Juliusz Makarewicz (ur. 5 maja 1872 w Samborze, zm. 20 kwietnia 1955 we Lwowie) – polski prawnik, wieloletni profesor prawa karnego Uniwersytetu Lwowskiego, w latach 1925–1935 senator RP. Główny autor kodyfikacji polskiego prawa karnego, kodeksu karnego z 1932 roku, określanego w doktrynie jako Kodeks Makarewicza.

Młodość

Pochodził z rodziny patriotycznej: oboje rodzice (ojciec – Spirydion, inżynier kolejnictwa; matka – Emilia z domu Malicka) uczestniczyli w powstaniu styczniowym. Od 1881 czył się w gimnazjum w Tarnowie, w 1884 przeniósł się do gimnazjum w Krakowie gdzie otrzymał maturę. W 1889 rozpoczął studia prawnicze na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego. W czasie studiów działał społecznie, pełnił funkcję prezesa Kółka Prawniczego Studentów UJ i funkcję prezesa Towarzystwa Biblioteki Słuchaczów Prawa UJ.

Praca naukowa

Po ukończeniu studiów (1893) i obronie doktoratu (w 1894) w ramach stypendium naukowego Ministerstwa Sprawiedliwości wyjechał do Berlina, Halle i Paryża, gdzie brał m.in. udział w seminarium prowadzonym przez Franciszka Liszta. Do kraju wrócił w 1897 i podjął pracę sędziego w Sądzie Krajowym w Krakowie. Na stanowisku tym pozostawał do 1904. W 1897 habilitował się na podstawie rozprawy Idealny zbieg przestępstw w ustawie karnej austryjackiej. Od 1904 był profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1906 wydał pracę Wprowadzenie do filozofii prawa karnego w oparciu o podstawy historyczno rozwojowe, która obiła się szerokim echem w świecie prawniczym. Zaproponowano mu objęcie katedry na uniwersytecie w Sofii na propozycję którą nie przystał. W 1907 objął Katedrę Prawa na Uniwersytecie Lwowskim tym samym wstąpił w szeregi najwybitniejszych polskich prawników, którzy byli skupieni właśnie na tym uniwersytecie. Na uczelni tej pozostał do końca życia, nawet pomimo okupacji Lwowa, a następnie jego odłączenia od państwa polskiego.

Kodeks Makarewicza

W 1919 został powołany na członka Komisji Kodyfikacyjnej, gdzie pełnił funkcje przewodniczącego sekcji prawa karnego materialnego oraz wiceprzewodniczącego wydziału karnego. Był jednym z trzech najważniejszych (obok Wacława Makowskiego i Emila Rappaporta) twórców polskiego kodeksu karnego (1932) zwanego w doktrynie Kodeksem Makarewicza. W związku z pracami kodyfikacyjnym Makarewicz odbył w 1928 podróż po Stanach Zjednoczonych w celu zapoznania się z amerykańskim systemem prawa karnego. Kodeks Makarewicza stanowi jedno z największych osiągnięć kodyfikacyjnych w historii prawa.

Udział w życiu naukowym i politycznym

W 1923 został wybrany na członka-korespondenta Polskiej Akademii Umiejętności, w 1928 zaś został członkiem czynnym. W tym samym roku został wybrany na rektora UJK, a w roku następnym został prorektorem. W 1925 został wybrany na senatora RP z ramienia Polskiego Stronnictwa Chrześcijańskiej Demokracji (ponownie wybierany był w 1928 i 1935 z listy kolejno BBWR i PSChD), pełnił w Senacie funkcję wiceprzewodniczącego Komisji Prawniczej.

W 1937 Rada Wydziału Prawa UJK nadała Makarewiczowi tytuł doktora honoris causa. Brał udział w wielu zagranicznych kongresach naukowych, był członkiem wielu towarzystw naukowych, w tym Amerykańskiej Akademii Nauk w Bostonie. Należał do Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (1921 członek-korespondent, 1929 członek zwyczajny).

Okres II wojny światowej

Po agresji Niemiec i ZSRR na Polskę, okupacji Lwowa przez Armię Czerwoną (tzw. pierwsza okupacja sowiecka: 1939–1941) i aneksji miasta przez ZSRR, Makarewicz pozostał we Lwowie. Jesienią 1939 dalej prowadził Katedrę Prawa Karnego. Po przekształceniu Uniwersytetu Jana Kazimierza w uczelnię sowiecką, formalnie zukrainizowaną utracił stanowisko i pracę. Wydane 3 stycznia 1940 rozporządzenie władz Uniwersytetu Iwana Franki pozbawiło go, podobnie jak szereg innych profesorów etatu na uczelni. Według wspomnień jednego ze studentów: Uniwersytet w ciągu Świąt Bożego Narodzenia tak gruntownie się zmienił, że w styczniu "wydawało się, że to zupełnie inna uczelnia".

Po ataku III Rzeszy na ZSRR i okupacji Lwowa przez Wehrmacht Juliusz Makarewicz poczynając od jesieni 1941 do ponownej okupacji sowieckiej (VII 1944), prowadził we własnym domu przy ulicy Mochnackiego 58 we Lwowie (obecnie ulica Drohomanowa) wykłady i seminaria w ramach tajnego nauczania (podziemny Uniwersytet Jana Kazimierza). Kursy te ukończyło około 50 studentów.

Schyłek życia we Lwowie

Po ponownym wkroczeniu do Lwowa Armii Czerwonej został aresztowany przez NKWD w dniu 3 stycznia 1945 roku i osadzony początkowo w więzieniu przy ul. Łąckiego, a następnie wywieziony do obozu kontrolno-filtracyjnego nr 37 w Krasnodonie (przy kopalni węgla w Donbasie), gdzie przebywał wraz z innymi naukowcami do 8 września. W jego obronie do Bolesława Bieruta wystąpiło z listem otwartym ponad stu przedstawicieli świata polskiej nauki.

Po uwolnieniu Juliusz Makarewicz postanowił nie opuszczać Lwowa. W 1947 roku podjął pracę na Uniwersytecie Iwana Franki. Zajęcia prowadził do roku 1954, a jego wykład z prawa karnego państw obcych (tzw. "burżuazyjnych"), prowadzony w kilku językach, cieszył się wielkim zainteresowaniem.

Zmarł we Lwowie 20 kwietnia 1955 roku i pochowany został na Cmentarzu Łyczakowskim w grobie rodzinnym.

Dzieła Makarewicza pozostają niezwykle cennym źródłem do badań nad prawem karnym po dziś dzień. Makarewicz cieszył się powszechnym uznaniem jako naukowiec zarówno w Polsce, jak i poza jej granicami. Był ostatnim polskim profesorem na Wydziale Prawa Uniwersytetu Lwowskiego. Był człowiekiem o wielkiej charyzmie i nieugięty w wyznawanych zasadach. Tak jeden z jego uczniów opisywał pewną sytuację, która miała miejsce podczas sowieckiej okupacji Lwowa:

  Opowiedział mi po drodze, że po rewizji zabrano mu polską maszynę do pisania. Po powrocie z obozu zażądał jej zwrotu i dopiero po wielokrotnych interwencjach zwrócono mu ją, ale z rosyjskimi czcionkami. Wobec tego oddał ją do przerobienia na czcionki polskie, a teraz idzie do komendy NKWD z rachunkiem i żądaniem zwrotu pieniędzy. Trudno w to uwierzyć, ale naprawdę tak było. Tacy byli kiedyś profesorowie.