Stanisław Tatar ps. „Erazm”, „Tabor”, „Turski”, „Warta” (ur. 3 października 1896 w Biórkowie Wielkim, zm. 16 grudnia 1980 w Warszawie) – podporucznik artylerii Armii Imperium Rosyjskiego, generał brygady Wojska Polskiego.

Dzieciństwo i młodość

Urodził się 3 października 1896 w Biórkowie Wielkim, w pow. miechowskim. Był dzieckiem bardzo zdolnym. W szkole wyróżniał się ponad przeciętną inteligencją i zdolnościami. Każdą klasę gimnazjum kończył jako prymus. W 1915 Ukończył VIII Liceum Ogólnokształcące w Warszawie im. Władysława IV. Świadectwo maturalne otrzymał z medalem.

Służba w carskiej armii

Jako poddany rosyjski otrzymał powołanie do carskiej armii. W okresie od grudnia 1915 r. do czerwca 1916 r. studiował w Szkole Artylerii Ciężkiej w Odessie i otrzymał patent oficerski z rąk cara Mikołaja II. Jako podporucznik został przeniesiony do I Korpusu Polskiego powstałego w Rosji. Od listopada 1917 do maja 1918 dowodził samodzielnym Dywizjonem Artylerii Ciężkiej we wspomnianym korpusie. Wiosna 1918 otrzymał awans na porucznika. Po demobilizacji wrócił do Polski gdzie brał udział w rozbrajaniu Niemców.

Służba w Wojsku Polskim

W czasie wojny polsko-radzieckiej dowodził baterią. Awans na kapitana otrzymał w 1922 r. dowodząc grupą manewrową artylerii w Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie. W 1923 po ukończeniu kursu dowódców otrzymał stopień majora i został mianowany dowódcą szkolnej baterii w Oficerskiej Szkole Artylerii w Toruniu. Od 1928 r. studiował w Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie a następnie École Supérieure de Guerre w Paryżu. Po ukończeniu studiów otrzymał tytuł podpułkownika dyplomowanego i 1 listopada 1932 przydzielony został do Oddziału III Sztabu Generalnego Wojska Polskiego.

W okresie od października 1933 do stycznia 1938 był wykładowcą, a następnie kierownikiem katedry taktyki artylerii w Wyższej Szkole Wojennej. Komitet Wyższej Szkoły Wojennej złożony z inspektorów armii któremu przewodniczył gen. Kazimierz Sosnkowski zatwierdził zmiany zaproponowane przez ppłk Tatara w regulaminach artylerii jednocześnie uznając go za wybitnego profesora i eksperta w dziedzinie użycia artylerii w walce. W styczniu 1938 został wyznaczony na stanowisko dowódcy 3. Pułku Artylerii Lekkiej Legionów w Zamościu.

W sierpniu 1939 objął dowództwo Artylerii Dywizyjnej 3. Dywizji Piechoty Legionów i sprawował je w początkowym okresie kampanii wrześniowej. W czasie walk pod Tomaszowem dowodził całą wspomnianą dywizją. Po rozbiciu dywizji z jej resztek zorganizował 3 Brygadę Piechoty i stanął na jej czele. Po walkach dostał się do niemieckiej niewoli z której po kilku dniach zbiegł. Ukrywał się w nadleśnictwie Lipa obok Zaklikowa. Nadleśnictwo należało do ordynacji hrabiego Jana Zamojskiego, który był jego przyjacielem. Tam zajmował się handlem drzewem, podając się za inżyniera z Warszawy o nazwisku Talar.

Działalność konspiracyjna i służba w PSZ na Zachodzie

W okresie od stycznia 1940 do września 1943 był szefem Oddziału Organizacyjnego Sztabu Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej. We wrześniu 1943 wyznaczony został na stanowisko szefa Oddziału III Operacyjnego Sztabu KG AK. 1 października tego roku awansowany do stopnia generała brygady. Na podstawie Instrukcji dla Kraju, otrzymanych z Londynu, opracował plan „Burza”. Zaczął wówczas propagować ideę kompromisu Polski z Sowietami. W kwietniu 1944 przerzucony drogą lotniczą (w ramach Operacji Most) do Wielkiej Brytanii[4]. W maju tego roku został III zastępcą szefa Sztabu Naczelnego Wodza (zastępca szefa Sztabu NW do Spraw Krajowych). W jego bezpośrednim podporządkowaniu znalazł się Oddział Specjalny Sztabu NW (Oddział VI). Towarzyszył premierowi Stanisławowi Mikołajczykowi w czerwcu 1944 roku w podróży do Waszyngtonu i w październiku do Moskwy. W czerwcu 1944 został kawalerem brytyjskiego Orderu Łaźni. Kawaler Krzyża Virtuti Militari. W okresie od sierpnia 1945 do kwietnia 1947 był dowódcą artylerii I Korpusu Polskiego.

