Michaił Botwinnik, ros. Михаил Моисеевич Ботвинник (ur. 17 sierpnia 1911 w Kuokkali [dziś Riepino] w pobliżu Sankt Petersburga, zm. 5 maja 1995 w Moskwie) – rosyjski szachista, arcymistrz, wieloletni mistrz świata w szachach.

Biografia

Michaił Botwinnik, 1933

Już jako czternastoletni młodzieniec Botwinnik zyskał rozgłos w świecie szachów, wygrywając w symultanie z ówczesnym mistrzem świata Jose Raulem Capablanką. Zapewne ta partia miała znaczący wpływ na rozwój jego talentu. W 1931 roku po raz pierwszy zwyciężył w indywidualnych mistrzostwach ZSRR. Po tytuł mistrza Związku Radzieckiego sięgał jeszcze pięciokrotnie, w latach 1933, 1939, 1941, 1945 i 1952.

W wieku 24 lat Botwinnik walczył jak równy z równym z czołowymi szachistami świata, zajmując wysokie miejsca w najbardziej prestiżowych turniejach tamtych lat. W 1935 roku wygrał razem z Salomonem Flohrem turniej w Moskwie, w pokonanym polu zostawiając m.in. Emanuela Laskera i Capablankę. Rok później podzielił z Capablanką pierwsze miejsce w turnieju w Nottingham, w 1938 roku zajął dzielone trzecie miejsce w prestiżowym turnieju AVRO.

Sukcesywnie udoskonalając swoją grę i odnosząc wiele spektakularnych zwycięstw Botwinnik stał się głównym kandydatem do meczu o mistrzostwo świata z ówczesnym mistrzem Aleksandrem Alechinem. Do meczu nie doszło, najpierw z powodu wybuchu II wojny światowej, a później śmierci Alechina w 1946 roku. Po tytuł mistrza świata Botwinnik sięgnął w 1948 roku, wygrywając zorganizowany przez Międzynarodową Federację Szachową (FIDE) turniej pretendentów z udziałem pięciu wybitnych szachistów. Później dwukrotnie przegrywał mecze o mistrzostwo: w 1957 roku z Wasilijem Smysłowem i w 1960 z Michaiłem Talem, lecz w obu przypadkach wygrywał mecze rewanżowe. Ostatecznie stracił tytuł mistrza świata w 1963 roku na rzecz Tigrana Petrosjana z powodu zlikwidowania przez FIDE meczów rewanżowych.

Botwinnik był znany z niezwykłego zamiłowania do studiowania szachów. Prawdziwą jego siłą było staranne teoretyczne przygotowanie do meczów i drobiazgowa analiza partii po ich rozegraniu. Żaden z jego wielkich poprzedników nie mógł szczycić się tak sumiennym i systematycznym podejściem do własnego rozwoju. Przedkładał technikę nad taktykę, mistrzostwo gry końcowej nad pułapki w otwarciach. W najważniejszych meczach stosował stosunkowo wąski repertuar otwarć, jednak perfekcyjna ich znajomość pozwalała sprowadzić partię na tory przez siebie głęboko przestudiowane. Preferował przede wszystkim obronę Nimzowitscha, obronę słowiańską i wariant Winawera w obronie francuskiej i wniósł duży wkład w rozwój teorii tych otwarć. Do ważnych oficjalnych startów przygotowywał się rozgrywając w tajemnicy mecze treningowe z silnymi graczami Salo Flohrem, Jurijem Awerbachem i Wiaczesławem Ragozinem, co historycy szachów odkryli dopiero po latach.

W przeciwieństwie do swoich poprzedników Botwinnik nie był powszechnie uważany za szachowego geniusza. Często wskazywano, że jego sukcesy były efektem pracy całego sztabu ludzi, a także pozasportowego poparcia radzieckich oficjeli. Trening Botwinnika miał charakter totalny. Bardzo dbał o zachowanie sprawności fizycznej i prowadzenie higienicznego trybu życia. Sam niepalący, rozgrywał wielogodzinne mecze w otoczeniu palaczy, aby przywyknąć do gry w niesprzyjających warunkach. Przywiązywał dużą wagę do wszelkich aspektów rozgrywania partii szachowej, poświęcając np. dużo uwagi metodom obchodzenia się z zegarem szachowym. Jego sukcesy były ciężko wypracowane, a czasami nieprzekonujące, jak dwa remisowe mecze o mistrzostwo świata z Dawidem Bronsteinem i Smysłowem, w których obronił tytuł.

W latach sześćdziesiątych, po przegranym meczu z Petrosjanem, Botwinnik przestał uczestniczyć w oficjalnych rozgrywkach, skupiając się głównie na pracy nad szachowymi programami komputerowymi. Poświęcił się również trenowaniu dzieci i młodzieży. Ze słynnej szkoły Botwinnika wywodzi się cała rzesza utalentowanych szachistów, w tym najsłynniejsi – Anatolij Karpow, Garri Kasparow i Władimir Kramnik.