Nelson Rolihlahla Mandela, (ur. 18 lipca 1918 w Transkei, zm. 5 grudnia 2013) – południowoafrykański polityk, prezydent Republiki Południowej Afryki w latach 1994–1999, jeden z przywódców ruchu przeciw apartheidowi, działacz na rzecz praw człowieka, laureat pokojowej nagrody Nobla. W Republice Południowej Afryki, Nelson Mandela jest znany również jako "Madiba" (jest to jego imię w klanie Xhosa) a także "tata" (co w języku Xhosa oznacza "ojciec").

Mandela był synem wodza plemienia Thembu. W wieku 7 lat, jako pierwszy w swojej rodzinie zaczął uczęszczać do szkoły. Tam nauczyciel-metodysta nadał mu angielskie imię Nelson. Ukończył studia prawnicze. Jako student uczestniczył w działaniach na rzecz praw politycznych, społecznych i ekonomicznych czarnoskórej większości w RPA. W 1942 roku wstąpił do Afrykańskiego Kongresu Narodowego (ANC), a w 1950 roku zaczął nim kierować.

Początkowo był zwolennikiem nieużywania przemocy. Wraz ze współpracownikami zmienił zdanie po masakrze w czasie protestu Sharpeville w marcu 1960 roku i delegalizacji ANC. Rok później został przywódcą zbrojnego skrzydła ANC Umkhonto we Sizwe ("Włócznia Narodu", MK). Zbrojne działania "Umkhonto we Sizwe" za czasów Mandeli miały mieć jednak charakter wyłącznie sabotażowy i wykluczały ataki na ludzi. Dokonywali zniszczeń instalacji o dużym znaczeniu dla gospodarki RPA. Został aresztowany 5 sierpnia 1962 i skazany za rzekome akty sabotażu i przygotowywanie inwazji obcych państw na RPA (zdrada stanu). Przestępstwo sabotażu było w RPA zagrożone karą główną, tj. śmierci lub dożywotniego pozbawienia wolności. Otrzymał 5-letni wyrok za działalność sabotażową, w czerwcu 1964 zmieniony na dożywotnie pozbawienie wolności. W 1985 roku odmówił skorzystania ze zwolnienia warunkowego. Z więzienia na wyspie Robben wyszedł po 27 latach – 11 lutego 1990 – pod wpływem kampanii ANC i nacisków międzynarodowych, zgodnie z decyzją prezydenta F.W. de Klerka, który umożliwił też legalizację ANC. Dnia 18 marca 1992 mieszkańcy RPA opowiedzieli się w referendum za likwidacją apartheidu.

Kierował ANC od czerwca 1991 do grudnia 1997, z którym osiągnął w pierwszych wolnych wyborach 27 kwietnia 1994 najlepszy wynik i większość mandatów w parlamencie. Nowo wybrany parlament wybrał go w maju 1994 Prezydentem RPA – pierwszym czarnoskórym prezydentem w historii tego kraju. Pełnił ten urząd od 10 maja 1994 do 16 czerwca 1999 roku, w okresie pokojowego odejścia od apartheidu. Jako prezydent zdobył międzynarodowe uznanie – wspólnie z de Klerkiem otrzymał w 1993 roku pokojową Nagrodę Nobla. Utrzymywał bliskie stosunki z Fidelem Castro i płk. Muammarem al-Kadafim, których uznawał za "towarzyszy broni".

Po odejściu na emeryturę zaangażował się w sprawy społeczne, m.in. w kampanię walki z AIDS (w czasie prezydentury był krytykowany za brak działań w tej kwestii). W roku 1995 utworzył "Nelson Mandela Children's Fund" ("Fundacja Nelsona Mandeli na rzecz Dzieci"), której celem jest organizowanie projektów na edukację, pomoc dla dzieci niepełnosprawnych, chorych na AIDS, wspieranie dzieci szczególnie uzdolnionych, nie tylko w RPA ale także innych krajach afrykańskich. Fundusze pochodziły na początku z prywatnych zasobów samego Nelsona Mandeli, z czasem stworzył on ogromny ruch międzynarodowy na rzecz pozyskiwania środków na projekty dziecięce. Fundacja opiekuje się 9 tysiącami zakażonych. Był mediatorem przy rozwiązywaniu konfliktów regionalnych w Afryce. W czerwcu 2004, w wieku 85 lat ogłosił swoją decyzję o wycofaniu się z życia publicznego: Jestem pewien, że nikt nie oskarży mnie o egoizm, jeśli, ciesząc się jeszcze dobrym zdrowiem, poświęcę się sprawom prywatnym – oświadczył.

Człowiek Roku 1993 według magazynu Time wspólnie z Jaserem Arafatem, Frederikiem de Klerkiem i Icchakiem Rabinem.

26 października 2007 na wniosek dzieci z RPA Międzynarodowa Kapituła Orderu Uśmiechu przyznała Nelsonowi Mandeli Order Uśmiechu.

28 czerwca 2008 w Londynie w Hyde Park odbył się koncert z okazji 90. urodzin Mandeli.

2 lipca 2008 prezydent USA George Bush podpisał ustawę, zgodnie z którą Nelson Mandela oraz przywódcy ANC zostali skreśleni z oficjalnej listy terrorystów USA.

Przypadająca 18 lipca 2009 91. rocznica urodzin pierwszego czarnoskórego prezydenta Republiki Południowej Afryki, Nelsona Mandeli, który za walkę z apartheidem spędził trzecią część życia w więzieniu, obchodzona była jako "Dzień Mandeli", poświęcony przede wszystkim promowaniu wolontariatu w społeczeństwie południowoafrykańskim.

Nelson Mandela zmarł 5 grudnia 2013.