Marian Brandys (ur. 25 stycznia 1912 w Wiesbaden, zm. 20 listopada 1998 w Warszawie) – prozaik, reportażysta.

Pochodził z inteligenckiej rodziny pochodzenia żydowskiego. Ukończył prawo na Uniwersytecie Warszawskim. Uczestnik kampanii wrześniowej, brał udział w walkach w rejonie Woli Gułowskiej, stanowiących ostatni etap bitwy pod Kockiem, jako porucznik rezerwy w oddziale wchodzącym w skład Samodzielnej Grupy Operacyjnej Polesie. W latach 1939-1945 jeniec oflagów m.in. oflagu II-C Woldenberg. Po wyzwoleniu z oflagu, przystąpił do PPR i rozpoczął pracę w sądownictwie wojskowym. W ostatnich miesiącach wojny był, razem z Edmundem Osmańczykiem, korespondentem frontowym w Berlinie. Po wojnie pracował jako dziennikarz (m.in. reporter i publicysta tygodnika Świat). Był członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich oraz Polskiego PEN Clubu. Pod koniec lat 70. XX wieku związał się z opozycją demokratyczną. W 1976 był jednym z sygnatariuszy protestu przeciwko planowanym zmianom w Konstytucji PRL tzw. Memoriału 101. Należał do Towarzystwa Kursów Naukowych i był członkiem jego rady programowej.

Mąż aktorki Haliny Mikołajskiej-Brandys, obydwoje pochowani na cmentarzu leśnym w Laskach. Brat Kazimierza Brandysa.

Twórczość

W latach 50. i początku lat 60. publikował głównie reportaże, wydane w zbiorach m.in. Spotkania włoskie, O królach i kapuście. Pisał również książki i opowiadania dla dzieci i młodzieży m.in. Śladami Stasia i Nel oraz Z Panem Biegankiem w Abisynii, będące relacją z podróży reporterskiej do Egiptu, Sudanu i Abisynii. W swoich książkach o tematyce historycznej, skupił się na historii Polski epoki rozbiorów, głównie czasach napoleońskich oraz Królestwa Kongresowego. Specjalizował się w biografiach ciekawych postaci tego okresu m.in. Marii Walewskiej w Kłopotach z Panią Walewską, Stanisława Poniatowskiego - bratanka króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w Nieznanym księciu Poniatowskim, Józefa Sułkowskiego - adiutanta Napoleona w Oficerze największych nadziei, Jana Kozietulskiego w Kozietulski i inni, generała Józefa Zajączka w Generale Arbuzie. W swoich książkach i esejach ważne wydarzenia historyczne przedstawiał przez pryzmat losów jednostek, ich postaw i życiowych wyborów. Jego głównym dziełem jest pięciotomowy Koniec świata szwoleżerów, opisujący ciąg dalszy losów bohaterów wojen napoleońskich z Kozietulskiego i innych: Wincentego Krasińskiego, Tomasza Łubieńskiego, Walentego Zwierkowskiego i ich różne postawy w czasach Królestwa Kongresowego i powstania listopadowego.

Jego książki cieszyły się ogromnym zainteresowaniem czytelników, osiągając wielotysięczne nakłady. Zostały przetłumaczone na kilka języków obcych m.in. niemiecki, rosyjski, francuski.

Był również współautorem scenariuszy (na podstawie własnych opowiadań) do filmów fabularnych: Tarpany i Ludzie z pociągu oraz autorem scenariusza i komentarza do filmu dokumentalnego Grunwald - rok 1410. Zakon krzyżacki napada na Polskę.

Odznaczenia i nagrody

W 1950 z okazji Święta 22 lipca otrzymał Nagrodę Państwową III stopnia za Spotkania włoskie. W 1953 otrzymał nagrodę państwową III stopnia. W 1954, w 10 rocznicę Polski Ludowej, odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, a postanowieniem prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego z 21 stycznia 1997 roku - Krzyżem Wielkim tego Orderu. W 1955 odznaczony Medalem 10-lecia Polski Ludowej.

Twórczość dla młodzieży

• Dom odzyskanego dzieciństwa (1953; opowiadania)
• Wyprawa do Arteku (1953)
• Honorowy łobuz (1957; 7 opowiadań dla młodzieży; ilustracje Bohdan Butenko):
  • Chłopiec z pociągu (opowiadanie zainspirowało film Ludzie z pociągu)
  • Navigare necesse est
  • Experyment naukowy (film Tarpany; Brandys zdaje się popularyzować poglądy Łysenki o "dziedziczeniu cech nabytych")
  • Śmierć Don Juana (opowiadanie weszło później do tomu zbiorowego Kredą na tablicy)
  • Wiewiórczak
  • Honorowy łobuz
  • W Nałęczowie (o Bolesławie Prusie)
• Podróże Gulliwera (adaptacja powieści Jonathana Swifta)
• Śladami Stasia i Nel (1961)
• Z panem Biegankiem w Abisynii (1962; ciąg dalszy Śladami Stasia i Nel)
• Najdziwniejsze z miast (1972; o Warszawie)

Twórczość dla dorosłych

• Spotkania włoskie (1949)
• Początek opowieści (1952; o budowie Nowej Huty)
• O królach i kapuście (1954)
• Wyprawa do oflagu (1955)
• Nieznany książę Poniatowski (1960)
• Oficer największych nadziei (1964; esej historyczny o Sułkowskim)
• Kozietulski i inni (1967)
• Kłopoty z Panią Walewską (1969)
• Koniec świata szwoleżerów: (1972-1979)
  • t. 1 Czcigodni weterani
  • t. 2 Niespokojne lata
  • t. 3 Rewolucya w Warszawie
  • t. 4 Zmęczeni bohaterowie
  • t. 5 Nieboska komedia. Ogień i popiół
• Z dwóch stron drzwi (1982; wydawnictwo II obiegu)
• Strażnik królewskiego grobu (1984)
• Generał Arbuz (1988)
• Moje przygody z historią (1990)
• Moje przygody z wojskiem (1993)
• Jasienica i inni (1995)
• Dziennik 1972 (1996)
• Dziennik 1976-77 (1996)
• Dziennik 1978 (1997)