Nikola Tesla (Никола Тесла, ur. 10 lipca 1856 w Smiljanie, zm. 7 stycznia 1943 w Nowym Jorku) – inżynier i wynalazca serbskiego pochodzenia.

Jest autorem blisko 300 patentów, które chroniły jego 125 wynalazków w kilkudziesięciu krajach (spotykana informacja o ponad 700 patentach jest sprzeczna z danymi literaturowymi), głównie rozmaitych urządzeń elektrycznych, z których najsławniejsze to: silnik elektryczny, prądnica prądu przemiennego, autotransformator, dynamo rowerowe, radio, elektrownia wodna, bateria słoneczna, turbina talerzowa, transformator Tesli (rezonansowa cewka wysokonapięciowa) i świetlówka. Nikola Tesla był m.in. twórcą pierwszych urządzeń zdalnie sterowanych drogą radiową. Początkowo za twórcę radia uważano Marconiego, jednak w 1943 r. Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych przyznał prawa patentowe Tesli. Rozprawa rozstrzygnęła się po śmierci wynalazcy, przez co powszechnie za twórcę radia uznaje się Marconiego, mimo iż przyznał się on do wykorzystania wcześniejszych prac Tesli w zbudowaniu radia.

W 1916 został wyróżniony Medalem Edisona za wybitne osiągnięcia we wczesnych pracach nad prądem wielofazowym i wielkiej częstotliwości.

Dzieciństwo i młodość

Pomnik i dom rodzinny Nikoli Tesli we wsi Smiljan

Nikola Tesla urodził się w serbskiej rodzinie we wsi Smiljan w Chorwacji, ówcześnie należącej do monarchii austriackiej. Był synem prawosławnego prezbitera. Jego ojciec chciał, aby również Nikola został kapłanem, jednak na skutek nacisku miejscowego nauczyciela, który wystarał się o stypendium dla Nikoli, został on ostatecznie wysłany na studia inżynierskie na politechnikę w Grazu. Na uczelni zwrócił na siebie uwagę profesora elektrotechniki, który pomógł mu podjąć pracę w urzędzie telegraficznym w Budapeszcie. Prawdopodobnie tam Tesla wpadł na pomysł konstrukcji obrotowego silnika na prąd przemienny, który mógłby być też prądnicą. Gdy urząd telegraficzny został sprzedany, Tesla pojechał do Paryża, gdzie podjął pracę w Continental Edison Company, francuskiej firmie produkującej prądnice, silniki i oświetlenie w oparciu o patenty Thomasa A. Edisona. Szybko uzyskał opinię osoby, która jest w stanie rozwiązać każdy problem. Jednak gdy naprawił instalację na stacji kolejowej w Strasburgu i tym samym uratował dobre imię firmy, nie dostał za swą pracę należytej zapłaty, złożył wymówienie i za radą przyjaciela udał się do Stanów Zjednoczonych, aby spotkać się z Edisonem.

Początek pracy w USA

Podczas pierwszego spotkania w laboratorium Edisona, Tesla był pod wrażeniem wielkiego wynalazcy, czego nie można było powiedzieć o gospodarzu. Mimo to, dzięki swoim dokonaniom w Europie i dobrym rekomendacjom dostał posadę w laboratorium Edisona. Nie była to dla Tesli wymarzona praca, lecz w ciągu kilku tygodni nadarzyła się okazja i mógł zaprezentować swoje niesamowite umiejętności. Dostał awans i otrzymał od Edisona zlecenie, aby doprowadził do poprawy wydajności generowania prądu w elektrowniach Thomasa A. Edisona. Edison obiecał, że jeśli wydajność elektrowni wzrośnie o 50%, Tesla otrzyma 50 000 dolarów nagrody. Wykonanie tego zadania zajęło Tesli prawie cały rok, po czym zaproponował Thomasowi Edisonowi przejście w jego elektrowniach na prąd przemienny (działały one wtedy na prąd stały), co pozwoliłoby poprawić ich wydajność o kolejne 50%. Edison z niewyjaśnionych do dzisiaj przyczyn nie lubił prądu przemiennego i nie zapłaciwszy Tesli ani grosza, wyrzucił go z pracy. Przez następny rok, od wiosny 1886 r. do wiosny 1887 r. Tesla musiał się podejmować rozmaitych prac, aby mieć za co przeżyć. Gdy pracował jako kopacz rowów, udało mu się nawiązać kontakt z właścicielami Western Union Telegraph Company, którzy pomogli mu założyć Tesla Electric Light Company.

