Robert Reuven Stiller (ur. 25 stycznia 1928 w Warszawie; zm. 10 grudnia 2016) – polski tłumacz, pisarz i językoznawca.

Urodził się w rodzinie polskich Żydów. Dzieciństwo spędził na Białorusi, okupację w Warszawie. Należał do AK. W 1947 roku odszedł od katolicyzmu, w którym był wychowany. Wstąpił do PPS. Pracował etatowo w wojsku. W 1952 roku ukończył polonistykę, studiował slawistykę, dziennikarstwo, indologię oraz nordystykę w Reykjavíku.

Oprócz tłumaczeń jest autorem kilku książek i esejów o charakterze językoznawczym oraz sztuk teatralnych, oraz współzałożycielem żydowskiej gminy reformowanej i propagatorem odrodzenia judaizmu reformowanego w Polsce. W latach 60. i 70. publikował pod pseudonimami (Tomasz Harasiuk, Jerzy Szperak, Józef Salmanowicz), był m.in. autorem książki Semantyka zbrodni o propagandzie w sprawie zbrodni katyńskiej. Był autorem wiersza pt. Serce generała, opiewającego Karola Świerczewskiego.

Na przełomie lat lat 80. i lat 90. XX wieku na łamach czasopisma „Mój Świat” opublikował krótką serię artykułów o tematyce ezoterycznej. Wspólnie z filozofem i tłumaczem Jerzym Prokopiukiem był też współredaktorem pisma „Gnosis”.

W 2005 roku kandydował do Sejmu z ramienia Platformy Janusza Korwin-Mikkego.

W różnym stopniu zna ponad 30 języków, w tym: angielski, niemiecki, francuski, rosyjski, czeski, malajski, górnołużycki, dolnołużycki, ukraiński, białoruski, łacinę, niderlandzki, islandzki, szwedzki, hiszpański, jidysz, hebrajski, grekę, sanskryt i parę języków polinezyjskich.

Żoną Roberta Stillera była piosenkarka Nina Stiller.

Wybrane przekłady

• Tolkien
  • Potwory i krytycy oraz inne eseje (Kraków, 2010)
• Vladimir Nabokov
  • Lolita (Warszawa, 1991)
  • Blady ogień (Warszawa, 1994)
• Anthony Burgess
  • Człowiek z Nazaretu
  • Mechaniczna pomarańcza. Wersja R (S.l., 1990)

    Powieść tę Stiller przełożył w dwóch wariantach, wykorzystując fakt, że oryginalny język bohaterów był gwarą angielską z licznymi wtrętami wywodzącymi się m.in. z rosyjskiego – polski przekład powstał analogicznie w wersjach z wtrętami pochodzącymi z angielskiego oraz rosyjskiego. Stiller zapowiadał trzeci wariant przekładu powieści, wersję N – germanizowaną – która miała się ukazać pod tytułem Sprężynowa pomarańcza.

  • Nakręcana pomarańcza (wersja A książki A Clockwork Orange)
  • Rok 1985 (wspólnie ze Zbigniewem Batką)
  • Rozpustne nasienie (Kraków, 2004)
• Lewis Carroll
  • Alicja po drugiej stronie lustra
  • Przygody Alicji w Krainie Czarów (Warszawa, 1999)
  • Wyprawa na Żmirłacza (Warszawa, 2005)
  • Żabrołaki
• Ian Fleming
  • Sam chciałeś te karty, czyli Casino Royale (wspólnie z Agnieszką Sylwanowicz; 1990)
  • Żyj i pozwól umrzeć (2008)
  • Moonraker (2008)
  • Diamenty są wieczne (2008)
  • Pozdrowienia z Rosji (2008)
  • Dr No (2008)
  • Goldfinger (2008)
  • Tylko dla twoich oczu (2008)
  • Operacja Piorun (2008)
  • Szpieg, który mnie kochał (jako Moja miłość to agent, 2008)
  • W tajnej służbie Jej Królewskiej Mości (1994, 2008)
  • Żyje się tylko dwa razy (jako Żyjesz tylko dwa razy, 2003, 2008)
• Frank Norris
  • Ocean przyjdzie po Ciebie (Poznań, 1960)
• Esther Vilar
  • Na dziewczęcej skórze (Kraków, 2008)
  • Matematyka Niny Gluckstein (Katowice, 1998)
• Bertolt Brecht
  • Postylla domowa i inne wiersze (Warszawa, 1988)
  • Rekin zęby ma na wierzchu
• Mitologie świata
  • Beowulf. Epos bohaterski (Kraków, 2010)
  • Gilgamesz. Epos starożytnego dwurzecza (Warszawa, 1980) – (parafraza i kompilacja na podstawie różnojęzycznych przekładów, głównie ros.)
  • Krymhilda. Opowieść rycerska o Nibelungach według średniowiecznego eposu (Warszawa, 1974) – nie jest wiernym przekładem Pieśni o Nibelungach, a kompilacją dostępnych kompletnych niemieckich wersji opowieści Nibelungenlied i jej wariantów zawartych w Eddach (starszej i młodszej, tzw. prozaicznej) oraz innych utworach.
• Antologie
  • Antologia literatury malajskiej
  • Strofy o zwierzętach. Antologia (Warszawa, 1982)
  • Wiersze o miłości. Antologia kontrowersyjna (Warszawa, 1990)

