszyt I. Pokój jadalny (wyd. 1904) oraz Styl zakopiański. Zeszyt II. Ciesielstwo (wyd. 1910).

Za swą działalność na rzecz miasta został mianowany honorowym obywatelem Zakopanego.

Autor książki Na przełęczy (1891), nazywanej Ewangelią Tatr, książkę w 1904 roku opatrzył nowym wstępem.

Zmarł na gruźlicę 5 września 1915 w Lovranie (półwysep Istria, obecnie Chorwacja). Trumnę z jego zwłokami przez ogarniętą wojną Europę przewiozła Maria Dembowska. Dotarła ona do Zakopanego 13 września 1915. 14 września trumna została wystawiona w kaplicy cmentarnej przy ulicy Nowotarskiej. Pogrzeb, w którym poza licznie zgromadzonymi góralami i przewodnikami tatrzańskimi uczestniczyli między innymi Stefan Żeromski, Jan Kasprowicz, Leon Wyczółkowski, Ludwik Solski, Jan Rembowski, Jan Skotnicki i Teodor Axentowicz, odbył się 17 września 1915 r. Stanisław Witkiewicz został pochowany na starym zakopiańskim cmentarzu na Pęksowym Brzyzku.

Odznaczony pośmiertnie (1930) Krzyżem Niepodległości.

Życie prywatne

Pochodził z rodziny szlacheckiej pieczętującej się herbem Nieczuja. Syn Ignacego – powstańca listopadowego i Elwiry z Szemiothów. Mąż Marii Witkiewiczowej z Pietrzkiewiczów. Ojciec Stanisława Ignacego.

Malarstwo

W malarstwie był teoretykiem realizmu, w praktyce malując przede wszystkim pejzaże tatrzańskie i sceny z powstania styczniowego.

Autor wielu impresjonistycznych obrazów, m.in.:

• Trójka Syberyjska - Na Uralu, 1876,
• Czarny Staw – kurniawa,
• Wiatr halny,
• Zachód słońca na morzu,
• Mgła wiosenna,
• Zima w Tatrach – Pejzaż zimowy w Tatrach, 1907–1908,
• Gniazdo zimy, 1907–1908,
• Owce we mgle,
• Portret Maksymiliana Gierymskiego, ok. 1872,
• Dwór w Urdominie, 1873, olej na płótnie. 26 × 39,5 cm,
• Oficyna w Urdominie, 1873, olej na płótnie. 39 × 32 cm. Muzeum Podlaskie, Białystok,
• Na pastwisku, 1875, olej na płótnie. 82 × 122,5 cm.Muzeum Narodowe, Warszawa,
• Orka, 1875, olej na płótnie. 101 × 174,5 cm. Muzeum Sztuki, Łódź,
• Postój pod skałami, ok. 1876, tempera, papier. 30 × 45 cm. Muzeum Narodowe, Kraków,
• Wąskie wrota, 1877, olej na płótnie. 46 × 82 cm. Muzeum Narodowe, Warszawa,
• Młynek, 1877, olej na płótnie. 53,5 × 33,5 cm,
• Pogrzeb na wsi, 1878, olej na płótnie. 62,5 × 116,5 cm. Muzeum Narodowe, Warszawa,
• Ranny powstaniec, 1881, olej na płótnie. 59,5 × 117 cm. Muzeum Narodowe, Warszawa,
• Powstaniec zabity, 1882, olej. 42 × 63 cm,
• Na jarmarku, 1882, olej na płótnie. 77 × 62 cm. Bank Rozwoju Eksportu SA,
• Widok Bałtyku pod Połągą, 1885, olej na płótnie. 76 × 120 cm. Muzeum Narodowe, Warszawa,
• Zachód słońca na morzu, 1887, olej na płótnie. 33 × 43 cm. Muzeum Narodowe, Kraków,
• Powrót z połowu, olej na płótnie. 47 × 69 cm. Muzeum Sztuki, Łódź,
• Morze z łódeczką, ołówek, gwasz, deska. 13,7 × 20,3 cm. Muzeum Narodowe, Kraków.