Tesla Electric Light Company i walka o prąd przemienny

W laboratoriach swojej firmy Tesla opracował podstawy generowania i przesyłu prądu przemiennego, które są stosowane do dzisiaj na całym świecie oraz stworzył projekty urządzeń napędzanych bezpośrednio prądem przemiennym, takie jak świetlówka i silnik elektryczny. Następnie z pomocą George'a Westinghouse'a, zbudował pierwszą elektrownię prądu przemiennego i linię przesyłową, która zasiliła oparte na świetlówkach oświetlenie wszystkich stacji kolejowych Western Union na północnym wschodzie USA.

Zaskoczony sukcesem Tesli, Edison rozpoczął kampanię na temat rzekomego niebezpieczeństwa stosowania prądu przemiennego. Jednakże fakty mówiły same za siebie i instalacje Tesli zaczęły powoli przejmować rynek produkcji i przesyłu prądu elektrycznego w USA, aż w końcu władze General Electric wymusiły na Tesli sprzedaż patentów na urządzenia prądu przemiennego, a na Edisonie przejście wszystkich jego elektrowni na nowy system. Ostateczny kres elektrowni na prąd stały zapoczątkował kolejny wynalazek Tesli – turbina wodna, która generowała prąd przemienny w oparciu o energię przepływu wody w rzekach.

Radio i przegrana z Marconim

Muzeum Nikoli Tesli w Belgradzie

Po opublikowaniu przez Maxwella teorii elektromagnetyzmu Tesla wpadł na pomysł konstrukcji cewki wysokonapięciowej i następnie zauważył, że wysyła ona bardzo silne fale elektromagnetyczne. Zaczął pracować nad urządzeniem, które mogłoby te fale odbierać. Początkowo chciał na tej podstawie skonstruować urządzenia do przesyłu prądu elektrycznego bez użycia przewodów, lecz później wpadł na pomysł skonstruowania urządzenia do przesyłu za pomocą tych fal dźwięku. Patent na to urządzenie był gotowy w 1900 r., jednak ubiegł go w tym o kilka dni Marconi.

Tesla walczył z Marconim o patent na radio, dowodząc, że wynalazek Marconiego stosuje bez jego zgody wcześniej opatentowaną przez Teslę cewkę, ale długie procesowanie się doprowadziło Teslę do bankructwa. Ostatecznie dobił Teslę fakt przyznania Marconiemu nagrody Nobla za skonstruowanie radia, mimo iż korzystał on przy tym z teorii stworzonych przez Teslę. Ironią losu jest to, że ostatecznie odwołanie Tesli w sprawie patentu na radio do sądu najwyższego USA zostało wygrane już po śmierci samego Tesli w 1943 r.

Początki robotyki i pilot radiowy

Pomnik Tesli niedaleko Wodospadu Niagara autorstwa Frano Kršinicia

Ostatnim pomysłem Tesli była konstrukcja maszyny, która mogłaby być zdalnie sterowana radiowo i wykonywać rozmaite czynności automatycznie. Najpierw Tesla opatentował pierwszy na świecie pilot radiowy, a następnie stworzył całą grupę urządzeń – maszynę kroczącą, maszynę latającą i maszynę pływającą, którymi mógł sterować zdalnie za pomocą swojego pilota. Kolejnym pomysłem było wmontowanie urządzeń sterujących z pilota do maszyny kroczącej, zaopatrzenie jej w czujniki i wreszcie "puszczenie wolno" – na skutek czego powstał pierwszy na świecie robot mobilny.

