Justyna Budzińska-Tylicka (ur. 12 września 1867 w Łomży, zm. 8 kwietnia 1936 w Warszawie) – działaczka feministyczna, socjalistyczna i społeczna, polityk, lekarka.

Młodość, rodzina

Pochodziła z wielodzietnej rodziny o tradycjach patriotycznych. Jej ojciec, Alfons Budziński, był lekarzem weterynarii. Za udział w powstaniu styczniowym 1863 roku został zesłany na Syberię. Matka, Jadwiga, zajmowała się rodziną. Pomimo trudnej sytuacji finansowej rodziny Justyna Budzińska ukończyła jedną z warszawskich pensji, po czym rozpoczęła pracę jako guwernantka w rodzinie ziemiańskiej na Ukrainie.

W 1892 roku Budzińska wyjechała na studia medyczne do Paryża. W okresie paryskim wyszła za mąż za Stanisława Tylickiego. Podczas studiów urodziła syna Stanisława, a w kilka lat później – córkę Wandę. Po rewolucji 1905 roku rodzina przeniosła się do Krakowa, a następnie do Warszawy, gdzie Budzińska-Tylicka mieszkała aż do śmierci. W 1895 roku dołączyła do Związku Zagranicznego Socjalistów Polskich. W 1918 roku straciła syna, który zmarł podczas pandemii grypy, tzw. hiszpanki. Z czasem małżeństwo Tylickich rozpadło się.

Praca lekarska

W 1898 roku Justyna Budzińska-Tylicka uzyskała dyplom lekarski i rozpoczęła praktykę pod Paryżem. We wczesnej fazie swojej pracy specjalizowała się z chorobach układu oddechowego i gruźlicy płuc. W późniejszym okresie zajęła się w ginekologią. Swoją pracę zawodową łączyła z działalnością społeczną na rzecz prawnej i medycznej ochrony macierzyństwa, kontroli urodzin, zwalczania alkoholizmu i biedy.

Po przeprowadzce do Warszawy Budzińska-Tylicka pracowała jako lekarka w Szpitalu Świętego Ducha (1908-1916). Podczas I wojny światowej organizowała kursy pierwszej pomocy oraz prowadziła szpital polowy dla żołnierzy. W Warszawie prowadziła własną praktykę lekarską, specjalizując się w chorobach układu oddechowego. Od 1919 do śmierci była członkiem Polskiego Towarzystwa Medycyny Społecznej (w latach 1929-1936 – jako członkini zarządu tej organizacji). W latach 1929-1931 była pracownikiem Naczelnej Izby Lekarskiej.

Justyna Budzińska-Tylicka była pionierką w dziedzinie propagowania higieny i zdrowia kobiecego. W latach 1910-1912 jako lekarka i higienistka współpracowała z pensją dla dziewcząt Popielewskiej-Roszkowskiej w Warszawie. W Warszawie współorganizowała Towarzystwach Kolonii Letnich dla Kobiet Pracujących. W 1926 roku ufundowała Zrzeszenie Lekarek Polskich i została jego wiceprezeską. W 1931 roku założyła i prowadziła w Warszawie pierwszą w Polsce klinikę świadomego macierzyństwa. Szpital ten utrzymywał liczne kontakty międzynarodowe z postępowymi i feministycznymi środowiskami lekarskimi. Była autorką m.in. prac: Higiena kobiety i kwestie społeczne z nią związane (Warszawa, 1909) i Świadome macierzyństwo (Warszawa, 1935).

Działalność w ruchu kobiecym i socjalistycznym

Po powrocie do Polski, Justyna Budzińska-Tylicka zaangażowała się w działalność na rzecz równouprawnienia kobiet i ruch feministyczny, współpracując m.in. Kazimierą Bujwidową oraz Marią Turzymą-Wiśniewską. Była aktywistką Związku Równouprawnienia Kobiet pod przewodnictwem Pauliny Kuczalskiej-Reinschmit. Na dwa lata przed wybuchem I wojny światowej zaangażowała się w prace polskiej Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego.

Justyna Budzińska-Tylicka łączyła wiedzę lekarską, poglądy feministyczne i doświadczenia społecznicy z działalnością polityczną. Już w młodości Budzińska zaangażowała się w działalność społeczną i oświatową w środowiskach wiejskich i robotniczych. Na Ukrainie prowadziła szkółkę dla dzieci wiejskich. Podczas studiów w Paryżu zaangażowała się w pomoc socjalną polskim emigrantom. W tym samym czasie zetknęła się z ruchem socjalistycznym. We Francji działała na rzecz higieny i zdrowia w środowiskach robotniczych. Po I wojnie światowej kontynuowała działalność społeczną w licznych towarzystwach trzeźwości, zwalczania gruźlicy i promowania higieny. W 1895 roku przez krótki okres była członkiem sekcji paryskiej Zagranicznego Związku Socjalistów Polskich. W latach późniejszych łączyła ideowo działalność feministyczną ze współpracą z Polską Partią Socjalistyczną.

