Nikołaj Iwanowicz Kuzniecow, ros. Николай Иванович Кузнецов, ps. Graczow, Puch (ur. 27 lipca 1911 w Zyrjance (Talica), powiat jekaterynburski w guberni permskiej, zm. 9 marca 1944 w Boratynie, powiat brodzki) – radziecki funkcjonariusz wywiadu i dywersji.

Funkcjonariusz NKWD, w wydziale dywersji zagranicznej od 1939 kierowanym przez Pawła Sudopłatowa. Działał w latach 1942-1944 na terenie Komisariatu Rzeszy Ukraina i Dystryktu Galicja, jako dywersant podczas II wojny światowej.

Przed II wojną światową jako funkcjonariusz kontrwywiadu zwerbował dyplomatę Ambasady Czechosłowacji w Moskwie Ladislava Krno, doszedł do otoczenia Ernsta Köstringa attaché wojskowego Niemiec w Moskwie i uzyskał informacje umożliwiające przeprowadzenie podsłuchu funkcjonariuszom NKWD.

Akta funkcjonariusza NKWD/Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego/Ludowego Komisariatu Bezpieczeństwa Państwowego (po napaści Niemiec na ZSRR Czwartego Zarządu ds. dywersji pozafrontowej) w części są nadal informacją niejawną, klauzula obowiązuje do 2025 r.

Biografia

Urodził się w rodzinie Niemców nadwołżańskich. Był utalentowanym lingwistą, posługiwał się kilkoma dialektami języka niemieckiego, esperanto, j. komi (zyriański), j. polskim i j. ukraińskim.

Był żołnierzem radzieckiego specjalnego oddziału ochotników na froncie wschodnim OMSBON (Samodzielna Brygada Zmotoryzowana Strzelecka Specjalnego Przeznaczenia) (Wojska Wewnętrzne NKWD SSSR). Wchodził w skład grupy Specnazu Zwycięzcy pod dowództwem płka NKWD Dmitrija Miedwiediewa, zrzuconej na spadochronach 20 czerwca 1942 w okolicy Żytomierza i przesuniętej w rejon Równego, siedziby władz Komisariatu Rzeszy Ukraina. W Równem N. I. Kuzniecow występował jako sobowtór por. Wehrmachtu Paula Sieberta, faktycznie znajdującego się w radzieckiej niewoli. Osobiście wykonał kilka udanych zamachów na przedstawicieli niemieckich władz okupacyjnych, m.in. Alfreda Funka – przewodniczącego Sądu Najwyższego w Komisariacie Rzeszy Ukraina oraz dra Otto Bauera – wicegubernatora Dystryktu Galicja (9 lutego 1944, celem zamachu był gubernator Otto von Wächter). Dziełem jego grupy były także zamachy bombowe na kasyno i dworzec kolejowy we Lwowie.

Z otoczenia Ericha Kocha w Równem uzyskał m.in. informacje o planowanej ofensywie Wehrmachtu na Łuku Kurskim i o planowanym przez Niemców (grupa Otto Skorzenego) zamachu na Franklina D. Roosevelta, Winstona Churchilla i Józefa Stalina podczas konferencji w Teheranie (Operacja Daleki Skok).

Zginął wraz z dwoma współtowarzyszami po zatrzymaniu przez partyzantów UPA w pobliżu wsi Boratyn w okolicach Brodów. Istnieje udokumentowana wersja, że zatrzymanie i śmierć Kuzniecowa miały miejsce w okolicach Werby na Wołyniu.

Od nazwiska Kuzniecow pochodzi nazwa miasta Kuźniecowsk w obwodzie rówieńskim na Ukrainie. Jego grób znajduje się we Lwowie.