Wolna energia

Koncepcja wolnej energii była rodzajem obsesji Tesli, który pod koniec życia wykorzystywał każdą wolną chwilę na jej poszukiwanie.

Tesla twierdził: (...)ujarzmiłem promienie kosmiczne i sprawiłem, by służyły jako napęd (...). Ciężko pracowałem nad tym przez ponad 25 lat, a dziś mogę stwierdzić, że się udało. (cytat z 10 lipca 1931 r. z Brooklyn Eagle).

W 1901 r. opatentował odbiornik wolnej energii nazwany Aparatem do Wykorzystywania Energii Promienistej. Patent odnosi się do Słońca jak i innych źródeł energii promienistej, jak promienie kosmiczne.

Próbował także przekształcić jednobiegunową prądnicę Faradaya w urządzenie wolnej energii. W 1889 r. uzyskał patent na maszynę dynamoelektryczną, której konstrukcję – opartą na pomyśle Faradaya – udoskonalił pod względem wydajności przez zmniejszenie oporu i odwrócenie momentu napędowego. Tesla sądził, że jeżeli da się uzyskać moment obrotowy o kierunku zgodnym – a nie przeciwnym – z kierunkiem ruchu, wówczas maszyna stanie się samowystarczalna. Chociaż nie udało mu się tego dokonać, jego ideą i ideą Faradaya zainteresowali się w latach 70. i 80. XX w. liczni badacze, między innymi Bruce De Palma – wynalazca maszyny N, mimo że już za życia Tesli udowodniono, że tego rodzaju maszyna łamałaby kilka praw fizyki, przede wszystkim zasadę zachowania energii.

Śmierć

Urna z prochami Tesli w belgradzkim muzeum poświęconym wynalazcy

Nikola Tesla zmarł 7 stycznia 1943 r. o 22:30 w prawosławne Boże Narodzenie w apartamencie nr 3327 hotelu New Yorker w Nowym Jorku. Przyczyną śmierci był zakrzep tętnicy wieńcowej. Jego zwłoki zostały znalezione przez służącą Alice Monaghan, która weszła do pokoju naukowca, ignorując wywieszkę na drzwiach mówiącą "proszę nie przeszkadzać", powieszoną przez Teslę dwa dni przed śmiercią.

Następnego dnia, siostrzeniec Tesli, Sava Kosanović, pośpieszył do pokoju wujka. Według zeznań krewnego, z pokoju nieboszczyka zniknęły zapiski naukowe i czarny notatnik z kilkuset stronami, w tym z niektórymi podpisanymi "Sprawy rządowe". Krótko potem, wszystkie jego posiadłości zostały skonfiskowane przez urząd o nazwie Alien Property Custodian, pomimo że był on pełnoprawnym obywatelem Stanów Zjednoczonych.

Parę dni po śmierci Tesli, jugosłowiański rząd na uchodźstwie wydał oświadczenie podsumowujące osiągnięcia naukowca i harmonogram jego pogrzebu. 10 stycznia 1943 r., mowa napisana przez Louiss Adamics została odczytana w radiowej transmisji na żywo w Radio New York przez burmistrza Nowego Jorku Fiorella La Guardię. Ceremonia pogrzebowa odbyła się 12 stycznia w katedrze św. Jana na Manhattanie. W pogrzebie uczestniczyło ponad 2000 osób, w tym pogrążona w żałobie rodzina: Sava Kosanovic i Nikola Trbojevic. Listy z wyrazami współczucia zostały nadesłane przez wiele znanych osobistości, w tym Eleonorę Roosevelt i wiceprezydenta Henry'ego Wallace'a. Ciało Tesli zostało skremowane. Jego prochy zostały zabrane do Belgradu w 1957 r. i obecnie znajdują się w Muzeum Nikoli Tesli.