W 1918 podczas Kongresu II Międzynarodówki w Brukseli powołano Wydział Kobiecy PPS, jako część Międzynarodowego Socjalistycznego Komitetu Kobiet, a Justyna Budzińska-Tylicka została jego wiceprezeską. W tym samym roku, władze odrodzonej Rzeczypospolitej Polskiej przyznały kobietom prawo do głosowania. W 1919, wraz z Teodorą Męczkowską i Zofią Daszyńską-Golińską, Budzińska-Tylicka utworzyła Klub Polityczny Kobiet Postępowych, którego celem było promowanie obecności kobiet w życiu politycznym. Budzińska-Tylicka objęła funkcję przewodniczącej Klubu.

W tym samym czasie KPKP nawiązał współpracę z Międzynarodowym Związkiem na Rzecz Emancypacji Kobiet (International Woman Suffrage Alliance (IWSA)). W 1920 na kongres IWSA w Genewie KPKP przedstawił raport O stanie sprawy kobiecej w Polsce. Podczas kolejnego kongresu IWSA w Rzymie w 1923 roku, Justyna Budzińska-Tylicka i Księżna Alexandrina Cantacuzino reprezentująca Rumunię zaproponowały, aby w ramach IWSA utworzyć Małą Ententę Kobiet (Little Entente of Women (LEW)) – co też uczyniono. W 1929 roku Zjazd LEW odbył się w Polsce. Na IV Zjeździe LEW w Pradze w 1927 roku Justyna Budzińska-Tylicka została wybrana przewodniczącą Małej Ententy Kobiet, a Zarząd Główny tej organizacji został przeniesiony do Warszawy.

W 1921 roku z inicjatywy Budzińskiej-Tylickiej, w ramach KPKP, powstała Polska Liga Kobiet na Rzecz Pokoju i Wolności, jako sekcja polska powstałej w 1919 roku Międzynarodowej Ligi Kobiet na Rzecz Pokoju i Wolności (WILPF). Budzińska-Tylicka uczestniczyła w zjazdach tej organizacji w Wiedniu (1921), Waszyngtonie (1924), Innsbrucku (1925), Dublinie (1926) i Pradze (1929). Polska sekcja tej organizacji zaangażowała się w budowanie dialogu z Niemcami na temat mniejszości niemieckiej w Polsce. Budzińska-Tylicka reprezentowała stronę polską podczas polsko-niemieckich konferencji w Bytomiu i Katowicach w 1927.

W 1922 roku Justyna Budzińska-Tylicka wstąpiła do PPS. Pod koniec lat dwudziestych została członkinią Zarządu Wydziału Kobiecego PPS, a w 1930 roku – jego przewodniczącą. W latach 1919-1935 pełniła obowiązki radnej w Radzie Miasta Warszawy początkowo z ramienia z KPKP, a od 1922 roku jako radna PPS. W 1930 roku była prezydentem Robotniczych Towarzystw Służby Społecznej, organizacji powołanej przez PPS, w której promowała kontrolę urodzin. W 1935 roku została powołana do Zarządu Głównego Polskiego Związku Myśli Wolnej.

Działała w założonej przez Tadeusza Boya-Żeleńskiego i Irenę Krzywicką Poradni Świadomego Macierzyństwa wraz z Dorotą Kłuszyńską oraz dr Hermanem (Henrykiem) Rubinrautem.

Budzińska-Tylicka sprzeciwiała się rządom sanacji. W proteście przeciwko procesowi brzeskiemu współorganizowała demonstracje Centrolewu. W 1931 roku została aresztowana przez władze sanacyjne i skazana na rok więzienia, ale wyrok zmieniono w wyniku apelacji. W 1935 była jedną z sygnatariuszek zainicjowanego przez Polską Partię Robotniczą apelu domagającego się uwolnienia więźniów politycznych i zamknięcia obozu w Berezie Kartuskiej. Pozostała aktywistką PPS do śmierci. Zmarła nagle, a jej pogrzeb w Warszawie stał się manifestacją PPS.

Spoczywa wraz ze swoim synem na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kw. 183-VI-2).