Józef Mianowski (ur. 1804 w parafii Śmiła w powiecie humańskim na Ukrainie, zm. 6 stycznia 1879 w Senigalli we Włoszech) – polski lekarz, działacz społeczny, rzeczywisty radca stanu. W latach 1862-1869 rektor warszawskiej Szkoły Głównej. Swoją uczynnością zyskał sobie sympatię i miłość polskich studentów. Jego imieniem nazwano powołaną w 1881 fundację Kasa im. Józefa Mianowskiego, reaktywowaną w 1991, wspierającą pobyty obcokrajowców w Polsce prowadzących badania naukowe (głównie z krajów Europy Środkowej i Wschodniej).

Po ukończeniu w 1827 studiów medycznych na Cesarskim Uniwersytecie Wileńskim pracował jako asystent Jędrzeja Śniadeckiego w klinice chorób wewnętrznych. przyjaźnił się z Juliuszem Słowackim. W 1831 ożenił się z Aleksandrą, córką profesora Bècu, która zmarła rok później podczas pierwszego porodu.

Józef Mianowski na trwałe zapisał się w historii nauki polskiej. Był wykładowcą fizjologii i terapii ogólnej oraz zoofizjologii na weterynarii. Lekarz, od 1838 zastępca profesora na Akademii Medyko-Chirurgicznej w Wilnie (pracował tam do 1842). W tym czasie trzykrotnie odznaczany przez cara pierścieniem brylantowym. Przez jakiś czas ukrywał w swojej klinice chorego emisariusza Szymona Konarskiego.

W roku 1840 został aresztowany i poddany ciężkiemu śledztwu. Po ponad pół roku wyszedł na wolność i został zrehabilitowany. Trafił do Sankt Petersburga, gdzie objął katedrę psychiatrii w tamtejszej Akademii Medyko-Chirurgicznej, zarządzał również klinika ginekologiczną i dziecięcą. W 1848 otrzymał stanowisko nadwornego lekarza córki cara Mikołaja I, Marii Leuchtenbergskiej. Przeszedł na emeryturę w 1860, pozostał jednak nadal lekarzem Marii i wielu arystokratycznych rodzin, miał rozliczne kontakty na dworze carskim.

W latach 1862-1869 był rektorem warszawskiej Szkoły Głównej, jedynej w owym czasie polskiej uczelni wyższej w zaborze rosyjskim. Swoim rektorskim przemówieniem inauguracyjnym z 25 listopada 1862, w którym przypominał związki Polski z kulturą Zachodu, zyskał sobie ogromną popularność.
W okresie powstania styczniowego 1863 Mianowski wpierał studentów i chronił przed represjami (wykorzystał w tym celu swoje znajomości wśród rosyjskiego dworu i arystokracji), celowo pomniejszając wobec władz carskich ich udział w powstaniu. Wielu spośród uczestniczących w walkach figurowało na sfałszowanych listach obecności Szkoły. W końcowej fazie powstania i po jego upadku do Szkoły Głównej zapisało się wielu uczestników, zatajając swą powstańczą przeszłość. Dzięki Józefowi Mianowskiemu Szkoła Główna uniknęła represji popowstaniowych i była swoistym azylem dla młodzieży, której udało się wyjść z powstania.

W 1868 zabiegał o przemianowanie Szkoły Głównej na Uniwersytet Warszawski. Sukces okupiony został jednak rusyfikacją uczelni co spowodowało u Mianowskiego rozgoryczenie i decyzję o opuszczeniu kraju. Przeniósł się do Włoch do Senigalli gdzie wybudował sobie piękną willę. Zamieszkał tam ze swoją drugą żoną, Rosjanką niemieckiego pochodzenia, Nadieżdą Haller, która po śmierci Józefa Mianowskiego wystawiła mu neogotyckie mauzoleum (zniszczone ostrzałem artyleryjskim w 1944 a następnie odbudowane na własny koszt przez żołnierzy 2 Korpusu). Józef Mianowski zmarł bezpotomnie.

W 1881 wychowankowie Szkoły Głównej, czcząc pamięć jej rektora, utworzyli "Kasę pomocy dla osób pracujących na polu naukowem im. dr. med. Józefa Mianowskiego".