Stosunek do brata

Nikola Tesla twierdził, że jego brat (który zginął w młodości na skutek obrażeń po upadku z konia) był znacznie zdolniejszy od niego. Zdaniem Nikoli jego brat był cyt. "intelektualnym gigantem", "uzdolnionym w nadzwyczajnym stopniu". Nikola Tesla twierdził, że w jego mniemaniu on i jego brat odziedziczyli swoje zdolności intelektualne po matce.

Pogłoski o Nagrodzie Nobla

6 listopada 1915 roku, raport wydany przez Agencje Reutera mówił o nagrodzie Nobla przyznanej Thomasowi Edisonowi i Nikoli Tesli, ale 15 listopada Agencja Reutera podała inne informacje. Laureatami Nagrody Nobla zostali Sir William Henry Bragg i William Lawrence Bragg za "ich pomoc w analizie sieci krystalicznej, używając promieniowania rentgenowskiego". Biografowie Tesli twierdzą, że ani Edison ani Tesla nie dostali nagrody Nobla z powodu ich wrogości względem siebie; obaj starali się pomniejszyć wzajemne dokonania, prawo do nagrody. Na dodatek oświadczyli, że nie odbiorą nagrody jeśli konkurent dostanie ją pierwszy i na pewno nie wezmą pod uwagę dzielenia się nią.

Tesla w kulturze popularnej

Książki

• Margaret Cheney, Tesla. Man Out of Time, Prentice-Hall, Englewood Cliffs, New Jersey 1981 (wydanie drugie: M. Cheney, Tesla. Man Out of Time, Touchstone, New York 2001).
• George Trinkaus, Tesla. The Lost Inventions, High Voltage Press 1988 (wydanie polskie: G. Trinkaus, Tesla. Zagubione wynalazki, tłum. Maciej Trojanowski, Wydawn. JMT Marketing, Warszawa 2007 r.).
• David H. Childress, The Fantastic Inventions of Nikola Tesla, Adventures Unlimited Press, Kempton, Illinois 1993.
• The Complete Patents of Nikola Tesla, edited by Jim Glenn, Barnes & Noble, New York 1994.
• Vladimir Pistalo, Tesla. Portret medu maskama, 2008 (serb.)
• Przemysław Słowiński, Krzysztof K. Słowiński, Władca piorunów. Nikola Tesla i jego genialne wynalazki, Wydawn. Videograf Edukacja, Chorzów 2011 r.

Filmy i programy o życiu i wynalazkach Tesli

• Nikola Tesla (Jugosławia, serial biograficzny, 1977)
• Tajna Nikole Tesle (Jugosławia, biograficzny, The Secret of Nikola Tesla, 1980)
• Cierpienia wynalazcy (Polska, 392 odcinek programu SONDA, 1986)
• Nikola Tesla. The Genius Who Lit The World (USA, dokumentalny, 1994)
• Tesla. Tripping the Light Electric (USA, biograficzny, 2000)
• Tesla. Master of Lightning (USA, dokumentalny, 2000)
• Phenomenon. The Lost Archives odc. 14 – The Missing Secrets of Nikola Tesla (USA, serial dokumentalny, 2000)
• Charged. The Life of Nikola Tesla (Wielka Brytania, biograficzny, 2004)
• Holes In Heaven? HAARP And Advances In Tesla Technology (USA, dokumentalny, 2005)
• All About Tesla. The Research (Kanada, dokumentalny, 2007)
• Николя Тесла Хозяин Мира (pol. Nikola Tesla Gospodarz Świata) (Rosja, dokumentalny, 2007)

