Marcel Reich-Ranicki (ur. 2 czerwca 1920 we Włocławku, zm. 18 września 2013 we Frankfurcie nad Menem) – niemiecki krytyk literacki polsko-żydowskiego pochodzenia, urodzony jako Marcel Reich. W Polsce używał także imienia Marceli.

Życiorys

W 1929 wyjechał do krewnych do Niemiec i rozpoczął naukę w gimnazjum w Berlinie. W 1938 wydalony został w ramach Polenaktion, jako Żyd bez niemieckiego obywatelstwa, z III Rzeszy do Polski.

W getcie warszawskim był szefem biura tłumaczeń Judenratu i pisał recenzje muzyczne dla Gazety Żydowskiej. W styczniu 1943 wziął wraz z Szymonem Majfusem udział w spektakularnym rabunku kasy Judenratu aby uratować ją przed przekazaniem Niemcom. Zdołał się wydostać na aryjską stronę i ukrywał się u polskiej rodziny na warszawskiej Pradze, gdzie 7 września 1944 wkroczyła Armia Czerwona. Pod koniec 1944 pracował jako cenzor w Lublinie, w 1945 był kierownikiem grupy operacyjnej WUBP w Katowicach. Później pracował dla polskich służb specjalnych (kryptonim operacyjny „Albin”), m.in. w Polskiej Misji Wojskowej w Berlinie w latach 1948–1949 (jako rezydent wywiadu UBP) na stanowisku konsula RP w Londynie pod nazwiskiem Ranicki, które następnie przybrał jako drugi człon jego nazwiska.

Publikował m.in. na łamach tygodnika „Świat” i gazety „Trybuna Ludu”. W 1949 musiał wracać do Polski ze względu na oskarżenia o wydanie wizy wydalonemu z Niemieckiej Partii Komunistycznej szwagrowi, za co wyrzucono go z partii i przez 2 tygodnie przetrzymywano w więzieniu. Następnie pracował jako lektor literatury niemieckiej w Wydawnictwie Ministerstwa Obrony Narodowej. Od 1951 pracował jako niezrzeszony pisarz, jednak na początku 1953 roku otrzymał zakaz publikacji, który utrzymano aż do końca 1954 roku. Pracował w Polskim Radiu wraz z małżonką. W 1958 opuścił Polskę emigrując do RFN.

W Niemczech zyskał rozgłos jako krytyk literacki. W kręgu znawców literatury nadano mu przydomek „papieża literatury”, który bardzo szybko upowszechnił się. Od 25 marca 1988 do 14 grudnia 2001 prowadził popularny program telewizyjny o nazwie: Das literarische Quartett (Kwartet literacki), w którym wykazywał się dużym poczuciem humoru oraz wygłaszał błyskotliwe, odważne, choć często kontrowersyjne opinie. Przyczynił się do rozpropagowania w Niemczech literatury polskiej, m.in. książki Andrzeja Szczypiorskiego „Piękna pani Seidenmann” (w Polsce wydanej pod tytułem „Początek”).

W latach 1968 do 1969 Ranicki wykładał literaturę na amerykańskich uniwersytetach, w latach 1971 do 1975 posiadał profesurę w Sztokholmie i Uppsali. Od 1974 jest profesorem tytularnym (Honorarprofessor) na Uniwersytecie Karla Eberharda w Tybindze. W 1990 otrzymał tytuł profesora wizytującego na Uniwersytecie Heinricha Heinego w Düsseldorfie (Heinrich-Heine-Gastprofessur), a w 1991 tytuł profesora wizytującego na Uniwersytecie Heinricha Hertza w Karlsruhe (Heinrich-Hertz-Gastprofessur).

Nagrody i wyróżnienia

W 2006 Uniwersytet Humboldta w Berlinie zdecydował o przyznaniu Ranickiemu honorowego doktoratu. Jak wyjaśnił rektor uniwersytetu, chciano tym gestem uznać swoją winę za to, że Reich-Ranicki nie został przyjęty na uczelnię (w latach 1928–1946 noszącą nazwę Friedrich-Wilhelms-Universität) z powodu jego żydowskiego pochodzenia. Nadanie tytułu nastąpiło 16 lutego 2007 i połączone było z uroczystym zakończeniem semestru zimowego 2006/07.

Życie prywatne

Był żonaty z polską Żydówką z Łodzi Teofilą (Tosią) z domu Langnas, którą poznał w getcie, i z którą ma syna Andrzeja (ur. 30 grudnia 1948). Marcel miał brata Alexandra Herberta i siostrę Gerdę. Ranicki mieszkał we Frankfurcie nad Menem w dzielnicy Dornbusch. Jego syn Andrzej (obecnie: Andrew Alexander Ranicki) jest profesorem matematyki na uniwersytecie w Edynburgu.

Znany brytyjski malarz Frank Auerbach jest kuzynem Ranickiego.