Roman Józef Abraham (ur. 1891 we Lwowie, zm. 1976 w Warszawie) – generał brygady Wojska Polskiego.

Młodość i działalność niepodległościowa

Roman Abraham urodził się 28 lutego 1891 we Lwowie, w rodzinie Władysława, profesora prawa, i Stanisławy z Reissów. W 1910 ukończył gimnazjum OO. Jezuitów w Bąkowicach koło Chyrowa. Studiował na Wydziałach Filozofii i Prawa Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, na którym w 1915 uzyskał tytuł doktora praw i umiejętności politycznych. W czasie studiów działał w Drużynach Bartoszowych i Związku Młodzieży Polskiej "Zet". Ukończył Oficerską Szkołę Kawalerii dla jednorocznych ochotników.

Podczas I wojny światowej służył od sierpnia 1914 do października 1918 w armii austro-węgierskiej w 1 Pułku Ułanów Obrony Krajowej, walcząc na froncie francuskim, rumuńskim, rosyjskim, serbskim i włoskim, którą zakończył w stopniu porucznika kawalerii.

Wojna polsko-ukraińska

Po zakończeniu działań wojennych wstąpił we Lwowie do organizacji Polskie Kadry Wojskowe. Od 1 listopada 1918 w odrodzonym Wojsku Polskim w stopniu porucznika; podczas wojny polsko-ukraińskiej był dowódcą sektora Góra Stracenia we Lwowie. Stworzył własny oddział zwany później Straceńcami nie tylko od nazwy odcinka, ale także z powodu odwagi i dzielności żołnierzy; straceńcy walczyli z powodzeniem na różnych odcinkach obrony Lwowa: w zdobywaniu dworca, w obronie Persenkówki, w Śródmieściu. Oddział pod dowództwem por. Romana Abrahama zatknął sztandar polski na lwowskim ratuszu o świcie 22 listopada. 24 listopada 1918 został mianowany rotmistrzem. Od stycznia do sierpnia[1] 1919 dowodził samodzielnym batalionem, pułkiem i Grupą Operacyjną własnego nazwiska w dywizji płka. Władysława Sikorskiego. Od sierpnia 1919 był oficerem oddziału operacyjnego i obserwatorem w 59. Eskadrze Lotniczej. Brał także udział m.in. w walkach polsko-ukraińskich o Przemyśl.

Wojna polsko-bolszewicka

W 1920, gdy 1 Armia Konna Siemiona Budionnego parła na Lwów, rotmistrz Roman Abraham w lipcu zorganizował w porozumieniu z brygadierem Czesławem Mączyńskim wydzielony oddział walczący na południowo-wschodnim froncie, odnosząc wiele sukcesów bojowych. Ranny pod Chodaczkowem, dowodził oddziałem z noszy. Żołnierze jego oddziału pod dowództwem kpt. Bolesława Zajączkowskiego stawili opór przeważającej sile bolszewickiej konnicy pod Zadwórzem 17 sierpnia 1920. Poległo ich wówczas 318. Złożyli wielką ofiarę krwi, lecz powstrzymali nawałę konnicy Budionnego. Bitwa pod Zadwórzem, u progu Lwowa, nazwana została polskimi Termopilami.

Dwudziestolecie międzywojenne

W okresie od grudnia 1920 do listopada 1921 kpt. Roman Abraham pełnił funkcję oficera do zleceń specjalnych w Sztabie Generalnym. Zweryfikowany w stopniu podpułkownika ze starszeństwem 1 czerwca 1919. W 1921 oddelegowany przez gen. Władysława Sikorskiego na Górny Śląsk, gdzie był pełnomocnikiem przy komisarzu plebiscytowym Wojciechu Korfantym. Wtajemniczony w plany III powstania śląskiego uczestniczył 29 kwietnia 1921 w słynnej odprawie Dowództwa Oddziałów Powstańczych. W porozumieniu z dowództwami Okręgów Generalnych we Lwowie, Krakowie i Poznaniu pod pseudonimem „Roman Wydera” organizował jednocześnie dostawy broni i amunicji oraz transporty ochotników dla oddziałów powstańczych. 6 maja 1921 jako przewodniczący grupy oficerów sztabu powstańczego przeprowadził w Opolu rozmowy z przedstawicielami Międzysojuszniczej Komisji w sprawie ustalenia linii demarkacyjnej.

W latach 1921-1922 był słuchaczem Kursu Doszkolenia Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie. Po ukończeniu w grudniu 1922 kursu i uzyskaniu pełnych kwalifikacji do pełnienia służby na stanowiskach Sztabu Generalnego, otrzymał przydział do Wyższej Szkoły Wojennej na stanowisko asystenta. Następnie został wykładowcą, a później kierownikiem katedry taktyki ogólnej (od grudnia 1922 do grudnia 1927). W grudniu 1927 powierzono mu dowodzenie 26 Pułkiem Ułanów w Baranowiczach. 1 stycznia 1928 awansowany na pułkownika. W marcu 1929 w barwach 26 pułku ułanów objął dowództwo Brygady Kawalerii „Toruń” w Toruniu. Od 10 listopada 1932 do 10 sierpnia 1933 był słuchaczem VII Kursu Centrum Wyższych Studiów Wojskowych w Warszawie. W kwietniu 1934 dowodzona przez niego jednostka została przemianowana na Brygadę Kawalerii „Bydgoszcz”, a jej dowództwo przeniesione z Torunia do Bydgoszczy. 3 kwietnia 1937 został mianowany na stanowisko dowódcy Wielkopolskiej Brygady Kawalerii w Poznaniu.