kolejna wydanie jako:

Wiersze o miłości. Antologia kontrowersyjna. Także z piosenkami (Katowice, cop. 2011)

Przekłady Stillera (np. prozy Burgessa) wyróżniają dołączone do wydań artykuły na temat stosowanego przez autora języka, neologizmów, gwary, a także warsztatu tłumacza.

Twórczość własna

• Baśnie
  • Chomik – baśń o chomikach
  • Klatin brat Klatona. Baśnie indonezyjskie dla dorosłych. Pierwsza opowieść malajska i dalszych pięćdziesiąt osiem (Kraków, 1964)
  • Małpa i jej małżonek – baśnie malajskie
  • Narzeczony z morza – baśnie skandynawskie (zawiera opowieści z Zardzewiałego miecza w nieco złagodzonej formie i kilka nowych historii, na uwagę zasługuje wybitna oprawa graficzna Andrzeja Strumiłły)
  • Niewinny Tygrys – baśnie indonezyjskie
  • Skamieniały Statek. Baśnie malajskie (Warszawa, 1988)
  • Zardzewiały miecz – baśnie skandynawskie
• Eseistyka i felietonistyka
  • Lemie! po co umarłeś? (Kraków, 2006) – obszerne komentarze na temat twórczości Stanisława Lema
  • Pokaż język!, czyli Rozróbki i opowieści o polszczyźnie oraz 111 innych językach (Kraków, 2001) – zbiór felietonów
  • Pokaż język!, czyli Rozróbki i opowieści o polszczyźnie oraz 222 innych językach T. 2 (Kraków, 2013)
  • Semantyka zbrodni. Nota katyńska z 25 kwietnia 1943 i sowiecki sposób myślenia (Kraków, 2007) – obszerna, logiczno-językowa analiza noty protestacyjnej wystosowanej przez rząd ZSRR w związku z odkryciem masowych grobów polskich oficerów w Katyniu (pod pseudonimem Tomasz Harasiuk)
  • Żydowskie Abecadło twórców literatury polskiej, czyli Od A do Żet z prawa na lewo (Kraków, 2011)
• Poezja
  • Listy do kochanki
  • Pierwszy raz w życiu. Wiersze 1945-1950 (Warszawa, 1999)
  • Poetyka pierwszej dziewiątki (Katowice, 2009)
  • Z czarnowłosych gwiazd (Warszawa, 2002)

Kontrowersje

Według dokumentów IPN, o czym napisała Joanna Siedlecka, autorka książki Kryptonim „Liryka”. Bezpieka wobec literatów (wydanej w 2009 r.) Robert Stiller od roku 1955 do roku 1981 był tajnym współpracownikiem Służby Bezpieczeństwa pod pseudonimami Kryspin, Stanisław Wisłocki, Literat i Tras, zostawił 20 tomów donosów. Rozpracowywał m.in. Związek Literatów, którego był członkiem od 1949 roku, środowisko miesięcznika „Kultura” i czasopisma „Zapis”. Stiller stwierdził, że te informacje są nieprawdziwe, a dokumenty SB sfałszowane i zapowiedział wytoczenie pisarce procesu (jednak do grudnia 2014 r. żaden proces się nie odbył).

Odznaczenia

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (2003)
• Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”