Julian Baltazar Marchlewski, ps. „Karski”, „Kujawiak” (ur. 17 maja 1866 we Włocławku, zm. 22 marca 1925 w Bogliasco k. Nervi) – działacz polskiego i międzynarodowego rewolucyjnego ruchu robotniczego i komunistycznego, współzałożyciel Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy i Związku Robotników Polskich, działacz lewego skrzydła socjaldemokracji niemieckiej, jeden z przywódców Związku Spartakusa, współtwórca Międzynarodówki Komunistycznej, przewodniczący Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski. Redaktor prasy socjalistycznej, publicysta i wydawca. Z wykształcenia ekonomista.

Syn Józefa Franciszka i Augusty Rückersfeldt. Ukończył 3 klasy gimnazjum we Włocławku. 1884-1885 należał do tajnego gimnazjalnego kółka marksistowskiego powiązanego z Partią „Proletariat”. W 1887 rozpoczął w Warszawie pracę zawodową początkowo jako praktykant, następnie jako wykwalifikowany farbiarz. Współzałożyciel w 1889 Związku Robotników Polskich. Od listopada 1891 do listopada 1892 więziony w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej. W 1893 współzakładał SDKPiL. Był członkiem Zarządu Głównego partii, później przywódcą i jej głównym – obok Róży Luksemburg – ideologiem. Redagował czasopisma „Czerwony Sztandar”, „Przegląd Socjalistyczny” oraz „Sprawę Robotniczą”. W latach 1893–1905 na emigracji (Szwajcaria, Cesarstwo Niemieckie), chłonął nowinki tamtejszej myśli socjaldemokratycznej. Uczestnik rewolucji 1905–1907. Od grudnia 1906 do lutego 1907 więziony w twierdzy modlińskiej. Po rewolucji przebywał w Cesarstwie Niemieckim, gdzie przyłączył się do lewego skrzydła SPD.

W 1918 zdecydowanie sprzeciwiał się odzyskaniu przez Polskę niepodległości, uważając, że jedynym sposobem rozwiązania kwestii narodowej jest przeprowadzenie rewolucji socjalistycznej oswobadzającej proletariat i narody uciskane spod panowania, zarówno militarnego, jak i ekonomicznego, mocarstw światowych. W 1919 współtwórca Międzynarodówki Komunistycznej, 1920 postawiony przez Lenina na czele Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski w Białymstoku. Od 1922 przewodniczący Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom. Przygotował program WKP(b) w zakresie dotyczącym rolnictwa. Od drugiej połowy 1923 nasilająca się choroba nerek coraz częściej wyłączała go z czynnego życia. W 1924 leczył się na Krymie. W grudniu wyjechał do Włoch, gdzie zmarł. W 1950 urna z jego prochami została złożona do grobowca na Powązkach Wojskowych w Warszawie.

Był autorem wielu publikacji naukowych i ideologicznych.

Był bratem Leona Marchlewskiego i ojcem Zofii Marchlewskiej. Zmarł w trakcie pobytu wczasowego w Królestwie Włoch.

Po śmierci Marchlewskiego jego imieniem nazwano polski obwód autonomiczny na Ukrainie (tzw. Marchlewszczyzna), miasto w tym obwodzie (Marchlewsk, obecnie ponownie Dołbysz) oraz Komunistyczny Uniwersytet Mniejszości Narodowych w Moskwie.

Po 1945 roku był patronem wielu ulic, szkół (m.in. Szkoły Partyjnej przy KC PZPR) czy przedsiębiorstw na terenie Polski. Dawna ulica Marchlewskiego w Warszawie to obecnie aleja Jana Pawła II, w Gdańsku dawna Marchlewskiego obecnie Dmowskiego. W latach 1955 – 1990 jego imię nosiła Aleja płk. Władysława Beliny-Prażmowskiego w Krakowie. Od 1950 w Berlinie (wtedy Wschodnim) jest ulica Marchlewskiego.

Już za PRL w latach 80 XX wieku, zakłady w których pracował, a nazwę nadano po nacjonalizacji(Zakłady Przemysłu Bawełnianego im Juliana Marchlewskiego Poltex), utraciło człon jego imienia.

W czasach PRL wybito kilka medali okolicznościowych na cześć Marchlewskiego.

Akademia Medyczna w Białymstoku nosiła imię J.Marchlewskiego.

Minister Obrony Narodowej rozkazem Nr 13/MON z dnia 13 kwietnia 1966 roku nadał Bydgoskiemu Pułkowi Obrony Terytorialnej w Grudziądzu imię Juliana Marchlewskiego.

Epizod wydawniczy

W czerwcu 1902 Marchlewski wraz z przyjacielem Aleksandrem Israelem Helphandem (Parvusem) założył w Monachium przedsiębiorstwo wydawnicze Dr J. Marchlewski und Co. Verlag Slavischer und Nordischer Literatur. Parvus lokując swe pieniądze stał się właścicielem i kierownikiem firmy, natomiast Marchlewski wziął na siebie planowania wydawnicze, kontakty z autorami, tłumaczami, ilustratorami i drukarniami.

Jednym z pierwszych, do których zwrócił się Marchlewski z ofertą wydawniczą był Stefan Żeromski – wydał jego Popioły w oryginale i przekładzie niemieckim, Rozdziobią nas kruki, wrony w przekładzie. Korespondował również z Kazimierzem Przerwą-Tetmajerem i Maksimem Gorkim.

Utrzymywał także kontakty z zachodnimi i polskimi księgarzami: Gebethnerem i Wolffem w Warszawie, Bernardem Połonieckim we Lwowie.

Wraz z wybuchem rewolucji 1905 roku Parvus rzucił się w wir polityki, przestając interesować się wydawnictwem Wyjechał do Rosji i pozostawił Marchlewskiego z nieuregulowanymi płatnościami. 6 grudnia 1905 Wydawnictwo Dr J. Marchlewski und Co. zostało zlikwidowane, przejęła je firma Etzold und Co.

W ciągu lat 1903 i 1904 Marchlewski wydał ok. 50 tytułów, głównie w języku niemieckim, polskim i rosyjskim.