Nikolaus Harnoncourt, pełna wersja imienia i nazwiska: Johann Nicolaus hrabia de la Fontaine und d'Harnoncourt-Unverzagt (ur. 6 grudnia 1929 w Berlinie, zm. 5 marca 2016 w Wiedniu) – austriacki dyrygent specjalizujący się w wykonawstwie muzyki dawnej, przedstawiciel autentyzmu, autor książek o muzyce.

Pochodził z arystokratycznej rodziny (po kądzieli przez arcyksięcia Jana jest potomkiem cesarzowej Marii Teresy). Dzieciństwo spędził w Grazu, wykształcenie muzyczne otrzymał w Wiedniu. Był wiolonczelistą w Wiedeńskiej Orkiestrze Symfonicznej (1952-1969). W 1953 roku założył zespół muzyki barokowej Concentus Musicus Wien wykonujący muzykę przedklasyczną na oryginalnych instrumentach z epoki lub ich kopiach. Oprócz kierownictwa artystycznego i dyrygentury, grał w tym zespole na wiolonczeli i violi da gamba. Po kilku latach intensywnej pracy zespół zadebiutował w 1957 roku wywołując sensację swoim nowatorskim podejściem do dawnej muzyki.

Jako dyrygent operowy debiutował w 1971 r. w Powrocie Ulissesa do ojczyzny Claudio Monteverdiego.

W latach 1971-1990 razem z Gustavem Leonhardtem zarejestrował wszystkie kantaty Johanna Sebastiana Bacha. Współpracował także z innymi europejskimi orkiestrami, m.in. z Orkiestrą Concertgebouw w Amsterdamie.

W grudniu 2015 r. wycofał się z czynnej działalności jako dyrygent.

Jest też autorem książek, m.in. Muzyka mową dźwięków, Warszawa 1995; Dialog muzyczny, Warszawa 2011.

Jego brat Philipp Harnoncourt jest księdzem i znanym teologiem katolickim.

Repertuar

Purcell, Vivaldi, Bach, Händel, Monteverdi, Rameau, Mozart, Schubert, Beethoven, Wagner, Verdi, Offenbach, Brahms, Dvořák, Bruckner, Berg, Bartók.

Nagrody

• Nagroda Grammy (2001)
• Nagroda Kioto (2005)
• Lipski medal bachowski (2007)

Literatura

• Mertl M. Alice et Nikolaus Harnoncourt: une biographie, l'intelligence du coeur. Louvain-la-Neuve: Versant Sud, 2002
• Mertl M. Nikolaus Harnoncourt: vom Denken des Herzens. Salzburg: Residenz, 2004