Inne

• Na cześć wynalazcy nazwano jego nazwiskiem jednostkę indukcji magnetycznej.
• Tesla jest jednym z bohaterów powieści Christophera Priesta Prestiż (1995). W adaptacji filmowej (2006) w postać tę wcielił się David Bowie.
• Tesla jest również jednym z bohaterów powieści science fiction Jacka Dukaja Lód (2007).
• Tesla jest także jednym z bohaterów powieści Lewisa Perdue Tesla. Promienie śmierci (wyd. ang.: 1984 r., wyd. pol.: 2006 r.).
• Osoba wynalazcy została także wykorzystana w kanadyjskim serialu telewizyjnym science fiction Sanctuary nakręconym przez Sci Fi Channel. W postać wynalazcy wcielił się Jonathon Young (2008).
• W grze Dark Void Nikola Tesla występuje jako sprzymierzeniec rasy ludzkiej w bitwie między nimi, a kosmitami.
• Tesla to nazwa samochodu o napędzie elektrycznym.
• Nikola Tesla (a dokładniej "Tesla") jest nazwą albumu zespołu Silver Rocket, którego głównym motywem przewodnim jest ujęcie niedocenionego geniuszu uczonego (2008).
• Pojawia się w grze Assassin's Creed II. We wspomnieniach tzw. Obiektu 16 (Subject 16) jest on sprzymierzeńcem frakcji Asasynów.
• Jego imieniem nazwano uzbrojenie w grach Red Alert i Red Alert 2, takie jak cewka Tesli (ang. Tesla coil), czołg Tesla (ang. Tesla tank) i żołnierz Tesla (ang. Tesla trooper).
• W filmie Kawa i Papierosy, w epizodzie pt 'Jack Shows Meg His Tesla Coil' jest mowa o konstruktorze i o transformatorze Tesli.
• W serialu Detektyw Murdoch (ang. Murdoch Mysteries, 2008) – kanadyjski serial kryminalny nadawany przez stację Citytv od 20 stycznia 2008 r., w odcinku Napięcie (Power) Tesla jest również jednym z bohaterów.
• W grze Fallout 3, New Vegas jest książka umiejętności nazwana Nicola Tesla and You (tłum. Nicola Tesla i ty).
• W serii Fallout występuje broń Tesla Cannon (Działo Tesli) oraz zbroja Tesla Armor (Pancerz Tesli) a w Fallout 3 i NV Tesla Power Armor (Pancerz Wspomagany Tesli)
• W Team Fortress Classic inżynierem drużyny BLU jest Nikola Tesla.
• W grze Tomb Raider Legend podczas finalnej rozgrywki w Kazachstanie należy uruchomić transformator Tesli.
• Występuje w grze Paraworld. Według fabuły stworzył portal międzywymiarowy.
• Jego nazwiskiem nazwano album grupy Herrschaft z 2008 roku.
• Jego nazwiskiem nazwano zestaw broni należących do rasy Nekronów (Tesla cannon, Tesla carbine oraz Tesla destructor) w strategicznej grze bitewnej Warhammer 40.000.

Kwestie wątpliwe

• Tesla rzekomo zaprojektował samochód osiągający prędkość 60 mil na godzinę, napędzany silnikiem elektrycznym bądź elektromagnetycznym o niezidentyfikowanym do tej pory sposobie pozyskiwania darmowej energii.
• Miał być autorem m.in. projektu broni służącej wykrywaniu i niszczeniu samolotów wroga. Tesla pracował ponoć także nad wehikułem czasu, elektryczną łodzią podwodną, samolotem antygrawitacyjnym, powszechnym i bezpłatnym dostępem do energii, aparatem, który mógłby fotografować myśli, bezprzewodową transmisją energii oraz tzw. Promieniem śmierci (ang. Death Ray). Jego pomysły zostały podobno skonfiskowane przez rząd USA.

Uwagi

↑ Narodowość Tesli jest przedmiotem sporu pomiędzy Serbią i Chorwacją. Należy zwrócić uwagę na fakt, że urodził się jako poddany austriacki; o państwach narodowych w XIX wieku nie było mowy.