Okres powojenny

Po śmierci gen. Lucjana Żeligowskiego, w 1947 był odpowiedzialny za przewiezienie jego ciała do Warszawy, zgodnie z ostatnią wolą zmarłego. Wykorzystał tę okazję do przekazania rządowi Józefa Cyrankiewicza w Warszawie zdeponowanej w Wielkiej Brytanii części zasobów Funduszu Obrony Narodowej – 350 kg złota oraz 2,5 miliona dolarów (Fundusz Drawa). W 1945 minister obrony narodowej rządu RP na uchodźstwie gen. Marian Kukiel przeznaczył te fundusze na pomoc dla byłych żołnierzy Armii Krajowej i pozostałych po nich rodzin. Gen. Stanisław Tatar wraz z ppłk. dypl. Marianem Utnikiem i płk. dypl. Stanisławem Nowickim – oficerami Oddziału VI Sztabu Naczelnego Wodza – zostali ustanowieni powiernikami skarbu (tzw. Komitet Trzech) przez Rząd RP na uchodźstwie. 19 czerwca 1947 skarb został, wbrew woli Rządu RP na uchodźstwie, przekazany przez powierników attaché wojskowemu ambasady Polski Ludowej w Londynie – przedstawicielowi wywiadu wojskowego PRL. Komitet Trzech przekazał również do Warszawy przeszło pięćset teczek archiwalnych Oddziału VI Sztabu Naczelnego Wodza, narażając w ten sposób osoby występujące w dokumentach na policyjne represje ze strony komunistycznych organów bezpieczeństwa. Dziesięć metalowych kaset ze złotem przywiezionych zostało z Londynu na Okęcie w dwu rzutach (3 i 13 lipca 1947). Przerzutu dokonali kurierzy specjalni: płk Leon Szwajcer i Pola Landau-Leder. Po przylocie do Warszawy złoto złożone zostało w gabinecie szefa II Oddziału gen. Wacława Komara. Dopiero 8 marca 1948 wiceminister obrony narodowej Marian Spychalski zlecił przekazanie złota do NBP.

Dzięki współpracy z oficerami wywiadu Oddziału II Sztabu Generalnego WP Stanisław Tatar otrzymał w 1947 paszport konsularny RP (PRL). W lipcu 1948 Bolesław Bierut odznaczył generała Tatara Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, pułkownika Nowickiego Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, a podpułkownik Utnik rozkazem marszałka Michała Roli-Żymierskiego został awansowany do stopnia pułkownika. Od tego czasu Stanisław Tatar był izolowany przez środowiska niepodległościowe w kraju i za granicą. Do Polski powrócił w 1949.

Po przyjeździe aresztowany i w 1951 w procesie „TUN” skazany na karę dożywotniego więzienia na podstawie spreparowanych dowodów (m.in. oskarżony o defraudację złota ze skarbu FON i próbę wykorzystania przekazania depozytu do rozpoczęcia działalności szpiegowskiej). Skazany także w procesie generałów. W 1956 zwolniony i zrehabilitowany. Nie powrócił do służby wojskowej. Pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie. Ministerstwo Obrony Narodowej na pogrzebie gen. Tatara reprezentowali: gen. bryg. dr Rudolf Dzipanov oraz gen. bryg. w st. spocz. Franciszek Skibiński.

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari
• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari (1921)
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1948)
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1938)
• Krzyż Niepodległości (1934)
• Krzyż Walecznych – pięciokrotnie (po raz 1 i 2 w 1921, 1922, 1944)
• Order Łaźni (1944, Wielka Brytania)
• Krzyż Oficerski Legii Honorowej (1937, Francja)
• Order Świętej Anny II klasy (Imperium Rosyjskie)
• Order Świętej Anny III klasy (Imperium Rosyjskie)
• Order Świętego Stanisława II klasy (Imperium Rosyjskie)
• Order Świętego Stanisława III klasy (Imperium Rosyjskie)
• Medal międzysojuszniczy „Médaille Interalliée”