Był posłem na Sejm III kadencji, wybranym w 1930 z listy BBWR. 16 stycznia 1931 zrzekł się mandatu. 19 marca 1938 awansowany na generała brygady.

Wojna obronna Polski w 1939

W wojnie obronnej w 1939 dowodził Wielkopolską Brygadą Kawalerii w składzie Armii "Poznań" gen. Tadeusza Kutrzeby. Początkowo walczył w rejonie Leszna, Śremu i Rawicza. Po okresie walk odwrotowych, od 9 września w bitwie nad Bzurą dowodził m.in. atakami na Sobotę i Walewice, a od 13 września – w ciężkich walkach w rejonie Brochowa, Sierakowa i Lasek. Od 15 do 21[2] września dowodził Grupą Operacyjną własnego imienia, w skład której wchodziły Wielkopolska BK i Podolska Brygada Kawalerii. Część oddziałów Wielkopolskiej BK przedostała się 20 września do Warszawy. Generał R. Abraham był jedynym dowódcą związku taktycznego kawalerii, która na całym szlaku bojowym w kampanii wrześniowej nie poniosła ani jednej porażki, nie przegrała ani jednej bitwy, a pod Brochowem i Sochaczewem przed jego żołnierzami wycofała się niemiecka 4 Dywizja Pancerna i 2 Dywizja Lekka. 23 września gen. dyw. T. Kutrzeba mianował gen. bryg. Romana Abrahama dowódcą Zbiorczej Brygady Kawalerii w obronie Warszawy. Na jej czele walczył do kapitulacji stolicy 28 września.

W niewoli

Ciężko ranny został umieszczony w Szpitalu Ujazdowskim, gdzie 15 października został aresztowany przez Niemców i uwięziony w AL. Szucha. Oskarżany o zatwierdzanie wyroków śmierci na dywersantów niemieckich w Śremie, był więziony w Poznaniu w Cytadeli, a następnie przebywał w oflagach: Krotoszyn, Königstein IV B, Johannisbrunn VIII E i Murnau VII A. Dwukrotnie próbował uciec z Oflagu VIII E Johannisbrunn. Został uwolniony 30 kwietnia 1945 przez wojska amerykańskie.

Okres powojenny

Po zakończeniu działań wojennych, po krótkim pobycie we Francji, w październiku 1945 powrócił do Polski, po czym został skierowany przez Naczelne Dowództwo WP na stanowisko delegata przy generalnym pełnomocniku rządu ds. repatriacji w Państwowym Urzędzie Repatriacyjnym. Władze komunistyczne nie pozwoliły mu wstąpić do wojska. Pracował dalej m.in. w Polskim Czerwonym Krzyżu i Ministerstwie Administracji Publicznej, a następnie w spółdzielczości. W 1950, na skutek zastraszania przez Urząd Bezpieczeństwa, przeszedł na emeryturę.

Był autorem prac wojskowo-historycznych (publikacje w "Wojskowym Przeglądzie Historycznym", "Więzi" i "Kierunkach") oraz Wspomnień wojennych znad Warty i Bzury (Warszawa 1969).

Był żonaty z Martą ze Śmiglów; jedyny syn zmarł wkrótce po przyjściu na świat. Wdowa po gen. Abrahamie zmarła 28 kwietnia 2007.

Roman Abraham zmarł 26 sierpnia 1976 w Warszawie. Pochowany został na Cmentarzu Farnym we Wrześni. Po śmierci generała na grobowcu rodziny Abrahamów na Cmentarzu Łyczakowskim z inicjatywy najbliższych wmurowano tablicę poświęconą pamięci zmarłego.

Awanse

• podporucznik – 1916
• porucznik – 1917
• rotmistrz – 1918
• major – 19 sierpnia 1920 zatwierdzony z dniem 1 kwietnia 1920
• podpułkownik – 1922 ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 (w 1924 zajmował 62. lokatę w korpusie oficerów kawalerii)
• pułkownik – 1 stycznia 1928 ze starszeństwem z 1 stycznia 1928 i 9. lokatą w korpusie oficerów kawalerii
• generał brygady – 19 marca 1938

Ordery i odznaczenia

• Odznaka za Rany i Kontuzje
• Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari
• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Niepodległości z Mieczami (1933)
• Krzyż Walecznych (pięciokrotnie)
• Złoty Krzyż Zasługi (czterokrotnie, po raz pierwszy w 1930)
• Krzyż Obrony Lwowa
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
• Komandor Orderu Leopolda (Belgia)
• Kawaler Legii Honorowej (Francja)

Upamiętnienie

Roman Abraham jest patronem Zespołu Szkół Technicznych i Ogólnokształcacych we Wrześni.

Opinie

Oficer i dowódca o dużej inteligencji i energii. Taktycznie dobrze myśli. Ma szybką i trafną decyzję. Brak mu jednak rutyny i systemu w wyszkoleniu. Z czasem będzie doskonałym dowódcą, bo wszelkie dane ku temu posiada. Potrzebuje praktyki w dowodzeniu. Ponad przeciętny. /-/ gen.Rómmel.