Michaił (Michajło) Wasiljewicz Łomonosow (ros. Михаил (Михайло) Васильевич Ломоносов; ur. 8 listopada/19 listopada 1711 w Denisówce, zm. 4 kwietnia/15 kwietnia 1765 w Sankt-Petersburgu) – rosyjski uczony i poeta, prekursor chemii fizycznej, twórca Uniwersytetu Moskiewskiego.

Pochodził z pomorskiej rodziny rybackiej, sam nauczył się czytać i pisać. Udało mu się wyjechać do Moskwy, gdzie ukończył szkołę podstawową, a następnie do Petersburga, gdzie chodził do gimnazjum. Jako wyróżniający się uczeń został wysłany na studia do Niemiec. Kształcił się na uniwersytecie w Marburgu (Hesja) pod kierunkiem znanego filozofa Christiana Wolffa. Po powrocie do Rosji objął stanowisko profesora chemii na Petersburskim Uniwersytecie Państwowym. Zorganizował przy uczelni nowoczesne laboratorium. W 1754 zainicjował powołanie państwowego uniwersytetu w Moskwie, który później został nazwany jego imieniem. Był członkiem Petersburskiej Akademii Nauk.

Jedną z jego czołowych zasług jest to, że 26 maja 1761 r. podczas obserwacji przejścia Wenus przed tarczą Słońca, odkrył, że planeta ta posiada grubą i gęstą atmosferę.

W swojej pracy naukowej łączył chemię z innymi naukami ścisłymi – fizyką i matematyką. Zajmował się teorią cząsteczek, zapoczątkował nową gałąź wiedzy – chemię fizyczną, dowiódł fałszywość teorii flogistonu. Niezależnie od Lavoisiera sformułował prawo zachowania masy w reakcjach chemicznych. W książce Kurs prawdziwej chemii fizycznej (1752) podał definicję chemii fizycznej:

Chemia fizyczna jest to nauka, która tłumaczy przyczynę zjawisk zachodzących wskutek operacji chemicznych w ciałach złożonych, przy pomocy praw i na podstawie doświadczeń fizycznych.

Ważną rolę przypisywał eksperymentom. Prowadził także badania w dziedzinie geologii. Swoimi pracami wyprzedził rosyjską współczesność, w tej dziedzinie doceniony po śmierci.

Niezależnie od pracy naukowej był też wybitnym poetą, mistrzem ody panegirycznej. Był m.in. autorem:

• Ody w rocznicę wstąpienia na tron cesarzowej Jelizawiety Pietrowny (Ода на день восшествия на всероссийский престол её величества государыни императрицы Елисаветы Петровны 1747 года – 1747)
• Porannych rozmyślań o wielkości bożej (1751)
• Rozmowy z Anakreontem (Разговор с Анакреоном – między 1756 i 1761)

W pracy List o zasadach wierszowania rosyjskiego (1739) wyłożył teorię sylabotoniki. Napisał ponadto podręcznik retoryki oraz gramatyki języka rosyjskiego. W 1764 objął wysokie stanowisko sekretarza stanu.

Imię Łomonosowa nosi od 1940 r. Uniwersytet Moskiewski. Na jego cześć został nazwany także podwodny grzbiet Łomonosowa na Oceanie Arktycznym oraz kratery uderzeniowe na Księżycu i Marsie.