Karol IV Luksemburski (ur. 14 maja 1316 w Pradze, zm. 29 listopada 1378 tamże) – syn i następca Jana Luksemburskiego oraz Elżbiety, córki króla Wacława II, siostry króla Wacława III - z dynastii Przemyślidów. Margrabia Moraw od 1334, hrabia Luksemburga 1346–1353, król rzymski od 1346, król czeski od 1347 jako Karol I, Święty Cesarz Rzymski od 1355, margrabia Brandenburgii 1373-1378. Na chrzcie otrzymał zwyczajowe u Przemyślidów imię Wacław, ale przy bierzmowaniu przyjął imię Karol.

 

herb cesarski Karola IV

 

Wczesne rządy

W związku z rosnącą potęgą rządzącego Rzeszą Niemiecką – Ludwika IV Bawarskiego, który po wygaśnięciu dynastii askańskiej opanował Marchię Brandenburską, Dolną Bawarię, Tyrol, Holandię, Zelandię, Fryzję i Hennegau, książęta Rzeszy, obawiając się o swoją sytuację, zebrali się w 1346 przy tronie królewskim w Rhens w celu wyboru antykróla, którym 11 lipca 1346 został Karol IV. Koronowany został przez arcybiskupa praskiego, Arnoszta z Pardubic.

Początkowy okres rządów to wojny z Ludwikiem, który nie chciał zrezygnować z korony. Sytuację zmieniła śmierć Ludwika w trakcie polowania 11 października 1347. Spór z Wittelsbachami ciągnął się do 1349.

Sytuację w Rzeszy dodatkowo pogorszyła przypadająca na rządy Karola epidemia dżumy, w ślad za którą poszedł wzrost cen i spadek realnej wartości czynszów. Szlachta próbowała ratować swój budżet zwiększając obciążenia wobec chłopów, co powodowało wzrost fermentu u tych drugich. W miastach zaznaczył się wzrost pozycji związków cechowych, które powoli odbierały realną władzę szlacheckiemu patrycjatowi. Niezadowolenie społeczne wyrażało się w rosnącej licznie ruchów heretyckich, biczowników oraz pogromach Żydów.

Karol skupił prawie całą swoją aktywność w Czechach, których stolicę Pragę gwałtownie rozbudowywał i rozwijał fundując między innymi w 1348 Uniwersytet Praski (obecnie Uniwersytet Karola). Symbolem Pragi stał się też Most Karola. Karol IV wzniósł również zamek Karlštejn.

W 1355 Karol odbył tzw. wyprawę włoską, zakończoną koronacjami: królewską w Mediolanie i tego samego roku cesarską w Rzymie. W 1365 roku koronował się w Arles na króla Burgundii.

Złota Bulla Karola

Jednym z głównych zadań stojących przed Karolem było uregulowanie sytuacji w Rzeszy. W tym celu zwołał na 1355 sejm do Norymbergi, na którym opracowano dokument zwany Złotą Bullą (od pieczęci cesarskiej przywiezionej przez niego).

Ogłoszona 10 stycznia 1356, sankcjonowała nowy ustrój kraju. Ustalała liczbę elektorów na siedmiu, tj.:

• arcybiskupa Moguncji – kanclerza Rzeszy
• arcybiskupa Kolonii – kanclerza Włoch
• arcybiskupa Trewiru – kanclerza Burgundii
• króla Czech – cześnika Rzeszy
• palatyna Reńskiego – stolnika Rzeszy
• księcia Sasko-Wirtemberskiego – marszałka Rzeszy
• margrabię Brandenburgii – komornika Rzeszy

Stanowiska miały być niepodzielne, a w przypadku świeckich zawsze przechodzić na najstarszego syna. Po śmierci króla, kanclerz Rzeszy był zobowiązany do zwołania w ciągu miesiąca sejmu we Frankfurcie nad Menem. Te i inne postanowienia Bulli czyniły z książąt dzielnicowych w zasadzie niezależnych władców.

Małżeństwa i potomstwo

 

• 

  Blanka z Valois

   

• 

  Anna z Palatynatu

   

• 

  Anna Świdnicka

   

• 

  Elżbieta Pomorzanka

   

Karol był żonaty cztery razy. Jego żonami były:

od maja 1329 - Blanka de Valois, córka Karola de Valois, przyrodnia siostra Filipa VI, króla Francji, ur.1317, zm. 1 sierpnia 1348; od 4 marca 1349 - Anna, córka Rudolfa II, elektora Palatynatu, ur. 26 września 1329, zm. 2 lutego 1353, od 1353 - Anna, córka Henryka II, księcia świdnickiego, ur. w 1339, zm. 11 lipca 1362, od 1363 - Elżbieta z Pomorza (1345/1347–1393), córka księcia pomorskiego Bogusława V i Elżbiety Kazimierzówny.

Z pierwszego małżeństwa pochodziły:

Małgorzata (1335-1349), żona Ludwika I Węgierskiego, króla Węgier i Polski, Katarzyna (1342-1386), poślubiła Rudolfa IV Założyciela, a później Ottona V Leniwego, księcia Bawarii i elektora Brandenburgii.

Z drugiego małżeństwa pochodził:

Wacław, ur. 27 stycznia 1350, zm. 28 grudnia 1351.

Z trzeciego małżeństwa pochodzili:

Elżbieta (1358-1373), poślubiła Albrechta III Habsburga, Wacław IV (1361–1419), dziecko (ur. i zm. 11 lipca 1362).

Z czwartego małżeństwa pochodzili:

Anna Czeska (1366–1394), poślubiła Ryszarda II, króla Anglii, Zygmunt (1368–1437), cesarz, król Węgier i Czech, margrabia brandenburski, Jan Zgorzelecki (1370–1396), książę zgorzelecki, Karol (ur. 13 marca 1372, zm. 24 lipca 1373), Małgorzata (ur. 29 lipca 1373, zm. 4 czerwca 1410), poślubiła Jana III, burgrabiego Norymbergi, Henryk (ur. sierpień 1377, zm. 1378).

Karol IV miał także nieślubnego syna Wilhelma (Guillaume), którego matka była Francuzką. Chłopiec urodził się ok. 1365. Ojciec zabezpieczył jego przyszłość poprzez korzystne małżeństwo.