Stanisław Bareja (ur. 5 grudnia 1929 w Warszawie, zm. 14 czerwca 1987 w Essen) – polski reżyser, scenarzysta filmowy i aktor.

12 listopada 2008 roku, został ogłoszony najlepszym reżyserem komediowym stulecia na gali Złotych Kaczek, przyznawanych przez Film.

Absolwent I Liceum Ogólnokształcącego im. Stefana Żeromskiego w Jeleniej Górze z roku 1949. W październiku 1949 roku rozpoczął studia w PWSFTviT w Łodzi na wydziale reżyserii, które ukończył w roku 1954, lecz nie złożył egzaminu końcowego. W 1958 roku przedstawił jako film dyplomowy etiudę pod tytułem "Gorejące czapki", jednak film ten nie został przyjęty, wskutek czego Barei nie zaliczono pracy dyplomowej. Tytuł magistra sztuki uzyskał 24 kwietnia 1974 roku po przedstawieniu filmu dyplomowego "Mąż swojej żony" z 1960 roku i złożeniu egzaminu magisterskiego z wynikiem dobrym.

Jako samodzielny reżyser zadebiutował w roku 1960. Tworzył przede wszystkim komedie, wiele jego filmów znalazło się w czołówce polskiej kinematografii. Był również twórcą wielu seriali telewizyjnych.

Bardzo często, wzorem Alfreda Hitchcocka, pojawiał się w swoich filmach grając epizodyczne role. W swoich filmach obnażał słabości człowieka wynikające zarówno z jego natury jak i będące wynikiem absurdalnej rzeczywistości PRL, w jakiej przyszło żyć bohaterom filmów Barei.

Jego żoną była Hanna Kotkowska-Bareja, krytyk sztuki, która podsunęła mu pomysł filmu "Poszukiwany, poszukiwana".

Angażował się w działania opozycji antykomunistycznej. Przez wiele lat udostępniał garaż swojego domu na potrzeby ciemni fotograficznej podziemnej Niezależnej Oficyny Wydawniczej NOWA. Wspólnie z żoną przemycił dla NOWEJ przez granicę pięćdziesięciokilogramową maszynę drukarską na dachu fiata 126 p. Pomagał również najdłużej ukrywającemu się opozycjoniście PRL Zbigniewowi Bujakowi.

Stanisław Bareja zmarł na zawał serca. Został pochowany na Cmentarzu Czerniakowskim na warszawskiej Sadybie.

21 września 2006 roku został pośmiertnie odznaczony przez prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

Pamięć o reżyserze

Począwszy od 2005 roku ulica w Warszawie łącząca ul. Światowida z Odkrytą (okolice pętli Nowodwory) nosi imię Stanisława Barei. O takie upamiętnienie reżysera zabiegali mieszkańcy Nowodworów z pomocą Życia Warszawy. W Krakowie imię Barei nosi charakterystyczne rondo w kształcie elipsy (niebędące rondem ani w myśl inżynierii drogowej, ani też przepisów prawa o ruchu drogowym), natomiast w Katowicach - skwer przed "Cinema City" w dzielnicy Załęże. 6 października 2011 roku w Łódzkiej Alei Sław odsłonięto gwiazdę poświęconą Barei. W odsłonięciu uczestniczyli między innymi syn Jan.

Twórczość

Bareizm

"Bareizm" – termin charakteryzujący styl wczesnej twórczości filmowej Stanisława Barei. Stworzony został w latach 60. przez Kazimierza Kutza. W jednym z przemówień Kutz skrytykował poziom artystyczny twórczości Barei, używając neologizmu "bareizm" jako synonimu kiczu. Później za pomocą tego złośliwego określenia, władze i środowisko filmowe atakowały Bareję, zarzucając jego twórczości niską jakość, "antysocjalistyczną wymowę, kłamstwa, brudną propagandę i nienawiść do klasy robotniczej". W odwecie, w scenariuszu (niezrealizowanego filmu) "Złoto z nieba" z 1981 roku znalazł się dialog, którego fragment brzmiał:

– Pan podał inne nazwisko w samolocie, a teraz okazuje się, że w dodatku pisze się pan przez "te", "zet"? – Dawniej pisaliśmy się Kloc przez "ce", ale potem mój brat został reżyserem i zmienił pisownię na Klotz!

Było to nawiązanie do zmiany nazwiska przez Kutza. W podobny sposób Bareja potraktował prześladujące go środowisko Grunwaldu w serialu "Zmiennicy" oraz filmie "Poszukiwany, poszukiwana". Z czasem pojęcie bareizmy zaczęło być stosowane jako ogólna nazwa absurdalnych wypowiedzi, haseł, napisów, obwieszczeń i innych tego typu sformułowań budowanych niezręcznie, na bazie nowomowy i języka urzędowego.