Stanisław Dąbek (ur. 28 marca 1892 w Nisku, zm. 19 września 1939 na Kępie Oksywskiej) – pułkownik piechoty Wojska Polskiego, dowódca Morskiej Brygady Obrony Narodowej i p.o. dowódcy Lądowej Obrony Wybrzeża podczas kampanii wrześniowej; pośmiertnie awansowany na stopień generała brygady.

Dzieciństwo i młodość

Urodził się 28 marca 1892 w Nisku nad Sanem, w rodzinie chłopskiej, jako syn Szczepana i Rozalii. Od 1900 jego rodzina mieszkała w Dąbkowie, gdzie ukończył w 1908 gimnazjum, a następnie ukończył seminarium nauczycielskie w Sokalu. W 1911 podjął studia prawnicze na Uniwersytecie Lwowskim i rozpoczął pracę nauczyciela w podlwowskiej Bóbrce.

Służba w cesarskiej i królewskiej Armii

W związku z wybuchem I wojny światowej w 1914 powołano go do służby w piechocie cesarskiej i królewskiej Armii jako jednoroczny ochotnik, a następnie skierowano do szkoły dla oficerów rezerwy w miejscowości Belzinek koło Pilska na Morawach. Po ukończeniu Szkoły Oficerów Rezerwy otrzymał stopień podporucznika i został wysłany na front. Podczas walk w Karpatach został ciężko ranny. Po rehabilitacji walczył we Włoszech do końca wojny.

Służba w Wojsku Polskim

Pod koniec 1918 zgłosił się do Wojska Polskiego i po weryfikacji otrzymał stopień kapitana w korpusie piechoty. Brał udział w wojnie polsko-ukraińskiej i wojnie polsko-bolszewickiej. W trakcie działań wojennych otrzymał awans na stopień majora piechoty. Był kolejno dowódcą batalionu piechoty w 14 Pułku Piechoty oraz 8 i 7 Pułku Piechoty Legionów. W grudniu 1924 został mu nadany stopień podpułkownika w korpusie oficerów piechoty z dniem 15 sierpnia 1924 roku. Później był zastępcą dowódcy 7 Pułku Piechoty Legionów w Chełmie. Od 3 lutego 1928 był słuchaczem III unifikacyjnego trzymiesięcznego kursu dowódców pułków w Doświadczalnym Centrum Wyszkolenia w Rembertowie. W 1928 wyznaczony został na stanowisko komendanta Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty Nr 4 w Tomaszowie Mazowieckim. Od 1929 do 1930 pełnił funkcję komendanta Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty w Zambrowie. Z dniem 15 lipca 1930 roku został wyznaczony na stanowisko dowódcy 7 Pułku Piechoty Legionów. Dowodził nim do 1937 roku. Pod koniec 1931 roku otrzymał awans na pułkownika w korpusie oficerów piechoty z dniem 1 stycznia 1932 r. Następnie objął dowództwo nad 52 Pułkiem Piechoty Strzelców Kresowych w Złoczowie

W przededniu II wojny światowej pod koniec lipca 1939 został wyznaczony dowódcą Morskiej Brygady Obrony Narodowej i p.o. dowódcą Lądowej Obrony Wybrzeża. Podjął aktywne prace nad umocnieniem pozycji obronnych i wzmocnieniem uzbrojenia podległych mu jednostek. Podczas kampanii wrześniowej dowodził aktywnie całością sił lądowych zgromadzonych wokół Gdyni, organizując wypady zaczepne. Wobec przeważających sił Wehrmachtu i odcięcia wojsk polskich na Wybrzeżu od pozostałej części kraju podjął decyzję o ewakuacji na Kępę Oksywską. Wieczorem 19 września 1939, w obliczu nieuchronnej klęski, odebrał sobie życie strzałem w głowę. Skromną uroczystość pogrzebowa, po której pułkownik został pochowany w grobie w okolicach Zakładu Kwarantannowego poprowadził ks. kmdr ppor. Władysław Miegoń – pierwszy kapelan Marynarki Wojennej. W dniu 23 października 1946 roku na „cmentarzu Babi Dół” odbyły się ekshumacje min. płk Dąbka. Natomiast 30 października 1946 roku odbył się uroczysty pogrzeb dowódcy Lądowej Obrony Wybrzeża oraz jego sześciu współtowarzyszy broni. W dniu 30 sierpnia 1957 roku na grobie pułkownika Dąbka na Cmentarzu Obrońców Wybrzeża w Redłowie została odsłonięta płyta nagrobna z wyrytymi słowami „Pokaże Wam jak Polak walczy i umiera”. Dla upamiętnienia miejsca śmierci pułkownika w dniu 19 września 1974 roku w Babich Dołach została odsłonięta pamiątkowa tablica. W uroczystości tej uczestniczyła żona pułkownika Pani Irena Dąbek. Tablicę wykonała Odlewnia Stoczni Marynarki Wojennej. Miejsce to nie jest ogólnie dostępne, gdyż znajduje się na terenie 43 Bazy Lotnictwa Morskiego.

Pułkownik Stanisław Dąbek został pośmiertnie awansowany na stopień generała brygady. Po raz pierwszy przez Naczelnego Wodza, gen. broni Władysława Andersa ze starszeństwem z 1 stycznia 1964 roku. Po raz drugi w 1969 roku przez Prezydenta RP na Uchodźstwie, Augusta Zaleskiego. Prezydent RP Lech Wałęsa w swoim Postanowieniu z dnia 4 czerwca 1993 roku w sprawie uznania stopni wojskowych nadanych przez władze Rzeczypospolitej na Uchodźstwie uznał stopień generała brygady nadany pośmiertnie przez Naczelnego Wodza.

Upamiętnienie

Pułkownik Stanisław Dąbek jest patronem:

• 1 Morski Pułk Strzelców w Gdyni
• 143 Gdyńskiej Drużyny Harcerzy "Dąbrowa" ( ZHR )
• V Licem Ogólnokształcącego w Gdyni
• Szkoły Podstawowej w Sychowie
• Publicznej Szkoły Podstawowej Nr 1 w Nisku
• Szkoła Podstawowej z Oddziałami Integracyjnymi nr 10 w Tczewie
• Szkoły Podstawowej nr 1 w Lubaczowie (w 2003 roku szkoła zmieniła patrona z pułkownika na Generała Stanisława Dąbka)

Imieniem pułkownika Dąbka nazwano też ulice w: Bolesławcu, Częstochowie, Elblągu, Gdańsku, Gdyni, Kielcach, Koszalinie, Krakowie, Lubaczowie, Nisku, Pruszczu Gdańskim, Redzie, Rumi, Starogardzie Gdańskim, Tarnowie, Warszawie, Wejherowie, Władysławowie, Wrocławiu. Jest też jeden przykład gdzie ulica nosi imię generała Stanisława Dąbka, miastem tym jest Zabrze.

W 1969 roku stocznia im. Komuny Paryskiej w Gdyni zbudowała drobnicowiec, któremu w dniu 30.08.1969 roku nadano imię „Pułkownik Dąbek”. Statek był eksploatowany przez Polskie Linie Oceaniczne w latach od 1970 do 1992 roku.

We wrześniu 1984 Poczta Polska wyemitowała znaczek pocztowy nr 2786 – Obrona Kępy Oksywskiej; płk. Stanisław Dąbek. Był to pierwszy z 17 znaczków z serii Wojna Obronna 1939.

W 1989 roku Mennica Państwowa wprowadziła do obiegu medal wybity w tombaku przedstawiający pułkownika Dąbka oraz Lądową Obronę Wybrzeża. Został on wykonany według projektu Zbigniewa Kotyłło, w dwóch wersjach: patynowany oraz srebrzony i oksydowany. Medal wyemitowało Towarzystwo Wiedzy Obronnej w ramach serii „Wybitni wodzowie i dowódcy w historii oręża polskiego”.

W 2009 roku z okazji 70. rocznicy wybuchu II Wojny Światowej Skarbnica Narodowa stworzyła kolekcję medali "Polacy w II Wojnie Światowej” według projektu Andrzeja i Roussany Nowakowskich. Jednym z medali jest „OBRONA KĘPY OKSYWSKIEJ – PŁK STANISŁAW DĄBEK”. Medale są w dwóch wersjach, pierwsza została wybita w czystym srebrze, próba 999/1000 a druga została wykonana z mosiądzu i jest platerowana 24-karatowym złotem. Średnica medali to 40 mm.

O pułkowniku Dąbku i jego żołnierzach zrealizowany został również film (dokument fabularyzowany), wyprodukowany w 2009 przez Telewizję Polską; autor scenariusza i reżyser Bartosz Paduch. W rolę głównego bohatera wcielił się aktor Teatru Miejskiego w Gdyni Bogdan Smagacki.

W 75 rocznicę śmierci pułkownika Dąbka ukazała się na rynku wydawniczym biografia dowódcy Lądowej Obrony Wybrzeża autorstwa dr. Zygmunta Kubraka pod tytułem "Generał Stanisław Dąbek".

Ordery i odznaczenia

• Order Krzyża Grunwaldu II klasy (pośmiertnie)
• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari Nr 4616 (1921)
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1937)
• Krzyż Walecznych – dwukrotnie (po raz pierwszy w 1921)
• Złoty Krzyż Zasługi (1928)
• Medal Niepodległości (1931), zamieniony na Krzyż Niepodległości (1934)